Số lượng công trình xanh tăng nhanh
Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Văn Sinh cho biết, CTX là bộ phận quan trọng của kinh tế xanh trong lĩnh vực xây dựng - đô thị. Thời gian qua, Bộ Xây dựng đã triển khai nhiều hoạt động thúc đẩy phát triển CTX; nhờ đó, số lượng công trình xanh không ngừng gia tăng. Nếu như năm 2020, Việt Nam mới có khoảng 150 CTX, thì đến hết quý III/2025, cả nước đã có trên 600 CTX, với tổng diện tích sàn xây dựng gần 17 triệu m². Các CTX cũng ngày càng đa dạng về loại hình, từ văn phòng, trung tâm thương mại, khách sạn đến khu đô thị và công trình công cộng, cho thấy xu hướng đầu tư xanh đang lan tỏa ở cả khu vực tư nhân và khu vực công.
Theo các chuyên gia, kết quả tích cực này trước hết xuất phát từ áp lực ngày càng lớn của quá trình đô thị hóa nhanh. Hiện nay, khu vực đô thị tiêu thụ phần lớn năng lượng quốc gia và phát thải lượng lớn khí nhà kính, trong đó các công trình xây dựng chiếm tỷ trọng đáng kể. Nếu tiếp tục phát triển theo mô hình truyền thống, các đô thị sẽ đối mặt với nguy cơ thiếu hụt năng lượng, ô nhiễm môi trường và suy giảm chất lượng sống. Do đó, CTX không chỉ là giải pháp kỹ thuật đơn lẻ, mà đã trở thành yêu cầu tất yếu nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của quá trình xây dựng, phát triển đô thị đối với môi trường trong suốt vòng đời công trình.
Phát triển CTX còn gắn chặt với cam kết của Việt Nam về đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 và Chiến lược tăng trưởng xanh quốc gia. Các công trình có khả năng giảm tiêu thụ năng lượng, tăng sử dụng năng lượng tái tạo và cắt giảm phát thải trong vận hành được coi là công cụ quan trọng để hiện thực hóa các mục tiêu này.
Bên cạnh yêu cầu về môi trường và chính sách, áp lực kinh tế cũng đang thúc đẩy xu hướng CTX. Chi phí năng lượng, vận hành và bảo trì công trình ngày càng gia tăng khiến mô hình đầu tư chỉ chú trọng chi phí xây dựng ban đầu bộc lộ nhiều hạn chế. Trong khi đó, các công trình được thiết kế theo tiêu chuẩn xanh cho thấy hiệu quả rõ rệt về chi phí vận hành dài hạn, tuổi thọ công trình và khả năng thích ứng với điều kiện khí hậu cực đoan. Điều này đang làm thay đổi cách tiếp cận của nhiều chủ đầu tư, từ tư duy “chi phí xây dựng” sang “chi phí vòng đời”, qua đó khẳng định vai trò tất yếu của CTX trong phát triển đô thị bền vững.
Bộ Xây dựng đặt mục tiêu đến năm 2050, trên 50% công trình sử dụng vốn đầu tư công đạt tiêu chí CTX; 100% các tòa nhà thương mại, chung cư có mức tiêu thụ năng lượng trên 1.000 TOE tương đương được chứng nhận là tòa nhà phát thải carbon thấp.
Với những yêu cầu đó, phát triển CTX được kỳ vọng sẽ mở ra cơ hội tái cấu trúc ngành xây dựng theo hướng bền vững hơn, đồng thời đóng góp tích cực vào việc nâng cao chất lượng tăng trưởng của nền kinh tế đô thị.
Gỡ rào cản, tạo “lực đẩy” phát triển công trình xanh
Mặc dù đạt được những kết quả bước đầu tích cực, song quá trình phát triển CTX ở Việt Nam vẫn đang đối mặt với không ít thách thức. Theo ông Nguyễn Quốc Hiệp - Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam, rào cản lớn nhất hiện nay là chi phí đầu tư ban đầu. So với công trình xây dựng truyền thống, việc áp dụng thiết kế xanh, vật liệu thân thiện môi trường và hệ thống kỹ thuật tiết kiệm năng lượng thường làm tăng chi phí trong giai đoạn đầu. Trong bối cảnh thị trường bất động sản còn nhạy cảm về giá, nhiều chủ đầu tư vẫn ưu tiên mục tiêu giảm chi phí trước mắt, trong khi lợi ích dài hạn của CTX chưa được lượng hóa đầy đủ.
Một rào cản khác, theo ông Nguyễn Hồng Hải - Viện trưởng Viện Khoa học công nghệ xây dựng (Bộ Xây dựng), là sự thiếu hụt nguồn nhân lực có hiểu biết chuyên sâu về CTX, từ kiến trúc sư, kỹ sư đến nhà thầu và đơn vị quản lý vận hành. Điều này không chỉ hạn chế khả năng thúc đẩy các dự án xanh, mà còn ảnh hưởng đến chất lượng thiết kế và hiệu quả vận hành công trình. Bên cạnh đó, thị trường vật liệu xây dựng xanh và công nghệ hỗ trợ chưa phát triển tương xứng. Nhiều loại vật liệu, thiết bị vẫn phải nhập khẩu, dẫn đến chi phí cao và phụ thuộc nguồn cung bên ngoài.
Các doanh nghiệp cũng cho rằng, hệ thống cơ chế, chính sách và tiêu chuẩn kỹ thuật hiện nay chưa thực sự đồng bộ. Dù đã có quy định về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, cũng như một số hướng dẫn liên quan đến CTX, song phần lớn mới dừng ở mức khuyến khích. Các tiêu chí đánh giá, chứng nhận CTX chưa được chuẩn hóa thành một bộ tiêu chí quốc gia thống nhất, khiến việc triển khai còn thiếu nhất quán giữa các địa phương và loại hình dự án.
Ngoài ra, nhận thức và hành vi tiêu dùng của người dân vẫn là thách thức đáng lưu ý. Không ít người sử dụng cuối cùng chưa thực sự hiểu rõ giá trị gia tăng mà CTX mang lại trong dài hạn, từ tiết kiệm chi phí vận hành đến nâng cao chất lượng không gian sống. Khi nhu cầu thị trường chưa đủ mạnh, động lực để chủ đầu tư theo đuổi tiêu chuẩn xanh cũng vì thế bị hạn chế.
Để đưa CTX trở thành xu hướng chủ đạo trong phát triển đô thị, các chuyên gia cho rằng cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật. Việc tích hợp các tiêu chí CTX, sử dụng năng lượng hiệu quả và vật liệu thân thiện môi trường vào hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn xây dựng quốc gia là giải pháp mang tính nền tảng.
Song song với đó, tháo gỡ rào cản tài chính được xem là yếu tố then chốt. Nhà nước cần phát huy vai trò dẫn dắt thông qua phát triển các quỹ tài chính xanh, mở rộng tín dụng ưu đãi và ban hành các cơ chế khuyến khích như miễn, giảm thuế, tiền thuê đất, nhằm giảm áp lực tài chính cho doanh nghiệp khi đầu tư các dự án xanh.
Cùng với hoàn thiện chính sách và tài chính, việc phát triển hệ sinh thái vật liệu xây dựng xanh trong nước có ý nghĩa quan trọng. Khuyến khích nghiên cứu, sản xuất vật liệu xanh sẽ giúp đa dạng hóa sản phẩm, giảm chi phí và tăng khả năng nhân rộng mô hình CTX.
Phát triển CTX đang trở thành yêu cầu tất yếu trong tiến trình đô thị hóa bền vững. Khi được thúc đẩy đồng bộ từ chính sách, thị trường đến nhận thức của doanh nghiệp và cộng đồng, CTX sẽ mở ra con đường để các đô thị Việt Nam phát triển hài hòa, bền vững, tạo nền tảng vững chắc cho tăng trưởng dài hạn./.
