Chống ngập đô thị: Yêu cầu cấp bách

Ngày 22/10/2025, Kiểm toán nhà nước đã triển khai kiểm toán hoạt động xây dựng và việc quản lý, sử dụng vốn đầu tư Dự án giải quyết ngập do triều khu vực TP. Hồ Chí Minh có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu (giai đoạn 1). Qua đó, Kiểm toán nhà nước sẽ chỉ ra những hạn chế để kiến nghị đơn vị được kiểm toán chấn chỉnh công tác quản lý, hoạt động; kiến nghị cấp có thẩm quyền hoàn thiện các cơ chế, chính sách còn bất cập; cung cấp thông tin tin cậy cho Quốc hội và các cơ quan quản lý nhà nước phục vụ công tác giám sát các dự án BT.

“Nóng” từ đường phố đến nghị trường

Mỗi khi mưa lớn, hình ảnh đường phố biến thành sông diễn ra khá phổ biến tại nhiều đô thị lớn trên cả nước. Hai đợt mưa lớn cuối tháng 9 và đầu tháng 10 vừa qua đã đẩy Hà Nội vào tình trạng ngập úng trên diện rộng, khi có tới hơn 100 điểm ngập, kéo dài tới vài ngày khiến giao thông tê liệt, cuộc sống đảo lộn.

Tại TP. Hồ Chí Minh, ngập úng không chỉ xảy ra trong mùa mưa mà còn do triều cường, ảnh hưởng nghiêm trọng đến giao thông và sinh hoạt. Tình trạng tương tự cũng xảy ra ở các thành phố miền Trung như Đà Nẵng, Huế, Quy Nhơn - nơi chịu ảnh hưởng kép từ mưa lớn và lũ từ thượng nguồn.

Rõ ràng, vấn đề này không mới, song mỗi khi mưa lớn, câu chuyện ngập úng đô thị lại trở thành “điểm nóng” cần lời giải cấp thiết hơn bao giờ hết. Và thế là, giải pháp chống ngập đô thị tiếp tục trở thành một nội dung quan trọng được “giao nhiệm vụ” trong giai đoạn tới.

Tại Đại hội đại biểu Đảng bộ Chính phủ lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030 vừa qua, Tổng Bí thư Tô Lâm đề nghị Chính phủ chỉ đạo các địa phương tập trung giải quyết dứt điểm các vấn đề ngập úng và có kế hoạch chủ động đối phó với bão lụt, thiên tai một cách chủ động, bài bản hơn.

Tiếp đó, phát biểu tại Đại hội đại biểu Đảng bộ TP. Hồ Chí Minh lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030 và Đại hội đại biểu Đảng bộ TP. Hà Nội lần thứ XVIII, nhiệm kỳ 2025-2030, Tổng Bí thư Tô Lâm đều nhấn mạnh yêu cầu xử lý dứt điểm tình trạng ngập úng nội đô, vùng ven mỗi khi mưa lớn.

Ngập lụt đô thị cũng làm “nóng” nghị trường Phiên khai mạc Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV sáng 20/10. Theo báo cáo tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân gửi đến Kỳ họp do Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Đỗ Văn Chiến trình bày, người dân bày tỏ lo lắng về việc vẫn chưa có giải pháp khắc phục tình trạng ngập lụt, tắc đường tại hai đô thị lớn là Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Cử tri mong muốn các cấp, các ngành sớm có giải pháp căn cơ, khả thi, đồng bộ đối với vấn đề này.

Thảo luận tại Tổ về kinh tế - xã hội sáng 21/10, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Đoàn TP. Hồ Chí Minh) bình luận: ngập lụt, triều cường và thiên tai đang gây thiệt hại nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống dân sinh, hạ tầng và năng lực phát triển của các đô thị. Đây không chỉ là câu chuyện của từng địa phương mà là vấn đề quốc gia, gắn với an ninh dân sinh và an toàn đô thị.

“Điểm nghẽn” quy hoạch

Theo đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn - Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội (Đoàn TP. Hải Phòng), nguyên nhân chính của ngập lụt là do quy hoạch đô thị chưa đồng bộ; quy hoạch cấp thoát nước và lưu vực sông chưa được kết nối hợp lý, dẫn đến tình trạng nước mưa không có đường thoát tự nhiên. Hệ thống cống, rãnh, mương và các điểm đấu nối không đồng bộ cũng khiến tình trạng úng ngập ngày càng nghiêm trọng.

Đồng quan điểm, đại biểu Nguyễn Lâm Thành - Phó Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội (Đoàn Thái Nguyên) - thẳng thắn cho rằng Việt Nam đang thiếu nghiêm trọng hệ thống quy hoạch cao độ nền quốc gia, dẫn đến công trình xây dựng cao thấp không đồng bộ, gây ứ đọng và ngập cục bộ, như thực tế tại Hà Nội.

PGS,TS. Nguyễn Ngọc Trực - Trưởng nhóm Nghiên cứu mạnh Kỹ thuật hạ tầng ứng phó với biến đổi khí hậu, Trường Khoa học Liên ngành và Nghệ thuật (Đại học Quốc gia Hà Nội) - chỉ rõ hơn: Quy hoạch và thiết kế hệ thống thoát nước đô thị chưa tính đến yếu tố biến đổi khí hậu, mà cụ thể là sự gia tăng cường độ mưa, tần suất mưa và thời gian mưa. Thêm vào đó là sự phát triển đô thị thiếu kiểm soát. Mật độ xây dựng, quá trình bê tông hóa bề mặt, việc sử dụng vật liệu không thân thiện đang khiến khả năng thấm nước tự nhiên của thành phố giảm mạnh, làm tăng lượng nước phải tiêu thoát qua hệ thống cống. Nhiều công trình xây dựng không tuân thủ quy định về khoảng lùi, diện tích cây xanh và mặt nước, làm mất đi các vùng đệm tiêu thoát nước tự nhiên.

Cần đề án tổng thể cấp quốc gia

Đưa ra lời giải cho vấn đề này, nguyên Giám đốc Sở Quy hoạch và Kiến trúc Hà Nội - ông Đào Ngọc Nghiêm - quả quyết, muốn chống ngập hiệu quả, phải trả lại cho đô thị những hồ nước, ao đầm bị lấp đi. Không gian mặt nước phải được xem như cấu phần không thể thiếu trong quy hoạch đô thị hiện đại.

Theo ông Nghiêm, nhiều quốc gia đã áp dụng mô hình “đô thị bọt biển” - tức là giữ nước tại chỗ qua mặt thấm, hồ sinh thái, mái xanh. Các khu đô thị mới tại Việt Nam cần áp dụng mô hình này ngay từ đầu, thay vì xây xong rồi mới tìm cách thoát nước. Bên cạnh đó, kết hợp hạ tầng cứng và hạ tầng mềm cũng là giải pháp cần tính đến.

Nguyên Viện trưởng Viện Nước và Biến đổi khí hậu, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh - PGS,TS. Hồ Long Phi - khẳng định, hạ tầng chống ngập phải là mạng lưới đa tầng - từ mặt đường có độ dốc đến cống ngầm, hồ chứa. Tất cả phải hoạt động đồng bộ như một hệ sinh thái. Đặc biệt, để giải quyết triệt để, cần sự vào cuộc đồng bộ ở cấp quốc gia, trong đó khuyến khích và huy động tư nhân tham gia để cùng Nhà nước tìm giải pháp tối ưu.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng đề nghị Chính phủ sớm xây dựng đề án tổng thể chống ngập, thích ứng biến đổi khí hậu tại các đô thị lớn. Đề án cần kết hợp đồng bộ các giải pháp công trình và công nghệ như hệ thống đê bao, hồ điều tiết, trạm bơm thông minh, bản đồ ngập theo thời gian thực. Thêm vào đó, huy động vốn xanh, trái phiếu đô thị, vốn ODA và mô hình hợp tác công - tư cho các dự án trọng điểm, biến các công trình chống ngập thành cấu phần quan trọng của hạ tầng phát triển bền vững.

Kinh nghiệm thế giới cho thấy Rotterdam (Hà Lan) đã xây dựng hệ thống hồ trữ nước, mái nhà xanh, vỉa hè thấm nước giúp giảm tải cho cống ngầm; đồng thời triển khai chương trình “Room for the River” mở rộng lòng sông, tạo công viên ngập nước. Tokyo (Nhật Bản) có hệ thống hầm G-Cans dài hàng chục km chứa hàng triệu m³ nước mưa. Singapore phát triển dự án Marina Barrage vừa chống ngập, vừa tạo hồ dự trữ nước và công viên. Nhiều đô thị như New York (Mỹ), Seoul (Hàn Quốc), Melbourne (Australia) ứng dụng hạ tầng xanh phân tán, rãnh thấm và vườn mưa.

Theo các mô hình này, muốn chống ngập bền vững, cần cơ chế quản trị thống nhất, bảo trì định kỳ và cơ quan điều phối nước đô thị cấp thành phố, cùng hệ thống bản đồ ngập thời gian thực để dự báo, ứng phó nhanh khi mưa lớn./.