Áp lực từ mô hình mới và yêu cầu rút ngắn thời gian
Ông Hoàng Văn Lương - Vụ trưởng Vụ Tổng hợp, KTNN - cho biết việc rút ngắn 6 tháng thời hạn phê chuẩn quyết toán ngân sách đặt ra yêu cầu KTNN phải thay đổi căn bản phương án tổ chức kiểm toán. Theo quy định mới, Hội đồng nhân dân (HĐND) cấp tỉnh phải phê chuẩn quyết toán chậm nhất ngày 05/7 năm sau, trong khi Chính phủ phải báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội trước ngày 20/9. Điều này đồng nghĩa KTNN phải hoàn tất kiểm toán quyết toán ngân sách sớm hơn nhiều so với trước đây. Không chỉ khâu triển khai, mà thời gian từ khi kết thúc kiểm toán đến phát hành báo cáo cũng bị rút ngắn, chỉ còn 10-15 ngày đối với một số cuộc kiểm toán, thay vì 35-40 ngày như trước.
Song song với đó, triển khai kế hoạch kiểm toán (KHKT) năm 2026 theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp tiếp tục tạo ra những thách thức mới. Nếu trước đây chỉ có 696 đơn vị hành chính cấp huyện, thì sau sắp xếp, số lượng đầu mối quyết toán tăng lên 3.321 xã, phường. Sự thay đổi này buộc KTNN phải điều chỉnh cách chọn mẫu, mở rộng phương pháp tiếp cận dựa trên đánh giá rủi ro và trọng yếu, bảo đảm mẫu chọn vừa đại diện, vừa phù hợp với nguồn lực thực tế trong bối cảnh thời gian bị thu hẹp.
Ba nhóm giải pháp chính để KHKT năm 2026 được triển khai hiệu quả: Thứ nhất, đổi mới phương án tổ chức, ưu tiên kiểm toán ngân sách để bảo đảm tiến độ phê chuẩn quyết toán. Thứ hai, áp dụng phương pháp kiểm toán dựa trên đánh giá rủi ro và trọng yếu nhằm lựa chọn mẫu hiệu quả trong điều kiện thời gian và nguồn lực có hạn. Thứ ba, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo, khai thác cơ sở dữ liệu quốc gia và dữ liệu điện tử của đơn vị được kiểm toán…
Ông Lê Minh Nam - Ủy viên là Đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách, Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội
Ông Lê Minh Nam - Ủy viên, Đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách, Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội - nhận định áp lực về thời gian và tỷ lệ mẫu kiểm toán buộc KTNN phải điều chỉnh đồng bộ phương án tổ chức, quy trình nghiệp vụ và phân bổ nguồn lực. KTNN chỉ có thể đáp ứng tiến độ khi chủ động phối hợp với đơn vị được kiểm toán để tiếp nhận sớm thông tin, xử lý dữ liệu nhanh và linh hoạt trong lựa chọn mẫu. Theo ông Nam, việc bảo đảm cùng lúc tiến độ và chất lượng kiểm toán trong bối cảnh chỉ còn vài tháng để triển khai toàn bộ quy trình đòi hỏi KTNN vận hành bộ máy khoa học, chặt chẽ và hiệu quả hơn bao giờ hết.
Để đáp ứng yêu cầu pháp lý mới, Vụ Tổng hợp đã tham mưu điều chỉnh kế hoạch và tiến độ. KTNN đặt mục tiêu hoàn tất kiểm toán quyết toán ngân sách địa phương trước ngày 20/6; hoàn thành kiểm toán ngân sách nhà nước trước ngày 20/8 và phát hành báo cáo trước ngày 20/9. Điểm mới quan trọng là KTNN sẽ tổng hợp trước các chỉ tiêu liên quan đến điều chỉnh quyết toán ngân sách địa phương gửi HĐND (trong trường hợp báo cáo kiểm toán chính thức chưa kịp phát hành), nhằm bảo đảm quy trình phê chuẩn ngân sách đúng thời hạn nhưng vẫn bảo đảm yêu cầu chất lượng và kiểm soát.
Đồng bộ giải pháp để nâng cao chất lượng kiểm toán
Theo ông Hoàng Văn Lương, cùng với các điều chỉnh về tiến độ, KTNN sẽ tổ chức đồng bộ các cuộc kiểm toán chuyên đề phục vụ yêu cầu giám sát của Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội ngay từ đầu năm. Các cuộc kiểm toán này sẽ được lồng ghép với kiểm toán ngân sách địa phương, ngân sách Bộ, ngành nhằm cung cấp kịp thời thông tin phục vụ công tác giám sát. Những chuyên đề “không chịu áp lực tiến độ” sẽ triển khai sau khi hoàn tất kiểm toán quyết toán ngân sách. Đối với kiểm toán chuyên đề ở Bộ, ngành, KTNN có thể lồng ghép hoặc thực hiện độc lập, nhưng phải kết thúc trước ngày 30/10 và phát hành báo cáo trước ngày 31/12 để phục vụ cơ quan chức năng.
Ông Lương nhấn mạnh, KTNN phải bám sát chỉ đạo của Quốc hội và Chính phủ để triển khai nhiệm vụ khoa học, hiệu quả, đồng thời cung cấp đầy đủ, kịp thời số liệu và các phát hiện kiểm toán phục vụ giám sát và điều hành. KTNN cũng cần dự phòng lực lượng để xử lý các nhiệm vụ đột xuất, phát sinh.
Bên cạnh đó, để KHKT năm 2026 triển khai hiệu quả, KTNN phải tiếp tục nâng cao vai trò và trách nhiệm của thủ trưởng đơn vị, trưởng đoàn kiểm toán, tổ trưởng tổ kiểm toán và kiểm toán viên; tăng cường thanh tra, kiểm soát chất lượng kiểm toán; xử lý nghiêm các hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực (nếu có). KTNN cũng phải rà soát, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý nhằm bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ với các thay đổi của hệ thống pháp luật và mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Cùng với đó là đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số theo Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị và huy động chuyên gia trong kiểm toán các lĩnh vực mới như biến đổi khí hậu, môi trường, đánh giá chất lượng công trình, dự án đầu tư.
Ngoài ra, ông Lương lưu ý KTNN cần phối hợp chặt chẽ với các cơ quan thanh tra, kiểm tra để tránh chồng chéo, trùng lặp; đa dạng hóa hình thức công khai kết quả kiểm toán nhằm nâng cao trách nhiệm giải trình. Đồng thời, KTNN phải phối hợp với các cơ quan phòng, chống tham nhũng để phát hiện, điều tra và xử lý vi phạm được phát hiện qua kiểm toán.
Đánh giá về các giải pháp nêu trên, ông Lê Minh Nam cho rằng đây là những định hướng khả thi, nhất là trong bối cảnh năm 2026 KTNN đồng thời rút ngắn thời gian kiểm toán và thực hiện kiểm toán toàn diện ngân sách nhà nước, bao gồm 100% quyết toán ngân sách của các Bộ, cơ quan Trung ương và các tỉnh, thành - sớm hơn 4 năm so với mục tiêu Chiến lược phát triển KTNN đến năm 2030.
Năm 2026, KTNN triển khai kế hoạch kiểm toán trong bối cảnh thách thức kép: Áp lực tiến độ từ Luật Ngân sách nhà nước mới và yêu cầu chọn mẫu đại diện phù hợp với mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Việc đổi mới phương án tổ chức kiểm toán trên cơ sở thực hiện đồng bộ các giải pháp là điều kiện then chốt để KTNN bảo đảm chất lượng kiểm toán, cung cấp thông tin kịp thời cho Quốc hội, HĐND các cấp và góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công./.
