Đồng bộ, hiệu quả trong chuyển đổi số ngành thủy lợi

Đột phá nhờ ứng dụng công nghệ số

Ông Nguyễn Hồng Khanh - Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi (Bộ Nông nghiệp và Môi trường - NNMT) - cho biết, lĩnh vực thủy lợi đã có những bước đi đầu tiên trong quá trình chuyển đổi số và ứng dụng KHCN. Trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn đang được thử nghiệm để tự động thu thập, phân tích và chuẩn hóa dữ liệu nguồn nước, hướng tới xây dựng cơ sở dữ liệu liên ngành, liên thông và nền tảng cung cấp dịch vụ thủy lợi thông minh, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước, cũng như hỗ trợ trực tiếp cho hoạt động sản xuất, giảm thiểu tác động xấu của biến đổi khí hậu đến người dân.

TS. Lê Ngọc Hiếu (Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam) cho biết, nhờ ứng dụng cơ chế truyền tin hiện đại qua app, hệ thống của Viện đã phục vụ cho chính quyền hai cấp trong việc tra cứu rủi ro mặn, ranh giới xâm nhập mặn theo thời gian thực... “Việc đưa thông tin cảnh báo lên các nền tảng số (app, web) từ năm 2020 góp phần giảm thiểu thiệt hại cho sản xuất nông nghiệp” - TS. Hiếu chia sẻ.

Việc ứng dụng công nghệ số trong lĩnh vực thủy lợi đã giúp hình thành các bản tin dự báo nguồn nước, chất lượng nước định kỳ, hỗ trợ địa phương chủ động kế hoạch tưới tiêu, giảm rủi ro hạn hán, xâm nhập mặn, nâng cao hiệu quả sử dụng nước.

Đây cũng là tinh thần của Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, coi KHCN là đột phá quan trọng hàng đầu để nâng cao năng lực quản trị và phát triển kinh tế - xã hội.

Bộ NNMT

Từ góc độ doanh nghiệp, với mục tiêu ứng dụng công nghệ số phục vụ quản lý nước hiệu quả và sản xuất nông nghiệp bền vững, Công ty Cổ phần RYNAN Technologies Vietnam đã xây dựng mạng lưới 126 trạm quan trắc tại các tỉnh vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Hệ thống thu thập dữ liệu theo thời gian thực, đội ngũ kỹ thuật phát triển thuật toán nội suy độ mặn giúp xác định chất lượng nước tại cả những khu vực chưa lắp đặt thiết bị. Bản đồ nội suy độ mặn được cập nhật liên tục, hỗ trợ cảnh báo và lập kế hoạch vận hành thủy lợi trong bối cảnh xâm nhập mặn diễn biến phức tạp. Tất cả các thông tin này được đăng tải trên ứng dụng RYNAN Mekong - hiện được cung cấp miễn phí cho người dân. 

Bên cạnh giám sát nguồn nước, RYNAN cũng phát triển trạm thời tiết thông minh theo dõi nhiều chỉ số như nhiệt độ, độ ẩm, mưa, gió, cường độ ánh sáng… Hệ thống được tích hợp cảm biến tính toán các chỉ số phục vụ quản lý tưới tiêu, bón phân, đề xuất thời điểm thu hoạch. Đây là nền tảng cho mô hình nông nghiệp chính xác, giúp người canh tác đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu khoa học.

Còn nhiều thách thức... 

Theo đánh giá của cơ quan quản lý và các chuyên gia, bên cạnh những kết quả đạt được, nhiều khó khăn trong việc khai thác, vận hành công trình thủy lợi vẫn chưa được tháo gỡ triệt để, thực tế ứng dụng KHCN trong thực tiễn vẫn chưa được nhiều; chưa có định mức kinh tế về vấn đề bảo trì đối với các công trình thủy lợi có ứng dụng công nghệ số vào vận hành…

Qua thực tiễn triển khai tại địa phương, Chi Cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Khánh Hòa - ông Lê Xuân Thái - cho biết: Tỉnh đã từng triển khai hệ thống điều khiển vận hành tự động tại một số hồ chứa lớn từ năm 2010. Tuy nhiên, sau vài năm, nhiều thiết bị hư hỏng và không có nguồn kinh phí bảo trì ổn định cho loại hình thiết bị này.

Ông Thái cho rằng: “Chúng ta đều nói đơn vị quản lý phải bố trí kinh phí vận hành, nhưng thực tế thì chi bao nhiêu, dựa theo đâu, hiện vẫn chưa có định mức cụ thể như các công trình thủy lợi truyền thống”.

Một khó khăn khác cũng được nêu ra là tình trạng thiếu đồng bộ trong thiết kế phần mềm, thiết bị khi sáp nhập các tỉnh. “Hiện nay, chỉ riêng Khánh Hòa đã có hơn 10 ứng dụng khác nhau trên màn hình giám sát, mỗi hệ thống dùng một phần mềm riêng, gây rối cho công tác vận hành, quản lý” - ông Thái cho biết.

Một thách thức lớn hiện nay là thiếu tiêu chuẩn thống nhất, khiến dữ liệu thu thập được chưa phát huy hết giá trị phục vụ cho công tác quản lý và điều hành. Vì vậy, cần xây dựng bộ tiêu chuẩn quốc gia cho ngành thủy lợi, đồng thời đồng bộ hệ thống dữ liệu toàn quốc, bảo đảm tính thống nhất, liên thông và khai thác hiệu quả nguồn “tài nguyên số” này.

Bà Nguyễn Giang Thu - Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ NNMT)

Theo ông Mai Hồng Tâm - Phó Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi TP. Cần Thơ, sau khi sáp nhập các tỉnh Cần Thơ, Hậu Giang và Sóc Trăng, khu vực này có hệ thống công trình thủy lợi khá lớn, đa dạng về loại hình. Tuy nhiên, việc ứng dụng KHCN và chuyển đổi số trong quản lý, vận hành công trình thủy lợi trên địa bàn thành phố còn thiếu tính đồng bộ. Nhiều thiết bị phục vụ chuyển đổi số trong công tác vận hành công trình thủy lợi vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế.

Nhằm khắc phục tình trạng sử dụng nhiều ứng dụng để quản lý hệ thống thủy lợi, ngày 26/9/2025, Bộ NNMT đã ban hành Quyết định số 3978/QĐ-BNNMT phê duyệt kế hoạch phát triển Hệ thống thông tin thủy lợi Việt Nam - nền tảng dữ liệu dùng chung, số hóa thống nhất, liên thông toàn Ngành.

Kế hoạch xác định rõ mục tiêu và lộ trình triển khai thiết lập nền tảng dữ liệu dùng chung, số hóa thống nhất và tích hợp công nghệ hiện đại nhằm nâng cao năng lực phân tích, dự báo, cảnh báo sớm, tối ưu vận hành công trình thủy lợi...

Triển khai bài bản, đảm bảo thống nhất dữ liệu, công nghệ

GS,TS. Lê Mạnh Hùng - Chủ tịch Hội Khoa học và Kỹ thuật Thủy lợi TP. Hồ Chí Minh - nhấn mạnh yêu cầu quan trọng cần chuyển đổi số trong quản lý công trình thủy lợi, song “Làm như thế nào? Làm đến đâu? Và nguồn lực đâu để thực hiện? Nhiều địa phương rất muốn làm, nhưng vướng ở chỗ thiếu cơ chế tài chính hoặc không có định hướng rõ ràng từ Trung ương” - ông Hùng cho biết.

Để đảm bảo đồng bộ, thống nhất trong triển khai công nghệ số vào quản lý, vận hành công trình thủy lợi, ông Hùng đề nghị cần thiết lập một bộ khung chuẩn, phân loại cụ thể từng loại công trình, nhiệm vụ, thiết bị… từ đó giao nhiệm vụ rõ ràng cho các đơn vị nghiên cứu, tư vấn triển khai và địa phương áp dụng.

Khi có cơ sở đồng bộ và minh bạch như vậy, việc phân bổ nguồn lực, đề xuất ngân sách từ Trung ương về địa phương mới khả thi và bền vững. “Không thể để mỗi địa phương, mỗi đơn vị lại dùng một loại thiết bị, một phần mềm khác nhau” - ông Hùng nêu. 

Phát triển thủy lợi hiện đại, linh hoạt, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững, bảo đảm an ninh nguồn nước, lợi ích quốc gia là mục tiêu xuyên suốt của Chiến lược phát triển thủy lợi đến năm 2030, tầm nhìn 2045.

Để hiện thực hóa mục tiêu đó, KHCN và chuyển đổi số chính là “chìa khóa đột phá” giúp nâng cao năng lực dự báo, điều hành, giám sát và cung ứng dịch vụ thủy lợi một cách thông minh, kịp thời và hiệu quả.

Chi cục Thủy lợi tỉnh Khánh Hòa kiến nghị các cơ quan chuyên môn sớm xây dựng định mức bảo trì riêng cho các hệ thống điều khiển tự động, đồng thời ban hành quy trình mẫu về lập kế hoạch bảo trì, bố trí kinh phí hằng năm, nhằm giúp địa phương có căn cứ pháp lý và tài chính để duy trì hiệu quả hệ thống. 

Trong khi đó, đại diện Chi cục Thủy lợi TP. Cần Thơ kiến nghị Bộ NNMT đặt hàng, giao cho các viện, trường và doanh nghiệp nghiên cứu, chế tạo thiết bị phù hợp, đồng thời đề nghị Bộ xem xét cơ chế để các địa phương tranh thủ nhiều nguồn kinh phí hơn cho triển khai chuyển đổi số trong lĩnh vực thủy lợi, đặc biệt là thực hiện theo tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Liên quan đến vấn đề đầu tư, ông Nguyễn Hồng Khanh nhấn mạnh, việc đầu tư thiết bị và công nghệ số cần có lộ trình rõ ràng, không thể thực hiện ngay trong một sớm một chiều, nhưng chắc chắn sẽ được Bộ NNMT quan tâm trong thời gian tới. 

Theo đại diện Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi, vấn đề quan trọng nhất là xây dựng “đầu bài” phù hợp - tức xác định đúng nhu cầu thực tiễn để công nghệ đưa vào ứng dụng phải hiệu quả và khả thi. Do đó, các chi cục thủy lợi căn cứ quy mô, điều kiện từng địa phương để xây dựng đề bài cụ thể về ứng dụng KHCN và chuyển đổi số trong vận hành công trình, giám sát nguồn nước, kiểm soát hạn - mặn…

“Trung ương sẽ làm khung tổng thể, địa phương cần cụ thể hóa, triển khai theo đúng thực tế hạ tầng của mình. Nhiều nơi hiện nay điện khí hóa còn chưa hoàn thiện, nên chuyển đổi số phải phù hợp, xác định rõ việc nào làm trước, việc nào làm sau để đảm bảo tính bền vững” - ông Khanh nói./.