Đây là thông tin được các chuyên gia, đại diện cơ quan quản lý nhà nước về nông nghiệp cho biết tại Diễn đàn “Sức khoẻ đất trồng lúa - Nền tảng phát triển xanh và bền vững” do Viện Thổ nhưỡng Nông hóa phối hợp với Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam và Báo Nông nghiệp Môi trường tổ chức sáng 29/10.
Theo ông Vũ Năng Dũng - Chủ tịch Hội Khoa học đất Việt Nam, lúa là cây trồng quan trọng hàng đầu của ngành nông nghiệp nước ta, luôn chiếm diện tích lớn nhất trong đất sản xuất nông nghiệp. Năm 2023, diện tích đất canh tác lúa chiếm 33,7% diện tích đất canh tác. Sản xuất lúa gạo gắn với đời sống và việc làm của 61,9% dân số ở nông thôn.
Tuy nhiên, sau thời gian dài sản xuất, nhiều diện tích đất lúa đang bị suy thoái cả về lí tính, hóa tính và vi sinh vật trong đất, phần nào ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng lúa gạo, nhất là trong giai đoạn hiện nay chịu tác động của biến đổi khí hậu như xâm nhập mặn, lũ lụt, sạt lở đất, khô hạn; canh tác lúa còn lạm dụng phân vô cơ, ít phân bón hữu cơ, sử dụng nhiều thuốc bảo vệ thực vật.
Trong đó, đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vùng chủ lực về trồng lúa. Toàn vùng rộng khoảng 3,96 triệu ha, trong đó khoảng 2,6 triệu ha được sử dụng để phát triển nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản chiếm 65%. Trong đó, đất trồng cây hằng năm chiếm trên 50%, chủ yếu đất lúa trên 90%.
Tổng lượng phù sa chảy vào ĐBSCL đã giảm tới 55% trong 25 năm qua, trong khi diện tích đất phèn và đất mặn biến động mạnh, tính chất đất mặt phù sa trồng lúa cũng thay đổi. Nhiều khu vực đối mặt với các vấn đề như rửa trôi, xói mòn, ngập lũ, nhiễm mặn, nhiễm phèn, bạc màu, ô nhiễm và hoang hóa.
“Phục hồi sự suy giảm độ phì nhiêu của đất lúa là chiến lược lâu dài, cần tác động tích cực lên cả tính chất lý - hóa và hệ vi sinh vật trong đất, đồng thời đảm bảo nền tảng cho phát triển bền vững ngành sản xuất lúa gạo trong tương lai” - ông Vũ Năng Dũng nhấn mạnh.
Do đó, để giải quyết các thách thức từ đất trồng đối với sản xuất, các chuyên gia cho rằng cần xây dựng các mô hình canh tác thích hợp, có hiệu quả kinh tế cao cho các vùng nhiễm mặn, phèn, trước hết cần thiết kế đồng ruộng và kỹ thuật làm đất. Nếu canh tác lúa thì có kênh mương xả phèn, nên chọn các giống lúa kháng phèn hoặc mặn. Đây là giải pháp đơn giản và kinh tế, đồng thời xác định mô hình canh tác kết hợp có hiệu quả nhất. Đối với đất mặn, các mô hình canh tác như nuôi trồng thủy sản (quảng canh), Tôm lúa, lúa - cá và hệ thống rừng ngập mặn...
Về lâu dài, cần thay đổi tư duy sản xuất, hướng tới canh tác bền vững, sử dụng hợp lý vật tư nông nghiệp, áp dụng các biện pháp cải tạo và phục hồi độ phì nhiêu của đất. “Giống như con người muốn khỏe, đất cũng cần được hiểu rõ tình trạng sức khỏe để ‘bồi bổ’ đúng cách” - Phó Giám đốc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam Trần Minh Tiến ví von.
Theo đó, cần áp dụng giải pháp đồng bộ theo từng loại đất. Với đất mặn, giải pháp bao gồm quản lý nước hợp lý, bón phân cân đối, tận dụng rơm rạ, sử dụng giống chịu mặn và luân canh cây trồng. Đất phèn cần bổ sung vôi, kết hợp quản lý nước và bón hợp lý, cân đối phân hữu cơ - vô cơ. Trong khi đó, đất phù sa và đất xám bạc màu được cải tạo bằng quản lý nước, bón phân cân đối, tái sử dụng rơm rạ và luân canh cây trồng. Quản lý chất lượng đất và hướng dẫn sử dụng phân bón trực tuyến cũng cần áp dụng mạnh mẽ.
Ông Võ Quang Minh (Hội Khoa học đất Việt Nam) cho rằng: Để quản lý, khai thác tài nguyên đất lúa bền vững, cần có sự đồng bộ các giải pháp về kinh tế, xã hội, môi trường sinh thái. Trong đó, đối với ĐBSCL, chiến lược sử dụng đất lúa bền vững cần dựa trên nhiều trụ cột. Trước hết là tái cơ cấu ngành lúa gạo, giảm diện tích lúa độc canh, phát triển mô hình xen canh, đa canh, tăng cường sản xuất lúa chất lượng cao và áp dụng khoa học công nghệ, nông nghiệp thông minh.
Đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, mục tiêu trước mắt là xây dựng cơ sở dữ liệu và thang đánh giá chất lượng đất, từ đó điều chỉnh phương thức canh tác và sử dụng phân bón hợp lý, dựa trên đặc tính đất và nhu cầu cây trồng. Tận dụng phế phụ phẩm nông nghiệp quay trở lại đất là giải pháp đơn giản nhưng hiệu quả, kết hợp hài hòa giữa phân vô cơ và hữu cơ, ưu tiên phân bón thân thiện môi trường, giúp giảm phát thải và tăng hiệu quả dinh dưỡng./.
