Người Việt tuổi thọ cao nhưng bệnh tật
Những năm gần đây, công tác y tế dự phòng (YTDP) tại Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Nhiều dịch bệnh nguy hiểm mới nổi đã được khống chế thành công, trở thành bài học kinh nghiệm quý giá cho nhiều quốc gia. Tuy nhiên, theo Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan, ngành y tế đang phải đối mặt với những thách thức chưa từng có, xuất phát từ biến đổi khí hậu và sự thay đổi sâu sắc trong mô hình bệnh tật.
Theo Bộ Y tế, hệ thống pháp luật hiện hành có tới 63 luật liên quan đến y tế nhưng vẫn tập trung chủ yếu vào vấn đề điều trị bệnh, phòng, chống bệnh truyền nhiễm và quản lý một số hành vi gây hại sức khỏe. Những vấn đề quan trọng như dinh dưỡng, bệnh không lây nhiễm, sức khỏe tâm thần, quỹ phòng bệnh hoàn toàn chưa có quy định để điều chỉnh.
Gánh nặng kép của bệnh tật đang hiện hữu rõ nét: sự gia tăng của các bệnh không lây nhiễm, tình trạng già hóa dân số, cùng với yêu cầu ngày càng cao của người dân về chất lượng dịch vụ y tế. Đây là những yếu tố khiến công tác chăm sóc sức khỏe nhân dân trở nên phức tạp và đòi hỏi phải có những giải pháp căn cơ, toàn diện.
Thống kê cho thấy, các bệnh không lây nhiễm như tim mạch, tiểu đường, ung thư… hiện là nguyên nhân gây ra tới 77% tổng số ca tử vong trên toàn quốc. Tại các cơ sở điều trị nội trú, từ 65% đến 75% bệnh nhân mắc các bệnh không lây nhiễm. Bên cạnh đó, các vấn đề về sức khỏe môi trường và sức khỏe tâm thần cũng đang nổi lên như những thách thức lớn đối với hệ thống y tế.
Theo Bộ Y tế, người dân Việt Nam có tuổi thọ tương đối cao so với các quốc gia có mức sống tương đương. Tuy nhiên, số năm sống khỏe mạnh lại thấp. Trung bình, mỗi người Việt phải sống khoảng 10 năm với bệnh tật, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống và năng suất lao động.
Thực trạng này bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân: chế độ dinh dưỡng chưa hợp lý, môi trường sống ngày càng ô nhiễm, áp lực công việc và xã hội gia tăng, cùng với lối sống thiếu lành mạnh. Những yếu tố này không chỉ ảnh hưởng đến thể lực và tầm vóc người Việt, mà còn làm gia tăng tỷ lệ mắc các bệnh không lây nhiễm.
Vì vậy, việc phòng bệnh cần được đặt lên hàng đầu, với các chính sách mạnh mẽ và bao quát hơn. Không chỉ tập trung vào phòng bệnh truyền nhiễm, ngành y tế cần mở rộng phạm vi phòng bệnh sang các bệnh không lây nhiễm, hướng tới mục tiêu nâng cao sức khỏe toàn diện cho người dân.
Tuy nhiên, công tác YTDP và chăm sóc sức khỏe ban đầu tại tuyến y tế cơ sở hiện vẫn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là về nhân lực và vật lực. Tổng kết của Bộ Y tế cho thấy, tỷ lệ chi ngân sách cho YTDP tại các địa phương tuy có xu hướng tăng qua các năm, nhưng vẫn chưa đạt mức 30% như quy định tại Nghị quyết 18/2008/QH12 của Quốc hội và Nghị quyết 20-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng.
Nguồn kinh phí phân bổ cho YTDP hiện chủ yếu đáp ứng các khoản chi hành chính, nhân sự và hoạt động chuyên môn cơ bản. Rất ít địa phương có đủ ngân sách để cán bộ YTDP và trạm y tế thực hiện kiểm tra, giám sát, triển khai các hoạt động phòng bệnh. Riêng kinh phí phòng, chống dịch thường chỉ được cấp riêng khi có nguy cơ dịch bệnh xảy ra.
Bộ Y tế cho biết: “Định mức chi cho YTDP được phân bổ về cơ bản mới đáp ứng các khoản chi cho con người, chi hành chính và hoạt động chuyên môn; chưa có hoặc bố trí được rất ít kinh phí để cán bộ YTDP, trạm y tế đi kiểm tra, giám sát, thực hiện các hoạt động dự phòng. Riêng kinh phí phòng, chống dịch, hầu hết các tỉnh báo cáo khi có nguy cơ xảy ra dịch bệnh mới được cấp riêng để thực hiện.”
Lấp “khoảng trống” pháp luật trong hoạt động phòng bệnh
Phát biểu tại buổi thăm và làm việc với Bộ Y tế hồi tháng 2 vừa qua, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh rằng nhiệm vụ của ngành y tế không chỉ là khám, chữa bệnh mà còn phải chú trọng phòng ngừa bệnh tật, chăm sóc sức khỏe nhân dân nhằm hạn chế bệnh tật phát sinh. Để giải quyết các thách thức đối với ngành y tế hiện nay và trong nhiều năm tới, bên cạnh việc tiếp tục triển khai hiệu quả các nghị quyết của Đảng về lĩnh vực y tế, ngành y tế cần đổi mới tư duy, tập trung nghiên cứu các biện pháp phòng bệnh, tăng cường sức khỏe, kéo dài tuổi thọ; nâng cao năng lực trong các lĩnh vực sức khỏe sinh sản, nhi khoa và lão khoa; phát triển y tế cộng đồng; tăng số lượt người dân đến các cơ sở y tế để thăm khám sức khỏe hằng năm hoặc mỗi nửa năm.
Thực hiện định hướng này, Bộ Y tế đang hoàn thiện Dự thảo Nghị quyết của Bộ Chính trị về đột phá trong công tác chăm sóc sức khỏe nhân dân, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Trong đó, Dự thảo đặt mục tiêu từ năm 2025 đến 2030, mỗi năm tăng cường ít nhất 1.000 bác sĩ về làm việc có thời hạn tại tuyến y tế cơ sở; giảm tỷ lệ chi trực tiếp từ tiền túi của hộ gia đình cho chăm sóc y tế xuống còn 30%. Từ năm 2026, mỗi người dân được khám sức khỏe định kỳ hoặc khám sàng lọc theo yêu cầu chuyên môn miễn phí ít nhất một lần mỗi năm; được lập sổ sức khỏe điện tử để quản lý sức khỏe theo vòng đời.
Tại cuộc họp góp ý, hoàn thiện Dự thảo Nghị quyết mới đây, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nêu rõ rằng với yêu cầu chuyển trạng thái từ thụ động khám, chữa bệnh sang chủ động chăm sóc, bảo vệ sức khỏe nhân dân ngay từ khi chưa có bệnh, cần xác định rõ các đột phá về y tế dự phòng, y tế cơ sở, nguồn nhân lực, tổ chức hệ thống y tế, nâng cao y đức, nâng cao thể chất người dân, xây dựng cơ sở dữ liệu và triển khai sổ sức khỏe điện tử.
Cùng với đó, các chuyên gia nhấn mạnh rằng việc sửa đổi Luật phòng, chống bệnh truyền nhiễm là vô cùng cấp thiết để quản lý các bệnh truyền nhiễm một cách linh hoạt hơn, tăng khả năng ứng phó khi có dịch bệnh mới xảy ra. PGS,TS. Trần Đắc Phu - nguyên Cục trưởng Cục Y tế Dự phòng (Bộ Y tế) - chỉ rõ rằng Luật phòng, chống bệnh truyền nhiễm ban hành năm 2007 đã bộc lộ một số hạn chế, chẳng hạn như trong công tác công bố dịch, nhiều nơi có dịch nhưng không công bố; vấn đề đáp ứng của các địa phương trong điều kiện khẩn cấp; việc sử dụng sinh phẩm y tế trong công tác phòng bệnh cũng gặp nhiều vướng mắc do quy định chưa rõ ràng và thiếu nhất quán giữa các văn bản pháp luật hiện hành.
Để giải quyết những bất cập này, Bộ Y tế đang xây dựng Dự án Luật Phòng bệnh thay thế Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm hiện hành. Mục tiêu của Luật mới là kiểm soát tốt bệnh truyền nhiễm, nâng cao năng lực cho hệ thống phòng, chống bệnh; khống chế tốc độ gia tăng, tiến tới giảm tỷ lệ người mắc bệnh trong cộng đồng, hạn chế tàn tật và tử vong sớm do các bệnh không lây nhiễm; qua đó góp phần nâng cao sức khỏe cả về thể chất và tinh thần, tầm vóc, tuổi thọ và chất lượng cuộc sống của người Việt Nam. Dự thảo Luật có phạm vi điều chỉnh bao quát, toàn diện, tích hợp các nội dung về phòng, chống bệnh truyền nhiễm, bệnh không lây nhiễm, sức khỏe tâm thần, bảo đảm dinh dưỡng, phòng bệnh từ các yếu tố nguy cơ và các điều kiện bảo đảm để thực hiện hiệu quả công tác phòng bệnh./.
