Tiền ảo - thiếu vắng hành lang pháp lý

Chơi tiền ảo, mất tiền thật

Khái niệm tiền kỹ thuật số hay tiền ảo bắt đầu xuất hiện trên thị trường tài chính Việt Nam từ khoảng năm 2011 - khi đồng tiền ảo Bitcoin ra đời, thu hút nhiều nhà đầu tư trên các sàn giao dịch quốc tế bởi sự hấp dẫn từ những quảng cáo về lợi nhuận. Tại Việt Nam, tuy chưa được công nhận là tài sản, song với những lợi nhuận mà các đồng tiền mã hóa mang lại, các nhà đầu tư trong nước vẫn tham gia khai thác, đầu tư tiền ảo trên các sàn quốc tế bất chấp những rủi ro từ các giao dịch này.

Giai đoạn 2021-2022, Việt Nam nằm trong top 3 thế giới về tỷ lệ người dân sở hữu tài sản số (tương đương 21% dân số Việt Nam sở hữu), chỉ sau UAE và Mỹ".

Hiệp hội Blockchain Việt Nam

Chainalysis - một trong những công ty hàng đầu trong lĩnh vực phân tích blockchain - cho biết, năm 2024, Việt Nam xếp thứ 5 thế giới về mức độ quan tâm đến tài sản số, đứng thứ 3 toàn cầu về sử dụng các nền tảng giao dịch quốc tế và xếp thứ 6 về khối lượng giao dịch trên các nền tảng phi tập trung. Theo ước tính, hiện có khoảng 17 triệu người Việt Nam sở hữu tài sản số và tổng giá trị thị trường vượt 100 tỷ USD. Giao dịch tài sản số không chính thức đang tạo ra một nền kinh tế ngầm khổng lồ.

Là một trong những quốc gia có tốc độ tăng trưởng giao dịch tài sản số cao nhất thế giới, tuy nhiên, song hành với những cơ hội đầu tư sinh lợi nhuận khủng, nhà đầu tư Việt Nam phải đối mặt với những rủi ro khôn lường. Hàng loạt vụ lừa đảo tiền ảo bị khởi tố trong thời gian gần đây đã gây thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng cho nhà đầu tư. Nhiều người dân vùng nông thôn, người cao tuổi, vốn không rành về công nghệ tài chính, cũng bị cuốn vào "cạm bẫy đổi đời".

Trao đổi với phóng viên Báo Kiểm toán, chị Phương Dung (Tây Hồ, Hà Nội) - một người chơi tiền ảo - cho biết, lợi nhuận khủng chính là lý do để nhiều người tham gia chơi tiền ảo. Với niềm tin tương lai của tài chính là tiền điện tử, nhiều người đã không tiếc tiền đầu tư với hy vọng mang lại lợi ích lâu dài. "Tuy nhiên, nếu không có kiến thức sâu, việc đầu tư tiền ảo có thể dẫn đến những quyết định sai lầm, gây thua lỗ. Không chỉ có vậy, người chơi rất dễ bị mất trắng bởi những đối tượng lừa đảo" - Chị Dung chia sẻ.

Các hành vi lừa đảo thường dựa trên các chiêu trò mô hình đa cấp (ponzy), lợi dụng tâm lý ham lợi nhuận nhanh của nhà đầu tư. Đơn cử như đường dây tiền ảo do TikToker nổi tiếng Mr Pips Phó Đức Nam cầm đầu, đã lừa đảo gần 3.000 người. Quá trình phá án, công an đã thu giữ, phong tỏa nhiều tài sản của các đối tượng, ước tính hơn 5.200 tỷ đồng.

Vụ việc gần 2.000 người mắc bẫy đường dây lừa đảo đầu tư tiền ảo có tên là đồng năng lượng MPX với số tiền bị chiếm đoạt hơn 2.000 tỷ đồng hay Đề án đầu tư DigiByte tại Bắc Giang khiến hàng nghìn người dân không rút được tiền... chính là hồi chuông báo động, cho thấy sự cần thiết phải vào cuộc của Nhà nước.

Khẩn trương xây dựng hành lang pháp lý

Nhiều chuyên gia cho rằng, việc thiếu hành lang pháp lý khiến thị trường tài sản số phát triển một cách tự phát, khó kiểm soát và có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến hệ thống tài chính truyền thống. Nếu không kiểm soát hiệu quả, tiền ảo có thể dẫn đến nhiều hệ lụy. Trong khi theo xu hướng chung của thế giới cũng như điều kiện công nghệ ngày nay, việc cấm đầu tư "tiền ảo" lại gần như không thể thực thi. Do đó, yêu cầu cấp thiết hiện nay là cần nhanh chóng xây dựng các quy định cụ thể để vừa bảo vệ nhà đầu tư, vừa tận dụng tiềm năng của công nghệ blockchain và tiền số. Đặc biệt, trong bối cảnh Chính phủ đặt mục tiêu tăng trưởng GDP năm 2025 đạt 8% trở lên, việc thúc đẩy một lĩnh vực tiềm năng như tài sản số có thể trở thành động lực quan trọng để Việt Nam đạt được mục tiêu quan trọng này.

Trước yêu cầu đó, mới đây, trong buổi làm việc với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương về mục tiêu tăng trưởng kinh tế, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhất trí với đề xuất cần sớm quản lý đồng tiền kỹ thuật số dưới dạng một loại tài sản ảo để tránh các tác động tiêu cực đến nền kinh tế và các vấn đề xã hội, đồng thời giúp đóng góp giá trị cho kinh tế đất nước. Tổng Bí thư đề nghị, Quốc hội và các cơ quan của Chính phủ cần sớm thể chế hóa và cụ thể hóa để quản lý lĩnh vực này, trong đó, cần nghiên cứu áp dụng cơ chế thí điểm có kiểm soát (sandbox) để thành lập "Sàn giao dịch" cho tài sản số.

Tại Hội nghị với các Doanh nghiệp nhỏ và vừa ngày 27/02, Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng giao Bộ Tài chính, Bộ Khoa học và Công nghệ xây dựng chính sách, quy định về tài sản số, cơ chế sandbox, hoàn thành sớm nhất trong quý II/2025. Chỉ thị số 05/CT-TTg về các nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm, đột phá thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công, bảo đảm mục tiêu tăng trưởng cả nước năm 2025 đạt 8% trở lên vừa được Thủ tướng Chính phủ ký ban hành ngày 01/3 cũng đã giao Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước đề xuất, trình Chính phủ ngay trong tháng 3/2025 về khung pháp lý quản lý, thúc đẩy phát triển tài sản số, tiền kỹ thuật số.

Trong Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thành lập và đưa vào hoạt động của Trung tâm tài chính tại Việt Nam, các chính sách về tài sản mã hóa, thành lập sàn giao dịch chuyên biệt, giao dịch bằng tài sản mã hóa, tiền mã hóa trong Trung tâm tài chính… cũng đã được đề cập đến.

Các chuyên gia đánh giá, đây là những tín hiệu đáng mừng, mở ra cơ hội xây dựng một khung pháp lý rõ ràng, giúp kiểm soát rủi ro và thúc đẩy giá trị kinh tế từ lĩnh vực đầy tiềm năng này. Bởi, việc xây dựng được một khung pháp lý minh bạch, ổn định, không chỉ bảo vệ người dân, doanh nghiệp, mà còn giúp cơ quan quản lý Nhà nước chủ động kiểm soát rủi ro, gia tăng nguồn thu thuế, tránh để tiền số trôi nổi ngoài vòng pháp luật.../.