Khắc phục bất cập, nâng cao hiệu quả công tác giảm nghèo

Những kết quả ấn tượng

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường về việc thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, sau gần 5 năm triển khai, công tác giảm nghèo đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Tính đến hết tháng 3/2025, tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn nghèo đa chiều giảm xuống còn 1,93%, giảm mạnh so với mức 5,2% đầu giai đoạn.

Tỷ lệ hộ nghèo tại các huyện nghèo đến cuối năm 2024 giảm còn khoảng 25%, từ mức gần 45% đầu kỳ. Những nơi từng được coi là “điểm nóng” về thiếu việc làm, thiếu sinh kế và hạ tầng yếu kém, tỷ lệ hộ nghèo cũng đã giảm xuống rất mạnh so với mức trên 50% của nhiều năm trước. Tỷ lệ hộ nghèo trong đồng bào dân tộc thiểu số, nhóm chịu thiệt thòi nhất, cũng đã giảm còn 12,55%, ghi nhận mức giảm bình quân 3% mỗi năm.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Võ Văn Hưng - cho biết, giai đoạn 2021-2025, Chương trình mục tiêu quốc gia với chính sách từ “hỗ trợ cho ăn” chuyển sang “giúp cần câu” cho hộ nghèo đã hỗ trợ triển khai trên 10.500 mô hình sinh kế tại cộng đồng, gần 134.000 lao động nghèo và cận nghèo đã được tư vấn, kết nối việc làm. Nhiều địa phương đã gắn việc hỗ trợ đào tạo nghề với nhu cầu thực tế của thị trường lao động tại chỗ và xuất khẩu lao động. Các mô hình hỗ trợ chăn nuôi, làm nông nghiệp hữu cơ và đào tạo kỹ năng nghề, khởi sự doanh nghiệp không chỉ cải thiện thu nhập, mà còn giúp người dân thoát nghèo một cách tự chủ và bền vững.

Ngoài ra, Chương trình Giảm nghèo bền vững còn đầu tư mạnh vào hạ tầng thiết yếu cho vùng nghèo với hơn 2.600 công trình hạ tầng được xây dựng hoặc cải tạo. Đặc biệt, khoảng 90.000 căn nhà cho hộ nghèo tại các huyện nghèo đã được xây mới hoặc sửa chữa, giúp ổn định nơi ở và tạo nền tảng để người dân yên tâm phát triển sinh kế. Việc cải thiện dinh dưỡng và chăm sóc sức khỏe nhóm nghèo, đặc biệt là trẻ em và phụ nữ mang thai, đã có tác động cải thiện chỉ số nghèo đa chiều (liên quan y tế, dinh dưỡng, giáo dục) trong dài hạn.

“Những kết quả trên không chỉ là những con số ấn tượng mà còn là minh chứng cho tinh thần "không để ai bị bỏ lại phía sau" - một thông điệp nhất quán và nhân văn mà Đảng và Chính phủ luôn kiên định theo đuổi. Mỗi ngôi nhà, mỗi công trình hạ tầng, mỗi mô hình sinh kế được hình thành là thêm một cơ hội để người dân vùng khó tiếp cận với cuộc sống tốt đẹp hơn” - Thứ trưởng Võ Văn Hưng nhấn mạnh.

Đẩy nhanh tiến độ phân bổ, sử dụng vốn

Bên cạnh những kết quả tích cực, lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng thẳng thắn chỉ ra không ít khó khăn, thách thức trong thực hiện các chính sách giảm nghèo bền vững. Đó là, nhiều địa phương vẫn còn tỷ lệ hộ nghèo trên 50%, thậm chí vượt 70% nếu áp dụng chuẩn nghèo mới; kết quả giảm nghèo, tỷ lệ xã đạt chuẩn nông thôn mới tại một số vùng khó khăn còn hạn chế; vẫn còn huyện nghèo “trắng” xã nông thôn mới.

Một số vùng sâu, vùng xa còn thiếu hạ tầng thiết yếu và dịch vụ cơ bản; cán bộ cấp xã kiêm nhiệm nhiều, năng lực điều hành, giám sát còn hạn chế… Công tác chỉ đạo điều hành ở một số nơi chưa quyết liệt, phối hợp chưa đồng bộ; năng lực tổ chức thực hiện và giám sát còn hạn chế, thiếu đào tạo chuyên sâu; người dân ở một số nơi còn thụ động, chưa phát huy hết vai trò chủ thể…

Tổng vốn ngân sách trung ương giai đoạn 2021-2025 cho Chương trình giảm nghèo bền vững khoảng hơn 44.600 tỷ đồng. Tỷ lệ giải ngân giai đoạn 2021-2024 đạt 78,94%. Vốn ngân sách địa phương huy động khoảng 2.882 tỷ đồng. Nguồn huy động khác khoảng hơn 8.900 tỷ đồng, gồm trên 7.100 tỷ đồng vốn lồng ghép và hơn 1.700 tỷ đồng từ người dân, cộng đồng.

Đáng chú ý, tại nhiều địa phương vẫn diễn ra tình trạng chậm bố trí vốn đối ứng, lập kế hoạch và triển khai thực hiện; phân bổ nguồn lực từ trung ương về địa phương chưa kịp thời, còn dồn vào cuối năm, ảnh hưởng đến tiến độ chương trình và tốc độ giải ngân. Đây cũng là một trong những bất cập được Kiểm toán nhà nước (KTNN) chỉ ra qua công tác kiểm toán các Chương trình mục tiêu quốc gia, trong đó có Chương trình giảm nghèo bền vững. Kết quả kiểm toán năm 2024 của KTNN cho thấy, việc giao dự toán của Chương trình chưa phù hợp khả năng thực hiện, dẫn đến tỷ lệ giải ngân thấp, nhiều đơn vị không giải ngân hết kinh phí sự nghiệp kéo dài từ năm 2022 sang 2023.

Cụ thể như, tại Bộ Kế hoạch và Đầu tư (nay là Bộ Tài chính), dự toán dư năm 2022 chuyển sang năm 2023 là 5,29 tỷ đồng, dự toán giao 12,7 tỷ đồng, quyết toán 1,66 tỷ đồng. Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội (đã giải thể), dư năm 2022 chuyển sang năm 2023 là 121,36 tỷ đồng, dự toán giao 253,90 tỷ đồng, quyết toán 35,51 tỷ đồng. Tỉnh Thái Bình (cũ), dư năm 2022 chuyển sang năm 2023 là 25,67 tỷ đồng, dự toán giao 67,28 tỷ đồng, quyết toán 18,46 tỷ đồng. Tỉnh Bến Tre (cũ), dư năm 2022 chuyển sang năm 2023 là 22,18 tỷ đồng, dự toán giao 79,42 tỷ đồng, quyết toán 15,45 tỷ đồng.

Cũng theo kết quả kiểm toán, có tới 5 Bộ, cơ quan trung ương và 16 địa phương phân bổ vốn thấp hơn 321 tỷ đồng, trong đó, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) 11,61 tỷ đồng; Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch 9 tỷ đồng; tỉnh Bến Tre (cũ) 20,2 tỷ đồng; Trà Vinh (cũ) 0,67 tỷ đồng…

Trước đó, kết quả kiểm toán năm 2023 cũng cho thấy, một số địa phương chưa bố trí hoặc bố trí thiếu vốn đối ứng thực hiện Chương trình. Đơn cử như, trong các năm 2021-2022 các tỉnh Cao Bằng (cũ), Hòa Bình (cũ), Quảng Trị, Nghệ An, Lào Cai chưa bố trí vốn đối ứng.

Nguyên nhân chủ yếu của tình trạng trên được xác định là do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, biến đổi khí hậu, thiên tai, biến động của thị trường; sáp nhập đơn vị hành chính; việc ban hành văn bản hướng dẫn chậm, phân bổ vốn chưa thực sự sát thực tế. Vì vậy, để đạt mục tiêu giảm nghèo bền vững như Nghị quyết của Quốc hội đã đề ra, đòi hỏi các Bộ, ngành, địa phương liên quan cần quan tâm, khắc phục những bất cập, hạn chế đã được nhận diện.

Ông Nguyễn Lê Bình - Phó Chánh Văn phòng quốc gia về giảm nghèo, nhấn mạnh cần xác định công tác giảm nghèo là một quá trình liên tục, chia sẻ thành quả phát triển chung của đất nước với những vùng còn khó khăn. Theo đó, công tác giảm nghèo thời gian tới sẽ tập trung quan tâm đến sinh kế, nâng cao thu nhập và năng lực cho người dân thông qua giáo dục, đào tạo nghề, nâng cao nhận thức về thị trường; tiếp tục đẩy mạnh phân cấp, phân quyền cho các địa phương trong thực hiện chương trình. Đồng thời, thực hiện tích hợp Chương trình giảm nghèo bền vững với Chương trình xây dựng nông thôn mới nhằm giải quyết sự chồng chéo, tập trung nguồn lực để giải quyết vấn đề xóa đói, giảm nghèo.