Chương trình mục tiêu quốc gia: Giải ngân vẫn là nút thắt

Hiện tại, Việt Nam có 3 CTMTQG: CTMTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, CTMTQG giảm nghèo bền vững và CTMTQG xây dựng nông thôn mới.

Nhiều chuyển biến tích cực nhưng dòng vốn vẫn chảy chậm

Bộ Tài chính cho biết, đến hết tháng 5/2025, việc triển khai các CTMTQG đã ghi nhận chuyển biến rõ nét ở nhiều địa phương. Trong số 3 chương trình đang được triển khai, CTMTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi được đánh giá là có mức độ hoàn thành mục tiêu tốt nhất, với 6/9 nhóm mục tiêu cụ thể cơ bản hoàn thành và vượt chỉ tiêu do Quốc hội giao. Tỷ lệ giảm nghèo trong vùng dân tộc thiểu số dự kiến đạt 3,4%, vượt 0,4% so với kế hoạch. Thu nhập bình quân của người dân tộc thiểu số ước tăng 3,3 lần, cao hơn đáng kể so với mục tiêu đề ra là gấp đôi. Năm chỉ tiêu trong lĩnh vực giáo dục đều hoàn thành 100% kế hoạch, trong khi tỷ lệ lao động người dân tộc thiểu số được đào tạo nghề đạt 57,8%, vượt 7,8 điểm phần trăm so với mục tiêu.

Đối với chương trình giảm nghèo bền vững, các chỉ tiêu quan trọng như tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn nghèo đa chiều, tỷ lệ hộ nghèo là người dân tộc thiểu số hay tỷ lệ hộ nghèo ở các huyện nghèo đều có xu hướng giảm. Trong khi đó, CTMTQG xây dựng nông thôn mới tiếp tục ghi dấu ấn với nhiều kết quả toàn diện: Đến hết tháng 5/2025, cả nước có 6.037/7.696 xã đạt chuẩn nông thôn mới (chiếm 78,4%), trong đó 2.417 xã đạt chuẩn nâng cao và 641 xã đạt chuẩn kiểu mẫu. 312 huyện đạt chuẩn hoặc hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới, tương đương gần 50% tổng số huyện trên cả nước. 6 tỉnh đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới.

Tuy nhiên, tiến độ giải ngân vốn vẫn đang là điểm nghẽn lớn nhất. Đến hết tháng 5/2025, tổng số vốn giải ngân cho các CTMTQG mới đạt khoảng 13.518 tỷ đồng, tương đương 30% kế hoạch. Trong đó, vốn kế hoạch năm 2025 đạt khoảng 11.693 tỷ đồng (31%), vốn kéo dài từ các năm trước chỉ giải ngân được khoảng 1.826 tỷ đồng (27%).

Nếu xét theo từng chương trình, CTMTQG xây dựng nông thôn mới hiện có tỷ lệ giải ngân cao nhất, đạt khoảng 33% kế hoạch (tương đương 7.478 tỷ đồng). Trong khi đó, CTMTQG phát triển vùng dân tộc thiểu số và miền núi chỉ đạt 26% (tương đương 4.764 tỷ đồng) và đây cũng là tỷ lệ giải ngân của CTMTQG giảm nghèo bền vững (tương đương 1.293 tỷ đồng).

Đáng chú ý, vốn đầu tư công trong cả 3 chương trình đến hết tháng 4/2025 mới giải ngân được 20,8%, dù cao hơn so với cùng kỳ năm trước (18,16%) nhưng vẫn ở mức thấp so với yêu cầu. Một điểm đáng quan ngại khác là vẫn còn đến 9 Bộ, ngành chưa giải ngân được đồng vốn nào, một số địa phương giải ngân dưới 2%. Đối với kinh phí thường xuyên, tổng số giải ngân đến ngày 30/4/2025 mới đạt khoảng 2.343 tỷ đồng, tương đương 7,3% kế hoạch. Trong đó, CTMTQG phát triển vùng dân tộc thiểu số và miền núi đạt 1.374 tỷ đồng (7,8%), CTMTQG giảm nghèo bền vững đạt 618 tỷ đồng (6%) và CTMTQG xây dựng nông thôn mới đạt 350 tỷ đồng (8,5%).

Không ít địa phương đang trong tình trạng “dư vốn”. Đơn cử, tại Cao Bằng, theo Ủy ban nhân dân (UBND) tỉnh, từ đầu năm đến nay, tỷ lệ giải ngân vốn CTMTQG mới đạt khoảng 303,996 tỷ đồng, bằng 10,8% kế hoạch năm. Trong khi đó, một số đơn vị tại Quảng Nam đã hoàn thành giải ngân 100% vốn được giao, như Bộ đội Biên phòng tỉnh, Hội Cựu chiến binh và Hội Nông dân. Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam Trần Anh Tuấn đã đề nghị khen thưởng đột xuất các đơn vị này, đồng thời phê bình nghiêm khắc các sở, ngành giải ngân quá thấp và yêu cầu toàn bộ đơn vị báo cáo tiến độ trước ngày 20/6.

Vướng cơ chế, lúng túng triển khai

Theo Bộ Tài chính, nguyên nhân chậm giải ngân chủ yếu xuất phát từ việc bộ máy tổ chức ở nhiều Bộ, ngành và địa phương đang trong quá trình sắp xếp, kiện toàn, dẫn đến chậm trễ trong ra quyết định đầu tư và phê duyệt dự án. Ngoài ra, việc triển khai Luật Đấu thầu năm 2023 cũng đang gặp phải một số vướng mắc khi nhiều địa phương còn chưa kịp thích nghi với quy định mới.

Với nguồn vốn sự nghiệp, việc xác định đúng đối tượng thụ hưởng tiếp tục là vấn đề nan giải. Một số nội dung trong chương trình như hỗ trợ đào tạo nghề hay phát triển sản xuất không còn phù hợp do nhiều địa phương đã thoát nghèo hoặc đạt chuẩn nông thôn mới. Mức hỗ trợ còn thấp trong khi chi phí thực tế ngày càng cao khiến người dân ít mặn mà tham gia. Thêm vào đó, thiếu quỹ đất sản xuất hoặc đất ở cũng khiến tiến độ thực hiện các nội dung quan trọng bị chậm lại.

Trước thực trạng trên, Bộ Tài chính đã chủ động kiến nghị sửa đổi một số quy định để tháo gỡ vướng mắc. Ông Dương Bá Đức - Vụ trưởng Vụ Đầu tư (Bộ Tài chính) - cho biết, đơn vị đã đề nghị Bộ Dân tộc và Tôn giáo khẩn trương đề xuất sửa đổi Quyết định số 39/2021/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ nhằm điều chỉnh nguyên tắc, tiêu chí và định mức phân bổ vốn ngân sách trung ương, cũng như tỷ lệ vốn đối ứng của ngân sách địa phương thực hiện CTMTQG phát triển vùng dân tộc thiểu số và miền núi. Đồng thời hoàn thiện Nghị quyết của Chính phủ cho phép tiếp tục thụ hưởng chính sách của CTMTQG đối với các xã đã đạt chuẩn nông thôn mới nhưng vẫn thuộc diện đặc thù...

Bộ Tài chính cũng đã yêu cầu các Bộ, ngành, địa phương phát huy vai trò của người đứng đầu, chủ động tháo gỡ vướng mắc theo thẩm quyền, trường hợp vượt thẩm quyền cần kịp thời báo cáo để xử lý. Đồng thời, việc tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, tổ chức tổng kết giai đoạn 2021-2025 và chuẩn bị kế hoạch cho giai đoạn 2026-2030 cũng cần được thực hiện nghiêm túc, bài bản.

Một vấn đề khác cũng đang được các chuyên gia tài chính quan tâm là hơn 157 tỷ đồng vốn đầu tư công từ ngân sách trung ương hiện vẫn chưa được phân bổ. Tuy chỉ chiếm 0,7% tổng số vốn nhưng tình trạng để vốn “nằm chờ” cần sớm được xử lý triệt để.

Năm 2025 là năm cuối trong kế hoạch 5 năm. Việc hoàn thành các chỉ tiêu chỉ thật sự có ý nghĩa khi dòng vốn được sử dụng đúng thời điểm, mang lại hiệu quả thực tế cho người dân, đặc biệt là những khu vực còn nhiều khó khăn./.