Kiến nghị rõ ràng, khả thi, giải pháp phù hợp
Theo Kiểm toán trưởng KTNN khu vực VI Vũ Khánh Toàn, kết quả thực hiện kiến nghị đạt mức cao trong những năm gần đây là nhờ bám sát chỉ đạo của lãnh đạo KTNN, đồng thời triển khai các giải pháp đồng bộ, phù hợp với điều kiện thực tiễn của địa phương.
Trong ba năm gần nhất, tỷ lệ thực hiện kiến nghị tại KTNN khu vực VI đều vượt 96% (năm 2020 đạt 97,3%, năm 2021 là 96,43% và năm 2022 đạt 98,88%).
Ông Toàn cho rằng, để kiến nghị kiểm toán có thể thực hiện hiệu quả, yếu tố tiên quyết là đảm bảo chất lượng từ khâu kiểm toán. Mỗi kiến nghị cần có căn cứ pháp lý rõ ràng, bằng chứng kiểm toán đầy đủ và phù hợp với thực tế quản lý. Những kiến nghị thiếu cơ sở hoặc chưa được phân tích kỹ lưỡng sẽ khó được đơn vị được kiểm toán tiếp nhận và triển khai thực hiện.
Trong quá trình theo dõi sau kiểm toán, KTNN khu vực VI thường xuyên gửi văn bản đôn đốc đến các đơn vị, nêu rõ nội dung chưa thực hiện, xác định trách nhiệm của tổ chức, cá nhân liên quan. Việc chỉ rõ người đứng đầu tại thời điểm phát sinh kiến nghị giúp địa phương có cơ sở cụ thể để chỉ đạo và giám sát tiến độ thực hiện.
Bên cạnh yếu tố chuyên môn, sự phối hợp giữa cơ quan kiểm toán và các địa phương cũng là yếu tố quan trọng. Một số địa phương đã đưa nội dung thực hiện kiến nghị kiểm toán vào tiêu chí đánh giá cán bộ, góp phần tăng tính ràng buộc trách nhiệm, thúc đẩy quá trình khắc phục sai sót và nâng cao hiệu quả phối hợp.
Từ xử lý sai sót đến điều chỉnh cơ chế
Không chỉ dừng ở xử lý tài chính, một số kiến nghị kiểm toán đã góp phần làm rõ những điểm bất cập trong tổ chức thực hiện chính sách tại địa phương. Điển hình là cuộc kiểm toán chuyên đề việc quản lý, sử dụng kinh phí bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu tại Quảng Ninh giai đoạn 2021-2023.
KTNN khu vực VI phát hiện khoản ngân sách nhà nước đã được dùng để thanh toán chi phí thu gom, xử lý rác thải trên các tuyến đường BOT (xây dựng - kinh doanh - chuyển giao), trong khi theo quy định, đây là trách nhiệm của nhà đầu tư BOT. Việc áp dụng chưa đúng quy định dẫn tới khoản chi gần 76 tỷ đồng từ ngân sách.
Sau kiểm toán, KTNN đã kiến nghị thu hồi số tiền này và chấm dứt việc thanh toán tương tự trong các dự án BOT có hoàn cảnh tương đồng. Ước tính, nếu cơ chế này không được điều chỉnh kịp thời, chi ngân sách trong toàn bộ vòng đời các dự án liên quan có thể vượt 650 tỷ đồng.
Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ninh đã tiếp thu và thực hiện kiến nghị thu hồi gần 76 tỷ đồng nói trên. Trường hợp này cho thấy, kiến nghị kiểm toán có thể trở thành cơ sở để rà soát lại cách thức tổ chức thực hiện, điều chỉnh cơ chế tài chính nhằm phù hợp hơn với quy định hiện hành.
Theo báo cáo của KTNN khu vực VI, nhiều kiến nghị khác trong các lĩnh vực như đầu tư công, đấu thầu, quản lý tài sản công cũng đã được các đơn vị tại địa phương tiếp thu, điều chỉnh quy trình triển khai, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách và tính minh bạch trong hoạt động quản lý tài chính công.
Nâng cao chất lượng kiểm toán, phối hợp hiệu quả với địa phương
Dù tỷ lệ thực hiện kiến nghị kiểm toán tại KTNN khu vực VI đạt mức cao, song theo ông Vũ Khánh Toàn, điều này không đồng nghĩa với việc đơn vị có thể chủ quan, đặc biệt trong bối cảnh hiện nay, việc tổ chức bộ máy tại các địa phương thường xuyên thay đổi, cán bộ luân chuyển liên tục đặt ra yêu cầu phải thiết lập lại kênh phối hợp và duy trì hoạt động giám sát sau kiểm toán một cách chặt chẽ.
Ba nhóm giải pháp trọng tâm tiếp tục được KTNN khu vực VI triển khai trong thời gian tới. Thứ nhất, nâng cao chất lượng kiểm toán, bảo đảm kiến nghị có đầy đủ căn cứ pháp lý và bằng chứng rõ ràng.
Thứ hai, duy trì phối hợp hiệu quả với địa phương, nhất là trong bối cảnh có sự thay đổi về nhân sự hoặc cơ cấu tổ chức.
Thứ ba, xác định cụ thể trách nhiệm của đơn vị chưa thực hiện kiến nghị, làm cơ sở để gửi lãnh đạo địa phương theo dõi, chỉ đạo, đồng thời phục vụ công tác đánh giá cán bộ nếu cần thiết.
Cùng với đó, KTNN khu vực VI kiến nghị bổ sung chế tài xử lý các trường hợp không thực hiện hoặc chậm thực hiện kiến nghị mà không có lý do chính đáng. Hiện nay, hình thức xử lý chủ yếu vẫn dừng ở mức hành chính, trong khi một số trường hợp có thể gây thất thoát ngân sách cần được xem xét ở cấp độ trách nhiệm pháp lý cụ thể hơn.
Hoàn thiện thể chế, nâng cao năng lực đội ngũ
Thực tế cho thấy không phải tất cả kiến nghị kiểm toán đều có thể thực hiện đầy đủ. Một số trường hợp không thể triển khai do yếu tố khách quan như đơn vị được kiểm toán đã giải thể, doanh nghiệp bỏ trốn hoặc phá sản. Ngoài ra, có những kiến nghị dù đầy đủ căn cứ nhưng lại thiếu cơ chế ràng buộc để đảm bảo thực hiện.
Tại Phiên giải trình do Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội tổ chức tháng 9/2023, các khó khăn trên đã được đưa ra thảo luận. Nhiều ý kiến cho rằng cần hoàn thiện thể chế về trách nhiệm thực hiện kiến nghị, cũng như có quy định cụ thể xử lý các tình huống bất khả kháng. Đồng thời, việc làm rõ ranh giới trách nhiệm giữa KTNN và đơn vị được kiểm toán cũng đã được thống nhất rõ hơn.
Từ phía ngành kiểm toán, rủi ro nghề nghiệp cũng được nhìn nhận nghiêm túc. Theo ông Toàn, rủi ro kiểm toán có thể phát sinh khi kiểm toán viên chưa thu thập đầy đủ bằng chứng, hoặc chưa đảm bảo cơ sở pháp lý vững chắc. Sự khác biệt về trình độ chuyên môn, cùng với những giới hạn trong điều kiện kiểm toán thực tế cũng có thể ảnh hưởng đến chất lượng kiến nghị.
Do đó, việc kiểm soát chất lượng kiểm toán, nâng cao năng lực đội ngũ và chuẩn hóa quy trình kiểm toán tiếp tục là yêu cầu thường xuyên. Điều này không chỉ giúp hạn chế rủi ro mà còn tăng tính thuyết phục, tính thực thi của kiến nghị kiểm toán.
Trong bối cảnh yêu cầu minh bạch, hiệu quả và trách nhiệm trong quản lý tài chính công ngày càng tăng, việc đảm bảo tính khả thi của kiến nghị kiểm toán không chỉ tác động đến tỷ lệ thực hiện mà còn góp phần nâng cao hiệu lực thi hành chính sách. Để đạt được điều này, bên cạnh việc nâng cao chất lượng kiểm toán và chất lượng kiến nghị, cần có sự phối hợp liên tục giữa các cấp, cùng với việc hoàn thiện hành lang pháp lý để xử lý các tình huống phát sinh trong thực tiễn./.
