AI và tương lai nghề báo

Khi AI tham gia sáng tạo nội dung

Từ vai trò hỗ trợ chỉnh sửa văn bản, hiện nay, hàng loạt nền tảng AI đã thực sự tham gia sâu vào quá trình sáng tạo nội dung. Các công cụ như ChatGPT, Gemini của Google, Claude của Anthropic hay Copilot của Microsoft đang ngày càng phổ biến trong giới làm nội dung. Những nền tảng này có thể tạo ra từ các bản tin ngắn đến tiểu luận dài hàng nghìn chữ, thậm chí bắt chước được phong cách cá nhân hoặc giọng văn của một tác giả cụ thể.

AI là một công cụ mạnh mẽ giúp nhà báo làm việc hiệu quả hơn, nhưng không thể thay thế được những giá trị cốt lõi của báo chí, đó là sự thật, đạo đức, sáng tạo và cảm xúc của con người. Tương lai của báo chí nằm ở sự hợp tác thông minh giữa AI và nhà báo, nơi con người tập trung vào những gì AI không thể làm được.

Ông Bùi Công Duyến - Giám đốc sản phẩm Tòa soạn hội tụ ONECMS, Công ty Cổ phần Công nghệ NEKO

Không chỉ dừng lại ở chữ viết, AI còn tiến sâu vào lĩnh vực hình ảnh và video. Các nền tảng như Sora của OpenAI, Runway, Pika đang biến quá trình dựng hậu kỳ video thành thao tác gần như tự động dựa trên mô tả văn bản. Trong khi đó, DALL·E, Midjourney hay Firefly AI cho phép tạo ảnh minh họa, thiết kế bìa hoặc xây dựng khung truyện bằng hình ảnh.

Báo cáo chuyên sâu “AI trong báo chí: Ứng dụng, tác động và con đường phía trước trong bối cảnh toàn cầu và Việt Nam” cho thấy AI đã chứng minh vai trò quan trọng trong việc tối ưu hóa và chuyển đổi nhiều khía cạnh của quy trình sản xuất tin tức. Các ứng dụng tiêu biểu bao gồm: tự động hóa tạo nội dung, phân tích dữ liệu nâng cao, thu thập thông tin, cá nhân hóa nội dung, tăng tương tác với khán giả, kiểm tra thông tin và phát hiện tin giả. Ngoài ra, AI còn được ứng dụng trong kiểm tra chính tả, gợi ý sửa lỗi, chuyển giọng nói thành văn bản, phân tích cảm xúc, hình ảnh và video, đưa tin đa ngôn ngữ và phân tích khán giả.

Nhiều hãng tin lớn như Associated Press (AP), Bloomberg, Reuters đã ứng dụng báo chí tự động do AI vận hành. Đơn cử, nền tảng Wordsmith của Automated Insights giúp AP tạo ra hàng nghìn báo cáo tài chính mỗi quý, bảo đảm tin tức kịp thời và phủ rộng. Tương tự, The Washington Post phát triển Heliograf - hệ thống AI tự động viết tin cho các sự kiện định kỳ như thể thao, bầu cử...

Tại Việt Nam, việc cá nhân hóa nội dung và tăng tương tác đã được nhiều tờ báo điện tử áp dụng hiệu quả. Các thuật toán AI phân tích hành vi người dùng, lịch sử tìm kiếm và sở thích đọc để điều chỉnh nội dung phù hợp, từ đó tăng mức độ gắn bó và lòng trung thành của độc giả.

Giám đốc Nền tảng VNPT Generative AI - TS. Lê Anh Văn - cho biết, khoảng 25% cơ quan báo chí hiện đang ứng dụng AI trong vận hành tòa soạn, đặc biệt ở khâu sản xuất tin tức, và khoảng 35% phóng viên sử dụng công cụ số trong hoạt động tác nghiệp hằng ngày. Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam - TS. Nguyễn Đức Lợi - nhấn mạnh: AI mở ra những khả năng vượt trội trong lĩnh vực truyền thông. Việc nghiên cứu, ứng dụng và từng bước triển khai AI trong quản trị tòa soạn thông minh là xu hướng tất yếu, phù hợp với bối cảnh hiện nay.

AI là công cụ, không thể thay thế ngòi bút

Theo các chuyên gia, dù có thể tạo nội dung nhanh chóng và mạch lạc, AI vẫn còn nhiều giới hạn. Một trong những điểm yếu cốt lõi là sự thiếu hụt cảm xúc và kinh nghiệm sống thật. AI không có ký ức cá nhân, không trải qua nỗi đau hay niềm vui, nên khó chạm tới tầng sâu cảm xúc như con người. Bên cạnh đó, AI cũng thường gặp khó khăn khi xử lý các ngữ cảnh văn hóa và xã hội đặc thù. Dù nội dung AI tạo ra có thể chuẩn về cú pháp và cấu trúc, nhưng lại thiếu chiều sâu tư tưởng.

AI có thể đảm nhiệm các công việc lặp lại hoặc tạo nội dung cơ bản hiệu quả, nhưng tư duy phản biện, khả năng cảm nhận sâu sắc và sáng tạo cá nhân vẫn là đặc quyền của con người.

Bà Phạm Hương - Giảng viên ngành Báo chí, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng - khẳng định: Điều làm nên một người làm báo thực thụ không phải là công cụ, mà là sự tử tế, tỉnh táo và hiện diện của một con người. Làm báo là nghề viết về con người, viết cho cộng đồng và mang trên vai trách nhiệm xã hội. Đó là sự lựa chọn giữa viết cái gì, viết như thế nào và viết vì ai. AI không thể trả lời các câu hỏi ấy bằng lương tri, nó chỉ tối ưu hóa dữ liệu và cú pháp.

Người làm báo có khả năng dừng lại trước một nỗi đau, cân nhắc giữa “có thể đưa” và “nên đưa”. Họ chịu trách nhiệm về tác phẩm bằng tên tuổi, bằng lương tâm, bằng nhân cách nghề nghiệp.

“Làm báo, sau cùng, không chỉ là đưa tin nhanh, đưa tin nhiều, mà là để không đánh mất chất người trong thế giới ngày một tự động hóa. Chúng ta kể chuyện, không phải vì AI chưa biết kể, mà bởi câu chuyện của con người cần được kể bằng chính cảm xúc, sự thấu hiểu và đạo đức nghề nghiệp - những thứ không thể lập trình” - bà Hương nêu rõ.

TS. Nguyễn Đức Lợi cũng lưu ý: Các cơ quan báo chí cần đặc biệt quan tâm tới đạo đức nghề nghiệp trong thời đại số. Việc ứng dụng AI phải đi kèm với minh bạch, chính xác và nhân văn trong thông tin. Công nghệ là công cụ, không phải chủ thể của ngòi bút. Chính con người mới quyết định cách vận hành, kiểm soát và định hướng AI. “AI không thay thế nhà báo, mà giúp họ làm việc nhanh hơn, sâu sắc hơn, chính xác hơn và gần gũi hơn với bạn đọc” - ông nhấn mạnh.

Giới chuyên gia chung nhận định: tương lai nghề báo không thuộc riêng về AI hay con người mà nằm ở sự kết hợp giữa hai yếu tố. Những người biết khai thác sức mạnh công nghệ cùng với kinh nghiệm sống, cảm xúc cá nhân và tư duy phản biện sẽ tạo ra các sản phẩm báo chí sáng tạo, độc đáo và giàu ý nghĩa. Chính sự thích nghi, đổi mới và học hỏi liên tục sẽ giúp người làm báo giữ vững vị thế, tiếp tục phát triển trong thế giới đang đổi thay từng ngày.

Cuộc cách mạng AI trong báo chí, vì thế, không phải là sự thay thế mà là một bước tiến, một cơ hội để nhà báo phát triển bản thân và khẳng định giá trị nghề nghiệp trong kỷ nguyên số./.