Doanh nghiệp vẫn phải trả “chi phí ngầm”
Những năm gần đây, việc tạo lập một môi trường đầu tư kinh doanh minh bạch, công bằng, thuận lợi luôn là ưu tiên hàng đầu của Chính phủ, các Bộ, ngành và địa phương. Tuy nhiên, bên cạnh những chuyển động tích cực, một trong những góc khuất của môi trường đầu tư kinh doanh tại Việt Nam chính là tình trạng CPKCT vẫn tồn tại tương đối phổ biến. Cụ thể, theo kết quả điều tra Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) năm 2024 của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, gần 37% DN cho biết có trả CPKCT, tăng so với mức 33% năm 2023. Trong đó, tỷ lệ DN trả CPKCT cho cán bộ thanh tra, kiểm tra lên tới 28% (tăng mạnh so với mức 16% của năm trước). Tỷ lệ này khi thực hiện các thủ tục kinh doanh có điều kiện đạt gần 55% (cao hơn nhiều so với năm 2023); đối với thủ tục đất đai là khoảng 50% (tăng so với mức gần 38% năm 2023). Tỷ lệ DN trả CPKCT trong đấu thầu công ở địa phương cũng nhích từ mức 27,6% năm 2023 lên 28,6% năm 2024.
Tại Công điện số 63/CĐ-TTg ngày 12/5/2025 về việc chấn chỉnh kỷ cương, tăng cường trách nhiệm, khắc phục hạn chế, tạo lập môi trường đầu tư kinh doanh thuận lợi cho DN, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu các Bộ, ngành, địa phương chấm dứt ngay tình trạng DN phải trả CPKCT trong quá trình thực hiện thủ tục hành chính và các hoạt động khác liên quan đến cơ quan, đơn vị hành chính nhà nước.
Bình luận về thực tế này, chuyên gia kinh tế TS. Nguyễn Minh Phong chỉ rõ: CPKCT được hiểu là các khoản chi không có trong quy định pháp luật, được DN bỏ ra cho cán bộ, cơ quan quản lý nhà nước nhằm giải quyết thủ tục hành chính nhanh chóng, thuận tiện hơn. Đây được xem như khoản “phí bôi trơn” giúp DN tránh bị phiền hà, sách nhiễu, chậm trễ trong giải quyết công việc. Nguyên nhân của tình trạng này, theo ông Phong, là do chất lượng hệ thống quy định pháp luật còn một số hạn chế nhất định. Cụ thể, các quy định và thủ tục hành chính còn phức tạp, không rõ ràng, chồng chéo, tạo cơ hội cho cán bộ nhũng nhiễu DN và đòi hỏi CPKCT. Ngoài ra, hệ thống quy định pháp luật vẫn còn tồn tại nhiều điều kiện kinh doanh - thường được gọi là “giấy phép con” - trong đó có những điều kiện không hợp lý, gây khó khăn cho DN, dẫn đến việc phải trả chi phí “lót tay” để thuận lợi trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Đồng thời, vẫn còn tồn tại tình trạng cán bộ, công chức thiếu trách nhiệm trong công việc; thái độ phục vụ người dân, DN của một bộ phận công chức còn yếu kém, có tư tưởng soi mói, gây phiền hà, chưa thực sự coi DN là đối tượng phục vụ. Trong khi đó, vai trò và trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, đơn vị chưa thực sự quyết liệt trong tổ chức kiểm tra, giám sát quá trình giải quyết thủ tục hành chính của cán bộ, công chức, cũng như trong việc xử lý nghiêm các hành vi tiêu cực xảy ra.
Từ phía DN, các chuyên gia cũng chỉ ra rằng, một bộ phận DN vẫn chạy theo xu hướng kinh doanh dựa vào “quan hệ” thay vì năng lực thực sự, nên đã chủ động “chi ngầm” để tìm kiếm thuận lợi trong hoạt động; hoặc xác định rằng việc trả chi phí “bôi trơn” là cách để thiết lập “hợp đồng bảo hiểm” cho những rắc rối và được tạo điều kiện giải quyết các vấn đề phát sinh trong tương lai.
Cấp bách loại bỏ, chấm dứt chi phí không chính thức
Đánh giá về tác động của CPKCT, TS. Nguyễn Quốc Việt (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho biết: Theo kết quả điều tra PCI 2024, một bộ phận DN phải chi CPKCT ở mức cao, lên tới hơn 10% tổng doanh thu. Điều này cho thấy, khoản chi này khiến DN gia tăng chi phí, buộc phải hạch toán vào chi phí sản xuất, kéo theo việc tăng giá bán sản phẩm để bảo đảm lợi nhuận, cuối cùng người tiêu dùng là đối tượng phải gánh chịu. Mặt khác, giá thành tăng cao khiến sản phẩm của DN giảm sức cạnh tranh trên thị trường. Quan trọng hơn, CPKCT làm suy giảm niềm tin và tinh thần khởi nghiệp của DN, khiến họ e dè, thận trọng khi mở rộng đầu tư, qua đó ảnh hưởng tiêu cực đến đóng góp của DN cho sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Ở cấp độ vĩ mô, tình trạng CPKCT phổ biến gây tác động tiêu cực đến môi trường đầu tư kinh doanh của Việt Nam, làm giảm sức hấp dẫn của quốc gia trong mắt các nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư nước ngoài. Đồng thời, các khoản chi ngầm này tạo nên sự cạnh tranh thiếu bình đẳng, thiếu minh bạch giữa các DN, cản trở quá trình xây dựng một cộng đồng DN Việt Nam vững mạnh, hiệu quả và chất lượng cao.
Trước những hệ quả nêu trên, việc loại bỏ, chấm dứt CPKCT trở thành yêu cầu bức thiết để thúc đẩy phát triển DN, xây dựng môi trường đầu tư kinh doanh minh bạch, lành mạnh, từ đó nâng cao sức hấp dẫn và năng lực cạnh tranh của Việt Nam trên trường quốc tế.
Để thực hiện mục tiêu này, các chuyên gia cho rằng, Chính phủ cần đẩy mạnh cải cách thể chế, hoàn thiện hệ thống pháp luật theo hướng thông thoáng, rõ ràng, thuận lợi cho hoạt động của DN - qua đó triệt tiêu cơ hội nhũng nhiễu của cán bộ công chức, đồng thời làm giảm động cơ “lót tay” từ DN. Song song với đó, các Bộ, ngành và địa phương cần tiếp tục đẩy mạnh chuyển đổi số, nâng cao chất lượng dịch vụ công trực tuyến nhằm hạn chế tối đa sự tiếp xúc trực tiếp giữa cán bộ thực thi và DN trong quá trình giải quyết thủ tục hành chính - từ đó ngăn ngừa tiêu cực có thể phát sinh.
Bên cạnh đó, cần tăng cường vai trò và trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, đơn vị trong chỉ đạo, kiểm tra việc thực hiện kỷ luật hành chính và đạo đức công vụ; xử lý nghiêm trách nhiệm cá nhân và cả trách nhiệm của người đứng đầu khi để xảy ra tình trạng cán bộ, công chức, viên chức thuộc quyền quản lý có hành vi nhũng nhiễu, gây khó dễ cho DN và người dân.
Ngoài ra, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền để DN nâng cao nhận thức, không thao túng, trục lợi chính sách, không làm tha hóa cán bộ, công chức; kiên quyết từ chối việc trả CPKCT trong quá trình thực hiện thủ tục hành chính và các hoạt động liên quan; đồng thời phản ánh kịp thời, trung thực tới các đường dây nóng của Bộ, ngành, địa phương trong trường hợp bị gây khó khăn hoặc có hành vi gợi ý "chi phí ngầm”./.
.jpg "Ký kết các thỏa thuận mở cửa thị trường cho hàng hóa Việt Nam")
