Động lực mới cho các dự án PPP

Khung pháp lý thông thoáng, minh bạch

Những năm gần đây, chủ trương thúc đẩy tư nhân tham gia đầu tư công được mở rộng trên nhiều lĩnh vực như giao thông, năng lượng, hạ tầng đô thị. Hệ thống pháp luật về PPP liên tục được hoàn thiện, tạo thêm dư địa để khu vực tư nhân tham gia phát triển các dịch vụ và sản phẩm công.

Một bước tiến đáng chú ý là Thông tư số 98/2025/TT-BTC của Bộ Tài chính, quy định về mẫu hồ sơ đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư dự án PPP và dự án đầu tư kinh doanh, giúp chuẩn hóa quy trình lập hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu và áp dụng linh hoạt cho cả các trường hợp chỉ định thầu rút gọn.

Theo bà Nguyễn Thị Linh Giang - Chánh Văn phòng PPP (Cục Quản lý đấu thầu, Bộ Tài chính), các quy định mới đã mở rộng đáng kể phạm vi ngành nghề được triển khai dự án PPP, thay vì phạm vi hẹp như trước đây. Điều này giúp huy động tối đa nguồn lực xã hội cho hạ tầng và dịch vụ công.

Luật PPP cũng bãi bỏ hạn mức quy mô đầu tư tối thiểu, tạo điều kiện cho các địa phương đề xuất những dự án nhỏ, phù hợp thực tế. Cùng với đó là cải cách thủ tục chuẩn bị đầu tư, lựa chọn nhà đầu tư và tăng phân cấp, giúp rút ngắn thời gian triển khai.

Một cải cách quan trọng khác là nâng tỷ lệ vốn nhà nước trong dự án PPP lên tối đa 70%, đặc biệt hữu ích với các dự án công nghệ cao hoặc tại địa bàn khó khăn. Bên cạnh đó, cơ chế chia sẻ tăng - giảm doanh thu được bổ sung nhằm giảm rủi ro cho nhà đầu tư: Nhà nước chia sẻ tối đa 50% phần hụt thu, trong khi nhà đầu tư chia sẻ 50% phần vượt thu theo ngưỡng quy định. Với dự án khoa học công nghệ, Nhà nước còn cho phép chia sẻ 100% phần giảm doanh thu trong 3 năm đầu vận hành.

Luật cũng bổ sung cơ chế BT (xây dựng - chuyển giao) và quy định rõ việc xử lý khi chấm dứt hợp đồng trước hạn, tăng tính an toàn pháp lý cho các bên.

Nhờ những thay đổi này, môi trường PPP trở nên thông thoáng, minh bạch hơn. Chỉ riêng năm 2025, đã có 15 dự án PPP được phê duyệt và 50 dự án đang chuẩn bị đầu tư, chủ yếu trong lĩnh vực giao thông, cho thấy sự chuyển động tích cực của thị trường.

Nhiều dự án tiềm năng mở ra cơ hội thu hút vốn tư nhân

Cùng với việc hoàn thiện khung pháp lý, danh mục các dự án PPP tiềm năng được Bộ Tài chính cập nhật cũng cho thấy dư địa lớn để thu hút đầu tư. Lĩnh vực giao thông tiếp tục đóng vai trò trụ cột với 27 dự án về đường bộ, hàng không và cảng biển. Ngoài ra, còn có 17 dự án xử lý chất thải, 14 dự án công nghệ thông tin, 2 dự án công trình công cộng, 2 dự án nước sạch và xử lý nước thải, cùng 3 dự án y tế.

Một số dự án có quy mô rất lớn đang thu hút sự quan tâm của nhà đầu tư như: Đường Vành đai 4 TP. Hồ Chí Minh với tổng mức đầu tư 120.413 tỷ đồng; đường kết nối sân bay Gia Bình và Hà Nội 34.336 tỷ đồng; hay dự án nâng cấp Quốc lộ 13 từ cầu Bình Triệu đến ranh tỉnh Bình Dương. Các dự án này không chỉ có tính lan tỏa vùng mà còn có mức độ khả thi cao nhờ cơ chế PPP đã được hoàn thiện.

Đánh giá về danh mục tiềm năng, ông Shantanu Chakraborty - Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tại Việt Nam - nhận định Việt Nam đã xây dựng được nền tảng pháp lý tốt cho sự phát triển PPP và nếu tiếp tục củng cố năng lực thể chế, nâng cao chất lượng chuẩn bị dự án, khả năng huy động vốn tư nhân sẽ tăng mạnh trong thời gian tới.

Tuy vậy, ông Shantanu cũng chỉ ra 5 thách thức lớn mà Việt Nam đang đối mặt: Năng lực chuẩn bị dự án còn hạn chế; phân bổ rủi ro chưa thực sự hấp dẫn nhà đầu tư; chưa có nhiều lựa chọn tài chính dài hạn cho các dự án hạ tầng vòng đời lớn; hình thức lựa chọn nhà đầu tư cạnh tranh chưa phổ biến; một số lĩnh vực mới như đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, khoa học công nghệ đòi hỏi mô hình hợp tác đặc thù.

Theo ông, để một dự án PPP có thể vay vốn ngân hàng, cần có báo cáo nghiên cứu khả thi chất lượng cao và phân tích rủi ro chặt chẽ. Trong khi đó, nhiều dự án mới chỉ dừng ở giai đoạn ý tưởng. Ông nhấn mạnh cơ chế phân bổ, chia sẻ rủi ro cần rõ ràng hơn, đặc biệt về mô hình doanh thu và hỗ trợ của Chính phủ, nhằm củng cố niềm tin nhà đầu tư.

Dù còn thách thức, đại diện ADB khẳng định Việt Nam đang đi đúng hướng, đồng thời cam kết đồng hành lâu dài trong việc xây dựng hệ sinh thái PPP minh bạch, hiệu quả và đổi mới. Với sự quyết tâm cải cách và hợp tác chặt chẽ, Việt Nam hoàn toàn có thể thu hút mạnh mẽ nguồn vốn tư nhân trong giai đoạn tới.

Hướng tới các mô hình PPP mới

Mục tiêu phát triển nhanh và bền vững của Việt Nam đòi hỏi nhu cầu đầu tư hạ tầng rất lớn, trong khi nguồn lực công chỉ đáp ứng được một phần. Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Quốc Phương, khẳng định PPP là giải pháp tất yếu để bổ sung nguồn lực, đồng thời vận hành hạ tầng theo chuẩn mực quốc tế.

Tại Đối thoại cấp cao về PPP mới đây, ba nhóm lĩnh vực ưu tiên đã được xác định:

Nhóm thứ nhất là giao thông - trụ cột của chương trình PPP - bao gồm đường bộ cao tốc, cảng biển, sân bay và hạ tầng kết nối. Theo Thứ trưởng Trần Quốc Phương, PPP trong giao thông giúp đẩy nhanh tiến độ dự án trọng điểm và tạo động lực lan tỏa cho tăng trưởng kinh tế.

Nhóm thứ hai là giao thông đô thị tích hợp phát triển đô thị (TOD). Các đô thị lớn đối mặt với áp lực hạ tầng, đòi hỏi mô hình mới như liên kết metro - quỹ đất - đô thị thông minh nhằm huy động nguồn lực bền vững.

Nhóm thứ ba là đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và hạ tầng xã hội - lĩnh vực được xác định là trụ cột chiến lược theo Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Đây là lĩnh vực mới nhưng có tiềm năng tạo đột phá nhờ các mô hình hợp tác nhà nước - doanh nghiệp - viện, trường.

Thứ trưởng Trần Quốc Phương cho biết Bộ Tài chính sẽ tiếp tục hoàn thiện thể chế pháp luật để khuyến khích các mô hình PPP sáng tạo, phù hợp xu thế kinh tế số, đồng thời tiếp thu ý kiến của các đối tác phát triển như ADB nhằm tạo môi trường đầu tư hấp dẫn, ổn định và bền vững hơn./.