VCCI cho biết, khác so với thị trường truyền thống, thương mại điện tử có mối quan hệ phức tạp hơn với sự đan xen tương tác lẫn nhau của các chủ thể: người bán hàng hóa dịch vụ – sàn thương mại điện tử – người tiêu dùng – các chủ thể khác (bên vận chuyển, thanh toán…). Pháp luật thương mại điện tử hiện nay tập trung chủ yếu vào các quy định bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tương ứng với đó là trách nhiệm của người bán và sàn thương mại điện tử. Trong khi đó, pháp luật dường như lại “bỏ ngỏ” quyền và lợi ích của một chủ thể quan trọng khác – người bán hàng hóa dịch vụ.
Cũng theo VCCI, người bán trên các sàn thương mại điện tử phần lớn là hộ, cá nhân kinh doanh nhỏ. Khác với mối quan hệ giữa các thương nhân theo Luật Thương mại – nơi các bên có thể tự do thỏa thuận và đạt được sự bình đẳng trong giao dịch, người bán nhỏ lẻ trên thương mại điện tử thường ở vị thế yếu hơn nhiều so với các nền tảng thương mại điện tử. Họ có thể dễ bị áp đặt các chính sách bất lợi và mất khả năng thương lượng, như thay đổi điều khoản đột ngột, bị đình chỉ hoặc cấm mà không có lý do rõ ràng, hạn chế tiếp cận dữ liệu… Các hành vi này có thể ảnh hưởng bất lợi với cá nhân kinh doanh nhỏ, bị đưa vào tình thế bị động và dần “bào mòn” sức khỏe và nhiệt huyết kinh doanh của họ.
Về hệ thống pháp luật hiện tại, Luật Cạnh tranh năm 2020 đã tạo ra hành lang pháp lý để xử lý các hành vi thoả thuận hạn chế cạnh tranh hoặc lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường. Đây là cơ chế rất tốt và phù hợp với thông lệ quốc tế. Tuy nhiên, các hành vi bất lợi kể trên có thể diễn ra mà không cần có thoả thuận hay ở vị trí thống lĩnh. Đây là “khoảng hở” giữa pháp luật cạnh tranh và thực tiễn hoạt động thương mại điện tử.
VCCI cho biết, giai đoạn trước đây, trong giai đoạn thâm nhập thị trường, các nền tảng thường tạo điều kiện thuận lợi cũng như ưu đãi (kể cả tài chính) cho người bán để phát triển thị trường, tạo hiệu ứng mạng thu hút cả người tiêu dùng và người bán tham gia nền tảng. Hiện nay, khi thị trường dần định hình, chính sách cần thiết kế để đảm bảo cân bằng quyền lợi giữa các chủ thể. Việc này sẽ đảm bảo tính cạnh tranh trên thị trường thương mại điện tử, thúc đẩy các doanh nghiệp, cá nhân kinh doanh nhỏ tiếp tục gia nhập, hoạt động và phát triển trong nền kinh tế số. Khi đó, thị trường thương mại điện tử mới có thể tiếp tục phát triển lành mạnh, bền vững và đảm bảo mọi chủ thể đều có thể hưởng lợi ích từ nền kinh tế số.
Từ những phân tích trên, VCCI kiến nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc bổ sung chính sách về bảo vệ quyền lợi cho người bán trên nền tảng thương mại điện tử.
Về chính sách cụ thể, chính sách này không nên tập trung vào quy định hành chính. Thay vào đó, các quy định nên tập trung vào tăng cường tính minh bạch trong hoạt động của sàn thương mại điện tử đối với người bán, đảm bảo khả năng tiếp cận dữ liệu kinh doanh và quyền tự do thương lượng của người bán.
Liên quan đến các thủ tục hành chính, VCCI cho biết, ban hành trong giai đoạn đầu phát triển thương mại điện tử, Nghị định 52/2013/NĐ-CP quy định khá nhiều thủ tục hành chính với phần lớn các hoạt động thương mại điện tử của các doanh nghiệp, cá nhân. Có thể suy đoán rằng cơ quan quản lý nhà nước cần kiểm soát chặt chẽ các rủi ro, đặc biệt trong giai đoạn đầu khi chưa thể lường hết các tác động của hoạt động này.
Qua hơn thập kỷ phát triển, thương mại điện tử đã và đang trở thành xu hướng tất yếu với sự tham gia đông đảo của các doanh nghiệp, cá nhân kinh doanh. Các biện pháp và phương thức kiểm tra, giám sát ngày càng hoàn thiện, đồng thời, kiến thức và kỹ năng của người tiêu dùng cũng tốt hơn trước rất nhiều.
"Do vậy, Dự thảo cần nghiên cứu, xác định lại rủi ro của các hoạt động thương mại điện tử để cắt giảm thủ tục hành chính và đẩy mạnh sang hoạt động hậu kiểm" - VCCI góp ý.
Đối với các thủ tục cấp phép với sàn thương mại điện tử nhỏ, VCCI cho biết, hiện nay, quy định pháp luật yêu cầu tất cả các sàn thương mại điện tử, bất kể quy mô và hình thức hoạt động, đều phải thực hiện thủ tục cấp phép trước khi hoạt động. Phương thức quản lý đánh đồng như vậy là chưa hợp lý vì một số lý do.
Một là, việc này không phù hợp với các sàn thương mại điện tử nhỏ, khiến các sàn này hoặc sàn mới phát hành thử nghiệm (startup) bị quản lý quá chặt. Lĩnh vực mạng xã hội, một lĩnh vực có tính chất và tác động tương tự, pháp luật cũng cho phép quản lý lỏng với các mạng xã hội nhỏ, cụ thể mạng xã hội có lượt truy cập thường xuyên thấp chỉ cần thực hiện thủ tục thông báo, nếu đủ lớn mới cần thực hiện thủ tục cấp phép, theo Điều 24.6.a Nghị định 147/2024/NĐ-CP.
Hai là, quy định này không phù hợp với tính chất hoạt động của một số sàn thương mại điện tử. Các sàn này chỉ cho phép người bán đăng tải thông tin về sản phẩm. Việc giao dịch giữa các bên (giao kết, thanh toán, vận chuyển) đều thực hiện thông qua các phương thức khác (như điện thoại, chat…). Thực chất, các sàn thương mại điện tử này chỉ như một kênh quảng cáo, tiếp thị sản phẩm, có thể hình dung như một “biển rao vặt online”. Các bước quan trọng trong quá trình giao dịch đều không diễn ra trên sàn thương mại điện tử. Vì thế, không có nhiều rủi ro trong mô hình hoạt động này.
Do vậy, VCCI đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu cơ chế quản lý theo hướng giảm bớt các thủ tục đối với các sàn thương mại điện tử nhỏ. Theo đó, các sàn thương mại điện tử nhỏ hoặc các sàn thương mại điện tử chỉ cung cấp tính năng giới thiệu, trưng bày sản phẩm chỉ cần thực hiện thủ tục thông báo khi bắt đầu hoạt động và sẽ thực hiện thủ tục cấp phép khi đã phát triển đến một ngưỡng nhất định.
Bên cạnh những nội dung trên, góp ý cho Dự thảo, VCCI cũng đề xuất cơ quan soạn thảo bổ sung chính sách đảm bảo bình đẳng giữa các chủ thể hoạt động thương mại điện tử; bãi bỏ hoàn toàn thủ tục thông báo với các website thương mại điện tử bán hàng; cân nhắc xem xét sửa đổi quy định về danh mục hàng hóa cấm nhập khẩu qua thương mại điện tử…/.
