Hàng loạt sai phạm
Báo cáo kiểm toán dài 808 trang của Văn phòng Tổng Kiểm toán Nigeria đã lên án gay gắt những hành vi vi phạm quy định tài chính công tại NNPC. Hệ thống kiểm soát nội bộ của Tập đoàn bị đánh giá là vô cùng yếu kém, để xảy ra nhiều khoản thanh toán sai quy định, thực hiện theo các hợp đồng gian lận. Tính riêng trong 2 năm 2020-2021, những sai phạm và hành vi bất thường tại NNPC liên quan đến hơn 51 triệu USD.
Báo cáo trình lên Quốc hội dẫn chứng rằng, trong nhiều trường hợp, NNPC không thực hiện khấu trừ thuế theo luật định khi thanh toán cho các nhà thầu và nhà cung cấp dịch vụ. Điều này dẫn đến khoản nợ thuế gần 701 nghìn USD chưa được nộp. Tổng Kiểm toán nhấn mạnh, đây là hành vi vi phạm quy định tài chính, trong đó, bộ phận kế toán có trách nhiệm khấu trừ và nộp các khoản thuế theo quy định cho Cơ quan Thuế vụ Liên bang Nigeria.
Tổng Kiểm toán cảnh báo, những sai sót nghiêm trọng này có thể gây ra các rủi ro lớn như thanh toán vượt mức, thanh toán sai quy định, gây thất thoát nguồn thu của Chính phủ. Cơ quan kiểm toán đã yêu cầu Tổng giám đốc điều hành NNPC giải trình đầy đủ về các khoản thuế chưa nộp, khẩn trương thu hồi và nộp số tiền đó vào Kho bạc Nhà nước; đồng thời cung cấp bằng chứng cho Ủy ban Tài khoản công (PAC) của Quốc hội.
Một dẫn chứng khác, báo cáo chỉ ra khoản thanh toán 22,84 triệu USD cho một nhà thầu theo hợp đồng năm 2017-2018. Dù dầu thô và sản phẩm dầu mỏ đã được giao theo hợp đồng, đối chiếu cho thấy số tiền NNPC nợ thấp hơn nhiều so với số đã thanh toán.
Trong phản hồi gửi kiểm toán viên, NNPC cho biết bộ phận tiếp thị dầu thô - đơn vị phụ trách hợp đồng trong giai đoạn trên - hiện không còn tồn tại. Ngoài ra, trong quá trình chuyển đổi sang mô hình công ty trách nhiệm hữu hạn, một số thay đổi về cơ cấu và hoạt động đã gây khó khăn cho việc truy xuất hồ sơ của các giao dịch này.
Báo cáo cũng cho thấy trong những năm qua, nhiều lãnh đạo NNPC từng bị cáo buộc với nhiều tội danh nghiêm trọng. Một giám đốc điều hành của Tập đoàn đã tự ý gia hạn hợp đồng cho thuê tàu từ ngày 01/5/2020 tới 30/4/2021. Khoản thanh toán 1,8 triệu USD được thực hiện trong 9 tháng trước khi được phê duyệt chính thức, gây tổn thất cho ngân quỹ.
Việc sử dụng ngân sách mà không có chứng từ tiếp tục là vấn đề đáng lo ngại. Đơn cử như các khoản thanh toán trị giá gần 2,4 triệu USD cho Dự án cải tạo kho dầu mỏ Atlas Cove không kèm hóa đơn theo quy định. "Đây là các khoản thanh toán bất thường" - Tổng Kiểm toán Nigeria khẳng định.
Một trường hợp khác liên quan đến hợp đồng mua sắm khẩn cấp trị giá 8,23 triệu USD để lắp đặt đồng hồ đo trên đường ống dẫn dầu tại 11 địa điểm. Tuy nhiên, một số đồng hồ và thiết bị đã được giao đến các địa điểm khác thay vì đến 11 địa điểm ban đầu được chỉ định - vi phạm nghiêm trọng các điều khoản của hợp đồng.
Trong khi hàng loạt hợp đồng bị làm giả, thực hiện sai quy định hoặc thanh toán sai trái, NNPC hiện lại đang trì hoãn thực hiện một số hợp đồng đã ký kết. Điển hình, hợp đồng mua sắm và lắp đặt 4 máy phát điện trị giá 12,44 triệu USD ký từ năm 2017 vẫn chưa hoàn tất vào năm 2020, dù thỏa thuận nêu rõ thời hạn thi công chỉ 15 tháng từ ngày hợp đồng có hiệu lực.
Đẩy mạnh điều tra, tạo sức ép giải trình
Tổng Kiểm toán cho rằng những phản hồi của NNPC là không thỏa đáng và các phát hiện kiểm toán vẫn giữ nguyên giá trị. Cơ quan kiểm toán yêu cầu người đứng đầu NNPC cung cấp giải trình toàn diện về các vấn đề đã nêu; làm rõ tất cả khoản thanh toán bất thường; báo cáo chi tiết những lý do chậm trễ, đồng thời thu hồi các khoản tiền đã sử dụng sai mục đích.
Hàng loạt khoản thanh toán bất thường tại NNPC vẫn chưa được giải quyết thỏa đáng. Đây là hậu quả của tình trạng kiểm soát nội bộ yếu kém, lơ là việc lập hồ sơ và kiểm soát công quỹ lỏng lẻo.
Trong nhiều năm, NNPC bị xếp vào nhóm các công ty dầu khí quốc gia thiếu minh bạch nhất thế giới. Một bằng chứng nổi bật là trong suốt 43 năm, công ty không công bố báo cáo tài chính đã kiểm toán ra công chúng. Chỉ từ năm 2020, NNPC mới bắt đầu thực hiện việc công khai báo cáo tài chính.
Hiện tại, Ủy ban Tội phạm kinh tế và tài chính Nigeria đang điều tra 14 quan chức NNPC vì cáo buộc gian lận 2,7 tỷ USD trong hoạt động bảo trì và phục hồi 3 nhà máy lọc dầu. Các nhà máy này liên tục hoạt động kém hiệu quả, không sản xuất dầu trong nhiều năm, mặc dù nhận được khoản phân bổ tiền hằng năm và phải chịu những khoản chi phí bảo trì, bảo dưỡng khổng lồ.
Ngoài ra, từ tháng 6 năm nay, PAC đã tiến hành điều tra khoản tiền hơn 145 tỷ USD của NNPC bị cáo buộc không được hạch toán trong báo cáo tài chính giai đoạn 2017-2023. Ban lãnh đạo Tập đoàn đã bốn lần bị triệu tập để giải trình, nhưng đến cuối tháng 11 vừa qua mới gửi Văn bản trả lời chính thức.
Báo cáo năm 2021 của Tổng Kiểm toán cũng từng cáo buộc NNPC sử dụng trái phép 356 triệu USD. Tổng Kiểm toán kêu gọi NNPC hoàn trả số tiền bị thất thoát; đồng thời nhấn mạnh nền kinh tế Nigeria vốn đã yếu kém, lại phải chịu những áp lực, gian lận tài chính của các doanh nghiệp, tập đoàn nhà nước, sẽ khó có cơ hội phát triển./.
