Mức đề xuất chưa theo kịp biến động thực tế
Bộ Tài chính đang lấy ý kiến cho Dự thảo Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về điều chỉnh giảm trừ gia cảnh, dự kiến áp dụng từ kỳ tính thuế năm 2026. Hai phương án được đưa ra: Phương án 1: Người nộp thuế từ 11 lên 15,5 triệu đồng/tháng; người phụ thuộc từ 4,4 lên 6,2 triệu đồng/tháng. Phương án 2: Mức tăng thấp hơn, lần lượt là 13,3 triệu đồng và 5,3 triệu đồng/tháng.
Theo Bộ Tài chính, CPI tích lũy giai đoạn 2020-2025 dự kiến tăng 21,24%, vượt ngưỡng 20% theo quy định tại Luật Thuế TNCN - đủ điều kiện để điều chỉnh. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng CPI chỉ là con số trung bình, không phản ánh hết áp lực chi tiêu thực tế - đặc biệt với lao động thành thị.
TS. Nguyễn Ngọc Tú - chuyên gia thuế - nhận định: Đây là bước đi tích cực, thể hiện sự lắng nghe từ Bộ Tài chính. Tuy vậy, mức đề xuất chưa tương xứng với mặt bằng giá cả tăng cao trong nhiều năm qua. Mức hợp lý theo ông Tú là 17-18 triệu đồng/tháng cho người nộp thuế và 8-9 triệu đồng/tháng cho mỗi người phụ thuộc - đã được nhiều cử tri và đại biểu Quốc hội kiến nghị.
Thực tế cho thấy, các nhóm hàng thiết yếu như thực phẩm, y tế, giáo dục, xăng dầu… đều tăng vượt mức CPI. Nhiều gia đình trẻ tại đô thị chia sẻ chi phí sinh hoạt đã chiếm toàn bộ thu nhập. Mức giảm trừ hiện hành khiến nhiều người có thu nhập trung bình vẫn phải nộp thuế - dù không còn khả năng tiết kiệm hay đầu tư.
Chị Hương Thảo (45 tuổi), làm việc tại Hà Nội, thu nhập 20 triệu đồng/tháng, nuôi một con nhỏ cho biết: “Tôi phải nộp khoảng 230.000 đồng tiền thuế TNCN mỗi tháng. Trong khi riêng tiền học cho con đã hơn 4 triệu, ăn uống khoảng 3 triệu, chưa kể các khoản khác. Nếu giảm trừ nâng lên 18 triệu và 7 triệu, tôi không phải nộp thuế và có thể tiết kiệm được thêm 1-2 triệu mỗi tháng.”
Các Bộ, ngành cũng cho rằng mức đề xuất chưa sát thực tế chi tiêu. Bộ Quốc phòng đề xuất mức 17,3 triệu đồng/tháng cho người nộp thuế và 6,9 triệu đồng/tháng cho người phụ thuộc - căn cứ vào việc lương cơ sở đã tăng hơn 57% từ năm 2020 đến cuối 2024. Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Tĩnh kiến nghị mức 18 triệu và 8 triệu đồng/tháng - phản ánh đúng tỷ lệ tăng lương.
Mức giảm trừ hiện tại được giữ nguyên từ năm 2020, trong khi lương cơ sở tăng 30% từ tháng 7/2024. Điều đó cho thấy đề xuất tăng hiện nay vẫn chưa bắt kịp biến động xã hội và chưa đủ để bảo vệ thu nhập tối thiểu của người lao động.
Điều chỉnh linh hoạt và sớm hơn
Một vấn đề được quan tâm không kém là thời điểm áp dụng. Dự thảo đề xuất áp dụng từ năm 2026, với lý do cần thời gian đánh giá tác động ngân sách. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng nên áp dụng sớm hơn.
TS. Nguyễn Ngọc Tú cho rằng, tăng mức giảm trừ sớm sẽ giúp người dân có thêm thu nhập khả dụng, thúc đẩy tiêu dùng, hỗ trợ phục hồi kinh tế. Đây không chỉ là chính sách thuế mà còn là biện pháp tài khóa hiệu quả. Thực tế cho thấy, các đợt điều chỉnh trước không làm hụt thu ngân sách - thậm chí còn nuôi dưỡng nguồn thu khi tiêu dùng và sản xuất phát triển.
Ông Nguyễn Văn Được - Tổng Giám đốc Công ty TNHH Kế toán và Tư vấn thuế Trọng Tín - nhận định: Chính sách nên áp dụng ngay từ kỳ tính thuế năm 2025, quyết toán vào tháng 4/2026. Nhóm công chức, người làm công ăn lương - đặc biệt tại đô thị - đang chịu gánh nặng thuế lớn nhất. Việc giảm thuế sẽ kích cầu tiêu dùng nội địa - yếu tố then chốt giữ đà phục hồi sau dịch.
Đồng thời, ông Được cũng đề xuất sửa quy định về điều kiện điều chỉnh giảm trừ. Thay vì đợi CPI tăng trên 20%, nên cho phép Chính phủ linh hoạt điều chỉnh khi CPI tăng từ 5 - 10% - giúp chính sách phản ứng nhanh với thực tế kinh tế.
Về dài hạn, nhiều chuyên gia đề xuất mở rộng khung giảm trừ với các khoản chi hợp lý như: lãi vay mua nhà lần đầu, học phí cho con, chi phí khám chữa bệnh… Đây là cách chính sách thuế trở nên công bằng hơn - phản ánh đúng khả năng nộp thuế, đồng thời có tính nhân văn cao.
Song song với chính sách giảm trừ, nhiều ý kiến cho rằng, cần mở rộng cơ sở thuế theo hướng bền vững - như tăng thu từ bất động sản, thương mại điện tử, chuyển nhượng tài sản kỹ thuật số… Bên cạnh đó, có thể điều chỉnh các sắc thuế tiêu dùng như VAT một cách hợp lý, giúp đảm bảo nguồn thu mà không đè gánh nặng lên người làm công ăn lương.
Nhìn từ góc độ tổng thể
Việc nâng giảm trừ gia cảnh không nên chỉ nhìn qua lăng kính “giảm thu ngân sách” - mà cần được coi là biện pháp điều tiết thu nhập hợp lý, có vai trò an sinh xã hội và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Thuế TNCN là sắc thuế quan trọng, nhưng cần thiết kế phù hợp với mặt bằng thu nhập và mức sống. Trong giai đoạn hậu Covid-19, người lao động đang hồi phục và cần được hỗ trợ. Việc giảm trừ gia cảnh hợp lý, kịp thời sẽ trực tiếp giúp người lao động - đồng thời tạo hiệu ứng lan tỏa cho nền kinh tế.
Nếu được điều chỉnh phù hợp, việc nâng mức giảm trừ gia cảnh không làm giảm nguồn thu - mà còn nuôi dưỡng nguồn thu bền vững hơn./.
