Hạ tầng mong manh, khai thác thiếu kiểm soát
Theo thống kê, năm 2024, thiên tai đã khiến 519 người chết và mất tích - gấp hơn 3 lần so với năm 2023 và 2,47 lần trung bình 10 năm (2014-2023); hơn 2.200 người bị thương, hàng trăm nghìn ngôi nhà bị sập, đổ, hư hỏng, tốc mái; nhiều công trình hạ tầng bị tàn phá. Thiệt hại kinh tế ước tính hơn 89.000 tỷ đồng - tăng gần 10 lần so với năm 2023.
Từ đầu năm 2025 đến nay, cả nước đã trải qua 20 loại hình thiên tai, trong đó có 11 cơn bão và 4 áp thấp nhiệt đới, làm 241 người chết, gần 400 người bị thương, thiệt hại kinh tế khoảng 39.800 tỷ đồng. Những con số này còn chưa tính đến thiệt hại tại Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Quảng Trị, Quảng Ngãi - nơi đang hứng chịu đợt lũ lụt nghiêm trọng những ngày qua.
Những con số trên được đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Nguyễn Minh Sơn (Đồng Tháp) nên lên tại diễn đàn Quốc hội đã minh chứng một điều: Thiên tai ở Việt Nam đang diễn biến phức tạp, cực đoan và khó dự báo hơn.
Cần nghiên cứu, thí điểm phát hành trái phiếu rủi ro thiên tai, giúp Nhà nước chuyển rủi ro thiên tai sang nhà đầu tư quốc tế nhằm tăng khả năng ứng phó thiên tai mà không làm tăng nợ công, hướng tới cơ chế tài chính hiện đại. Đồng thời, tham gia xây dựng Quỹ dự phòng khu vực ASEAN nhằm chia sẻ rủi ro và tăng khả năng ứng phó chung trong khu vực; xây dựng Quỹ ứng phó biến đổi khí hậu quốc gia để huy động vốn quốc tế, tài trợ hạ tầng chống chịu khí hậu.
Đại biểu Quốc hội Nguyễn Minh Sơn
Các ĐBQH chỉ rõ, hệ thống hạ tầng - đặc biệt là hạ tầng giao thông - đang bộc lộ rõ giới hạn và sự mong manh trước sức tàn phá của thiên nhiên. ĐBQH Đặng Thị Bảo Trinh (TP. Đà Nẵng) phân tích: “Ở vùng miền núi và trung du, hạ tầng kỹ thuật vẫn là điểm yếu của nền kinh tế. Cầu cống tạm bợ, nền đường mỏng, hệ thống thoát nước yếu, thiết kế chưa tính đến địa chất, dòng chảy, sạt trượt và biến đổi khí hậu. Chỉ một trận mưa lớn, giao thông bị chia cắt, hàng hóa ứ đọng, học sinh không thể đến trường, bệnh nhân không thể đến bệnh viện.”
Theo bà, sự mong manh đó chính là “độ trễ của phát triển và độ sâu của rủi ro xã hội.” Theo đại biểu, nguyên nhân không chỉ đến từ thiên nhiên mà còn do tác động thiếu kiểm soát của con người: mở đường, khai thác đất đá, làm thủy điện, trồng rừng kinh tế, chuyển đổi đất dốc… Những hoạt động này đã làm suy yếu lá chắn sinh thái, phá vỡ cấu trúc địa chất vốn mong manh của vùng núi.
“Cần nhìn nhận thiên tai như một hệ quả tích lũy của quá trình khai thác thiếu kiểm soát, đi ngược lại quy luật tự nhiên” - đại biểu nhấn mạnh.
ĐBQH Hà Sỹ Đồng (Quảng Trị) cũng chỉ ra, khu vực miền Trung hiện có nhiều điểm nghẽn về hạ tầng giao thông, logistics, khu công nghiệp và hệ thống phòng, chống thiên tai. Nguồn vốn đầu tư công phân bổ chậm, tỷ lệ giải ngân ODA thấp, trong khi nhu cầu vốn tái thiết sau thiên tai lại rất lớn. Nhiều dự án trọng điểm liên vùng, đê điều, hồ chứa, công trình thủy lợi vẫn thiếu nguồn lực đồng bộ, khiến năng lực hấp thụ vốn và sức bật của nền kinh tế bị hạn chế. Đây là một thực tế điển hình cho thấy nếu không tháo gỡ kịp thời, năng lực phục hồi sau thiên tai sẽ bị trì trệ.
Xây dựng cơ chế tài chính hiệu quả, bền vững
Trước những thách thức hiện hữu, các đại biểu cho rằng, đã đến lúc cần một cuộc đổi mới toàn diện trong tư duy tài chính - chuyển từ ứng phó bị động sang phòng ngừa chủ động, kiến tạo hạ tầng chống chịu thiên tai và tăng năng lực tài chính quốc gia trước rủi ro tự nhiên.
ĐBQH Trần Hoàng Ngân (TP. Hồ Chí Minh) đề nghị Chính phủ trình Quốc hội một gói tài chính khẩn cấp, cho phép tăng chi ngân sách vượt dự toán để kịp thời cứu trợ và sửa chữa hạ tầng thiết yếu. Ông nhấn mạnh: “Với mức bội chi 5 năm qua chỉ khoảng 3,2% GDP, thấp hơn kế hoạch 3,6%, chúng ta hoàn toàn có dư địa để hành động.”
Không chỉ dừng lại ở cứu trợ trước mắt, ĐBQH Nguyễn Minh Sơn (Đồng Tháp) cho rằng, muốn tạo nguồn lực tài chính chống chịu thiên tai bền vững, cần ưu tiên bố trí vốn cho các chương trình bảo vệ môi trường, thích ứng biến đổi khí hậu và khắc phục hậu quả thiên tai, tương xứng với các chương trình về quốc phòng, an ninh, giáo dục, y tế.
Giai đoạn 2026-2030, ngân sách cần được tái cấu trúc theo hướng phòng ngừa, giảm chi khắc phục và tăng chi đầu tư vào hệ thống cảnh báo sớm, hạ tầng chống chịu, bảo hiểm rủi ro. Theo đó, cần thống nhất quản lý, minh bạch hóa và nâng cao năng lực điều phối Quỹ phòng, chống thiên tai, đồng thời phát triển bảo hiểm rủi ro thiên tai và Quỹ tái bảo hiểm quốc gia, được hình thành từ mô hình hợp tác công - tư (PPP).
ĐBQH Nguyễn Quốc Hận (Cà Mau) nhấn mạnh: Ứng phó với thách thức tài chính trong phòng, chống thiên tai không chỉ là câu chuyện giải ngân đầu tư công, mà là vấn đề tái cấu trúc chiến lược đầu tư. Ông đề nghị bổ sung các công trình hạ tầng mang tính “kép” - vừa phục vụ phát triển kinh tế, vừa có chức năng phòng, chống thiên tai - vào kế hoạch đầu tư công trung hạn 2026-2030.
Các đại biểu cũng thống nhất quan điểm: Cần chuyển mạnh từ đầu tư xây dựng sang kiến tạo hạ tầng bền vững. Theo đó, mọi công trình ở miền núi, trung du phải được thiết kế theo tiêu chí chống chịu thiên tai và thích ứng địa chất, ưu tiên các tuyến giao thông liên vùng, liên xã, công trình dân sinh thiết yếu. Ở khu vực đô thị, Chính phủ cần sớm quy hoạch lại đô thị theo hướng thích ứng biến đổi khí hậu, tăng khả năng thoát nước, chống ngập và chống sạt lở.
Đặc biệt, cần xác lập định hướng hạ tầng chống chịu thiên tai trong quy hoạch quốc gia, tạo bước chuyển mạnh mẽ, thực chất hơn trong điều hành và tổ chức thực hiện các giải pháp chiến lược ứng phó thiên tai, coi đây là nhiệm vụ trọng tâm của phát triển bền vững./.
