Mạnh tay xử lý việc trốn, chậm đóng bảo hiểm xã hội

Đồng hành cùng doanh nghiệp, chủ động phòng ngừa vi phạm

Mới đây, BHXH TP. Hồ Chí Minh đã tổ chức đối thoại với gần 200 doanh nghiệp (DN) chậm đóng BHXH, BHYT. Cơ quan BHXH yêu cầu các đơn vị này hoàn tất các khoản nợ BHXH, BHYT phát sinh, nếu không sẽ bị áp dụng mức xử phạt mới, nghiêm khắc hơn. Tại hội nghị, đại diện nhiều DN đã chia sẻ về tình hình khó khăn như đơn hàng giảm, nợ đọng từ đối tác… Nhiều DN thuộc nhóm nợ từ ba tháng trở lên, với số tiền trên 100 triệu đồng, đã kiến nghị được hỗ trợ gia hạn lộ trình nộp, chia nhỏ theo từng đợt.

Đại diện BHXH TP. Hồ Chí Minh cho biết, cơ quan BHXH sẽ hỗ trợ DN trong phạm vi quy định như: hướng dẫn lập kế hoạch đóng bổ sung, gia hạn thời hạn nộp (nếu đủ điều kiện), đồng thời duy trì các kênh tư vấn nhanh chóng qua Zalo, hotline và tại bộ phận “một cửa”. Ông Nguyễn Phi Hiền - Phó Giám đốc BHXH TP. Hồ Chí Minh - nhấn mạnh: “Cơ quan BHXH luôn mong muốn đồng hành cùng DN trong việc hiểu đúng quy định pháp luật, từ đó chủ động phòng ngừa vi phạm và thực hiện đầy đủ nghĩa vụ đóng BHXH, BHYT”.

Đây chỉ là một trong rất nhiều giải pháp đang được hệ thống BHXH áp dụng nhằm giải quyết tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN. Việc vi phạm nghĩa vụ đóng không chỉ trái pháp luật mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi chính đáng của người lao động, làm gián đoạn chính sách an sinh xã hội, gây rủi ro dài hạn cho DN. Xác định rõ điều này, BHXH Việt Nam đặt mục tiêu giảm tỷ lệ nợ đọng xuống mức thấp nhất, tăng cường thanh tra, kiểm tra, bám sát địa bàn, vận động và đôn đốc các đơn vị sử dụng lao động thực hiện đầy đủ nghĩa vụ đóng các loại bảo hiểm bắt buộc.

Ông Trịnh Quang Nghĩa - Phó Giám đốc BHXH tỉnh Quảng Ngãi - cho biết: Tính đến ngày 30/6/2025, số tiền chậm đóng trên toàn tỉnh là 207,6 tỷ đồng (chiếm 3,15% kế hoạch thu), thấp hơn mức bình quân giảm nợ BHXH mà BHXH Việt Nam giao cho hai tỉnh cũ (Quảng Ngãi và Kon Tum) trước khi sáp nhập. Kết quả này có được nhờ BHXH tỉnh đã triển khai kế hoạch từ sớm, giao chỉ tiêu cụ thể cho từng đơn vị, kết hợp thanh tra, kiểm tra, đôn đốc theo từng nhóm nợ để xử lý đúng và trúng. Các tổ công tác xử lý nợ vừa trực tiếp tiếp cận DN để nắm tình hình, vận động, đôn đốc thực hiện nghĩa vụ đóng, vừa phối hợp với Phòng Thanh tra - Kiểm tra kiểm tra tại chỗ đối với các DN có dấu hiệu nợ kéo dài hoặc chây ỳ.

Giai đoạn 2021-2025, trung bình hằng năm BHXH Việt Nam tổ chức thanh tra chuyên ngành tại hơn 11.000 đơn vị. Cùng với các giải pháp khác, công tác thanh tra chuyên ngành đã đóng góp hiệu quả vào mục tiêu tăng thu, giảm chậm đóng vào Quỹ BHXH, BHYT, BHTN; tỷ lệ chậm đóng trên số phải thu đã giảm dần qua các năm: năm 2021 là 3,05%, năm 2022 là 2,91%, năm 2023 là 2,69%, năm 2024 là 2,59%.

Bên cạnh phương pháp thanh tra truyền thống, BHXH Việt Nam cũng đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kiểm tra, giúp rà soát toàn bộ dữ liệu nghiệp vụ. Việc sàng lọc cơ sở dữ liệu, cảnh báo sớm các đơn vị có dấu hiệu vi phạm giúp cơ quan BHXH xác định, khoanh vùng từ trước khi kiểm tra thực tế. Nhờ đó, thời gian làm việc được rút ngắn nhưng vẫn đảm bảo chất lượng kiểm tra, hiệu quả phát hiện và xử lý vi phạm được nâng cao rõ rệt.

Trốn đóng bảo hiểm xã hội có thể bị xử lý hình sự

Cùng với sự nỗ lực, quyết liệt của hệ thống BHXH, từ ngày 01/7/2025, Luật BHXH năm 2024 và Luật BHYT năm 2024 chính thức có hiệu lực, với nhiều quy định mới liên quan đến hành vi nợ đóng, trốn đóng BHXH, được kỳ vọng sẽ tạo ra bước chuyển biến tích cực trong việc tuân thủ pháp luật về BHXH, BHYT, BHTN.

Theo đó, Luật phân định rõ hai hành vi chậm đóng và trốn đóng BHXH, BHYT, giúp cơ quan chức năng có cơ sở pháp lý vững chắc hơn để xác định vi phạm và áp dụng chế tài tương xứng. Cụ thể, Luật BHXH năm 2024 quy định: Người sử dụng lao động phải bồi thường cho người lao động nếu không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ trách nhiệm đóng BHXH bắt buộc, gây thiệt hại đến quyền lợi hợp pháp của họ. Luật BHYT năm 2024 cũng nêu rõ: cơ quan, tổ chức, người sử dụng lao động chậm đóng, trốn đóng BHYT phải hoàn trả toàn bộ chi phí khám, chữa bệnh trong phạm vi quyền lợi BHYT mà người lao động đã phải tự chi trả do chưa có thẻ BHYT.

Các chuyên gia đánh giá, các quy định mới đã bổ sung chế tài cụ thể, tác động trực diện đến người sử dụng lao động; tạo hành lang pháp lý rõ ràng, khuyến khích tuân thủ để tránh rủi ro tài chính cao hơn. Bởi nếu DN trốn đóng BHXH, BHYT thì không chỉ bị xử phạt mà còn phải tự chi trả các chế độ thai sản, ốm đau, hoặc các chi phí khám, chữa bệnh cho người lao động với mức có thể lớn gấp nhiều lần.

Bên cạnh đó, các chế tài xử lý vi phạm cũng được nâng cao và cụ thể hóa so với trước. Với hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT, người sử dụng lao động bắt buộc phải nộp đủ số tiền nợ; nộp thêm khoản tiền bằng 0,03%/ngày tính trên số tiền và số ngày chậm đóng; bị xử phạt hành chính; không được xét tặng danh hiệu thi đua, khen thưởng. Riêng với hành vi trốn đóng, có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự - một điểm mới thể hiện sự nghiêm khắc trong quản lý nhà nước đối với BHXH, BHYT.

Đáng chú ý, Dự thảo Bộ luật Hình sự sửa đổi - dự kiến trình Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ 10 vào tháng 10/2025 - đã đề xuất sửa đổi các quy định liên quan tới hành vi gian lận, trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN theo hướng: nâng gấp đôi mức phạt tiền và mức tiền vi phạm để truy cứu trách nhiệm hình sự. Cơ quan soạn thảo cũng đề xuất mức phạt thấp nhất là 400 triệu đồng và cao nhất là 6 tỷ đồng với pháp nhân thương mại vi phạm.

Theo lãnh đạo BHXH Việt Nam, việc áp dụng mức lãi suất phạt cố định hằng ngày, kết hợp với hệ thống chế tài mạnh mẽ từ Luật BHXH, BHYT mới sẽ tăng tính răn đe, ngăn chặn hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT - qua đó bảo vệ quyền lợi người lao động, bảo đảm an sinh xã hội và sự bền vững của các quỹ bảo hiểm./.