Hàng trăm nghìn vụ việc gian lận thương mại bị phát hiện, xử lý
Chia sẻ tại Diễn đàn “Gian lận thương mại trên không gian mạng: Thách thức và giải pháp ngăn chặn” do Tạp chí Diễn đàn doanh nghiệp, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức chiều 30/12, ông Hoàng Quang Phòng - Phó Chủ tịch VCCI cho biết, trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, thương mại điện tử và các hoạt động kinh doanh trên không gian mạng đã và đang trở thành một động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, mở rộng cơ hội cho doanh nghiệp và người tiêu dùng.
Theo số liệu của Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), trong nhiều năm gần đây, lĩnh vực thương mại điện tử luôn duy trì tốc độ tăng trưởng ấn tượng, đạt mức 18 - 25% mỗi năm. Tính riêng 9 tháng năm 2025, doanh số thương mại điện tử trong nước đạt 305,9 nghìn tỷ đồng, tăng 34,35% so với cùng kỳ năm 2024. Sự tăng trưởng bứt phá của thương mại điện tử đã góp phần đưa Việt Nam trở thành một trong những thị trường tiềm năng nhất khu vực ASEAN.
Tuy nhiên, theo lãnh đạo VCCI, cùng với sự phát triển nhanh chóng đó, tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, kinh doanh hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng trên không gian mạng đang diễn biến ngày càng phức tạp, ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe, thậm chí tính mạng của người tiêu dùng, ảnh hưởng đến doanh nghiệp làm ăn chân chính, khiến người tiêu dùng hoang mang lo lắng.
Thông tin cụ thể về thực trạng trên, ông Trần Đức Đông – Phó Chánh Văn phòng Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia cho biết, theo thống kê của các lực lượng chức năng, trong giai đoạn 2020-2025, mỗi năm cả nước phát hiện và xử lý từ khoảng 120.000 - 190.000 vụ buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả. Trong đó, các hành vi gian lận thương mại chiếm tỷ trọng rất lớn, từ khoảng 79% - 88% tổng số vụ việc.
Đáng chú ý, số vụ việc liên quan đến hàng giả và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ tuy chiếm tỷ lệ thấp hơn, song tính chất ngày càng phức tạp, khó phát hiện, nhất là trên môi trường số. Nhiều vụ việc được tổ chức theo đường dây, ổ nhóm, lợi dụng mô hình doanh nghiệp, thương mại điện tử, mạng xã hội, dịch vụ chuyển phát nhanh để tiêu thụ hàng hóa vi phạm, gây khó khăn lớn cho công tác kiểm tra, kiểm soát.
Từ góc độ doanh nghiệp, Trung tá Nguyễn Quang Hiếu - đại diện Công ty TNHH Một thành viên Hóa chất 21 (Nhà máy Z121) chia sẻ, hiện nay trên thị trường xuất hiện khá nhiều sản phẩm pháo hoa giả mạo nhãn Nhà máy Z121 – Bộ Quốc phòng và chủ yếu được rao bán thông qua mạng xã hội, các kênh trực tuyến không chính thống.
Theo đại diện Công ty, các sản phẩm giả thường được gắn tem nhãn tương tự hàng thật, sử dụng tên gọi không có trong danh mục sản phẩm chính thức, thông số kỹ thuật không đồng nhất hoặc không thể xác thực nguồn gốc qua hệ thống kiểm tra của nhà sản xuất. Những yếu tố này khiến người tiêu dùng rất dễ bị đánh lừa nếu không có kinh nghiệm nhận biết.
“Việc sử dụng pháo hoa giả không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn nghiêm trọng do không được kiểm định về chất lượng, quy trình sản xuất và tiêu chuẩn kỹ thuật, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, tính mạng người sử dụng” - ông Hiếu nói.
Theo Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia, trong quý III/2025, các đơn vị chức năng, địa phương đã phát hiện, bắt giữ và xử lý hơn 31.000 vụ việc liên quan đến buôn lậu và gian lận thương mại. Số tiền thu nộp ngân sách nhà nước vượt 3.600 tỷ đồng. Lực lượng chức năng đã khởi tố 462 vụ án hình sự với 915 đối tượng, phản ánh mức độ gia tăng cả về quy mô lẫn tính chất tinh vi của các hành vi vi phạm.
Đồng bộ giải pháp để ngăn chặn vấn nạn gian lận thương mại
Trước thực trạng gian lận thương mại, hàng giả, hàng nhái xuất hiện tràn lan trên thị trường, ông Trần Đức Đông cho biết, thời gian qua hệ thống quy định pháp luật về phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả đã liên tục được sửa đổi, bổ sung và hiện nay về cơ bản đã tương đối đầy đủ, bao gồm các quy định trong Bộ luật Hình sự, các luật chuyên ngành và hệ thống nghị định, thông tư hướng dẫn.
Tuy nhiên, thực tiễn triển khai cho thấy vẫn tồn tại những bất cập, như một số quy định còn chồng chéo, chế tài xử lý chưa đủ sức răn đe; việc định giá tang vật, xử lý, bảo quản hàng hóa vi phạm còn phức tạp, tốn kém; thiếu hướng dẫn thống nhất trong xử lý vi phạm trên không gian mạng. Bên cạnh đó, việc chia sẻ, kết nối dữ liệu giữa các bộ, ngành, địa phương trong nhiều trường hợp chưa thông suốt, ảnh hưởng đến hiệu quả phối hợp.
Đáng chú ý, một xu hướng đáng lo ngại được ông Đông chỉ ra là sự dịch chuyển mạnh mẽ của các hành vi vi phạm sang môi trường số. Từ sản xuất, kinh doanh, quảng cáo, giao dịch đến vận chuyển, tiêu thụ hàng hóa vi phạm đều được thực hiện thông qua các nền tảng thương mại điện tử, mạng xã hội và dịch vụ bưu chính, chuyển phát nhanh. Trong khi đó, công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động này vẫn gặp nhiều khó khăn do thiếu nguồn lực, công nghệ, cũng như hành lang pháp lý phù hợp với đặc thù của không gian mạng. “Đây chính là thách thức lớn đặt ra cho các lực lượng chức năng trong thời gian tới” – ông Đông nhấn mạnh.
Từ thực tế trên, để nâng cao hiệu quả phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, đặc biệt trên không gian mạng, đại diện Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia nhấn mạnh sự cần thiết của các giải pháp đồng bộ, quyết liệt và lâu dài. Trong đó, trọng tâm là tiếp tục hoàn thiện thể chế, rà soát, sửa đổi các quy định pháp luật còn bất cập; tăng cường phối hợp liên ngành, liên địa phương; đẩy mạnh ứng dụng khoa học - công nghệ, xây dựng và kết nối cơ sở dữ liệu dùng chung.
Song song với đó, cần chú trọng đào tạo, nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ thực thi, tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người tiêu dùng và cộng đồng doanh nghiệp, coi đây là “tuyến phòng thủ” quan trọng trong cuộc chiến chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả.
Chia sẻ thêm về hành lang pháp lý, bà Lê Thị Hà - Trưởng phòng Quản lý hoạt động thương mại điện tử, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) cho biết, Luật Thương mại điện tử mới được Quốc hội thông qua đã đánh dấu bước hoàn thiện quan trọng về hành lang pháp lý trong bối cảnh kinh tế số và thương mại số tại Việt Nam phát triển ngày càng mạnh mẽ.
Một trong những điểm mới quan trọng của Luật là phạm vi điều chỉnh được mở rộng đáng kể so với Nghị định 52/2013/NĐ-CP và Nghị định 85/2021/NĐ-CP. Theo đó, Luật không chỉ điều chỉnh các sàn thương mại điện tử truyền thống, mà còn bao quát nhiều loại hình nền tảng mới, như các nền tảng trung gian thông tin số có yếu tố thương mại.
Một nội dung đáng chú ý khác là quy định quản lý thương mại điện tử có yếu tố nước ngoài, vốn là “điểm nóng” trong thời gian qua. Ngoài ra, Luật cũng nhấn mạnh vai trò của xây dựng cơ sở dữ liệu, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, từ truy xuất nguồn gốc, theo dõi giao dịch đến phối hợp liên thông dữ liệu giữa các cơ quan quản lý.
“Với cách tiếp cận vừa “siết” quản lý, vừa “mở” không gian phát triển, Luật Thương mại điện tử được kỳ vọng sẽ trở thành công cụ quan trọng để lập lại trật tự thị trường, ngăn chặn gian lận thương mại, đồng thời thúc đẩy thương mại điện tử Việt Nam phát triển bền vững trong giai đoạn tới” – bà Hà nhấn mạnh./.
Trong năm 2025, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công Thương đã yêu cầu gỡ bỏ trên 47.000 thông tin liên quan đến hàng giả, hàng nhái, hàng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ và các dấu hiệu vi phạm khác trên môi trường trực tuyến; trong đó, khoảng 17% số thông tin vi phạm xuất hiện trên các sàn thương mại điện tử.
