Bảo đảm “hậu kiểm” thực chất
Theo các ĐBQH, một trong những điểm nghẽn lớn nhất trong quản lý hoạt động xây dựng là hệ thống thủ tục còn chồng chéo, phân tán thẩm quyền giữa nhiều cơ quan, dẫn tới thời gian xử lý kéo dài và chi phí tăng cao. Để khắc phục bất cập này, các đại biểu đánh giá cao việc Dự thảo Luật Xây dựng (sửa đổi) mở rộng diện miễn giấy phép xây dựng và chuyển trọng tâm sang cơ chế “hậu kiểm” trong quản lý công trình. Đây không chỉ phù hợp với xu thế quản trị hiện đại, giúp giảm đáng kể chi phí tuân thủ cho xã hội, mà còn đơn giản hóa thủ tục hành chính, thúc đẩy phát triển.
Tuy nhiên, các đại biểu cảnh báo, với đặc thù của lĩnh vực xây dựng, việc đẩy mạnh “hậu kiểm” giảm “tiền kiểm” đặt ra thách thức lớn. Việc chuyển đổi cần được thực hiện thận trọng, có lộ trình. Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp) nhấn mạnh, “hậu kiểm” nên thực hiện từng phần, từng công trình. Ví dụ, một chung cư được cấp phép 10 tầng nhưng xây tới 11-12 tầng. Nếu chỉ “hậu kiểm” khi sự việc đã xảy ra, hậu quả sẽ rất lớn, ảnh hưởng đến sinh kế và tài sản người dân. Do đó, “hậu kiểm” phải đi đôi với giám sát thường xuyên trong quá trình thi công để kịp thời ngăn chặn vi phạm và hạn chế thiệt hại.
Cùng quan điểm, đại biểu Lê Thu Hà (Đoàn ĐBQH tỉnh Lào Cai) cho rằng, chuyển mô hình quản lý không chỉ là sửa thủ tục mà cần “tái thiết” tư duy quản lý theo hướng quản trị rủi ro, gắn trách nhiệm nhiều hơn cho người quyết định đầu tư, chủ đầu tư và nhà thầu.
Để cơ chế “hậu kiểm” không trở thành hình thức hay tạo kẽ hở cho tiêu cực, đại biểu Lê Thu Hà đề nghị quy định rõ tiêu chí áp dụng đối với từng trường hợp miễn giấy phép. Việc mở rộng miễn giấy phép cần đi kèm các tiêu chí minh bạch, tránh diễn giải khác nhau giữa địa phương. Theo đó, cần sửa Điều 43 Dự thảo Luật, quy định rõ tiêu chí miễn giấy phép, bao gồm: Loại công trình, quy mô, khoảng lùi, an toàn phòng cháy chữa cháy, sự phù hợp với quy hoạch và nghĩa vụ cập nhật dữ liệu trước khi khởi công.
Tăng cường năng lực giám sát và chế tài xử phạt
Các đại biểu nhấn mạnh, “hậu kiểm” chỉ hiệu quả khi có năng lực thực thi. Hiện nay, năng lực cán bộ cấp xã - cơ quan trực tiếp chịu trách nhiệm trật tự xây dựng - còn hạn chế; đội ngũ chuyên môn mỏng, phần lớn kiêm nhiệm, không đủ lực lượng để giám sát và phát hiện vi phạm kịp thời. Do đó, cần làm rõ thẩm quyền và bổ sung cơ chế tăng cường “hậu kiểm”.
Đại biểu Hà Sỹ Đồng (Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị) đề nghị bổ sung chế tài mạnh đối với hành vi buông lỏng giám sát trật tự xây dựng của chính quyền cơ sở, đặc biệt cấp xã, phường.
Việc coi Ủy ban nhân dân cấp xã là cơ quan chuyên môn về xây dựng cần được quy định đi kèm tiêu chuẩn, điều kiện bảo đảm; bởi phân cấp mà không phân chuẩn sẽ tạo rủi ro lớn hơn là lợi ích.
Đại biểu Quốc hội Lê Thu Hà
Đại biểu Nguyễn Thị Lệ Thủy (Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long) kiến nghị tăng cường năng lực địa phương trong thẩm định, cấp phép và quản lý trật tự xây dựng thông qua cơ sở dữ liệu số liên thông về cấp phép xây dựng. Đồng thời, nâng cao năng lực thẩm định báo cáo nghiên cứu khả thi của cơ quan chuyên môn xây dựng.
Cơ chế “hậu kiểm” cần đi kèm chế tài nghiêm khắc với các vi phạm. Mức xử phạt nên tăng mạnh với các hành vi như không thông báo khởi công, không cập nhật dữ liệu hoặc thi công sai hồ sơ thiết kế; thậm chí đình chỉ thi công cho đến khi chủ đầu tư hoàn thành nghĩa vụ. Gắn “hậu kiểm” với dữ liệu và nghĩa vụ báo cáo sẽ tạo ra hệ thống giám sát liên tục, minh bạch.
Đại biểu Hoàng Văn Cường (Đoàn ĐBQH TP. Hà Nội) đề xuất tăng cường vai trò, trách nhiệm của các đơn vị tư vấn thiết kế chuyên nghiệp. Đơn vị này chịu trách nhiệm toàn diện về mặt kỹ thuật, quy hoạch và tuân thủ quy chuẩn. Thay vì xin giấy phép, chủ đầu tư chỉ cần nộp bản thiết kế do đơn vị tư vấn chịu trách nhiệm cho cơ quan quản lý. Nếu hồ sơ đạt, công trình được thi công; nếu không, đơn vị tư vấn bị xử lý. Theo Điều 61 Dự thảo Luật, đơn vị tư vấn còn có trách nhiệm “giám sát tác giả”, tức giám sát quá trình thi công có đúng thiết kế hay không?
Mô hình này cho phép cơ quan quản lý chuyển từ giám sát trực tiếp sang giám sát gián tiếp thông qua tiêu chuẩn của đơn vị tư vấn. Các đơn vị chuyên môn sâu sẽ đảm bảo công trình thiết kế và thi công an toàn, đúng quy định, chịu trách nhiệm pháp lý về sản phẩm. Đây là mô hình phổ biến ở nhiều nước trên thế giới. Đại biểu đề nghị sửa đổi, bổ sung quy định để làm rõ trách nhiệm của đơn vị giám sát.
Đại biểu Đinh Ngọc Minh (Đoàn ĐBQH tỉnh Cà Mau) đề xuất giao Bộ Xây dựng ban hành quy chuẩn, tiêu chuẩn cho nhà dưới 7 tầng. Nhà nước không cấp phép công trình riêng lẻ mà cấp phép cho tư vấn, và tư vấn chịu trách nhiệm toàn diện trước pháp luật.
Sự kết hợp giữa cơ chế “hậu kiểm” chặt chẽ, chế tài nghiêm minh và phát huy năng lực các đơn vị tư vấn sẽ tạo đột phá trong việc tháo gỡ các bất cập, điểm nghẽn của lĩnh vực xây dựng./.
