Hoạt động buôn lậu thuốc lá ngày càng tinh vi, phức tạp
Không chỉ gây thất thu ngân sách, vấn nạn này còn tiềm ẩn nhiều rủi ro đối với sức khỏe cộng đồng, đặt ra yêu cầu cấp thiết về những giải pháp mạnh mẽ và đồng bộ hơn.
Thuốc lá lậu - sản phẩm không rõ nguồn gốc, không qua kiểm định - lại đang âm thầm len lỏi vào thị trường Việt Nam, mang theo những hiểm họa khôn lường cho sức khỏe cộng đồng và gây thất thoát nghiêm trọng cho ngân sách nhà nước.
Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam cho biết, mỗi năm nước ta thất thu từ 5.000-6.000 tỷ đồng do thuốc lá lậu. Con số này có thể tăng tới 40.000 tỷ đồng vào năm 2030 nếu không được kiểm soát hiệu quả.
Số liệu từ Bộ Công Thương cũng cho thấy, chỉ trong 9 tháng năm 2025, các cơ quan chức năng đã thu giữ hơn 190.000 bao thuốc lá điếu nhập lậu, 240.000 sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng cùng gần 10 tấn phụ kiện, trị giá vi phạm khoảng 29 tỷ đồng, xử phạt hành chính 6,6 tỷ đồng.
Với thuốc lá nhập lậu, nguồn gốc và thành phần không được kiểm định, nhưng giá bán thấp khiến người dân, đặc biệt là thanh thiếu niên dễ tiếp cận, từ đó làm tăng tỷ lệ hút thuốc và gánh nặng bệnh tật. Theo Bộ Y tế, hàm lượng nicotin và tar trong thuốc lá lậu có thể cao gấp 2-3 lần so với thuốc lá sản xuất trong nước, làm tăng nguy cơ ung thư phổi, tim mạch và bệnh hô hấp mãn tính.
Hiện nay, các “điểm nóng” thường xuyên phát hiện các vụ buôn lậu quy mô lớn như: Khu vực biên giới Tây Nam là địa bàn trọng điểm về nhập lậu thuốc lá; TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội là địa bàn trọng tâm về buôn bán, tiêu thụ thuốc lá điếu ngoại nhập lậu lớn; khu vực biên giới của tỉnh Quảng Trị là địa bàn trọng điểm về nhập lậu thuốc lá trên tuyến biên giới Việt - Lào…
Tổng Thư ký Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam Nguyễn Chí Nhân cho biết, phương thức vi phạm của các đối tượng buôn lậu, vận chuyển, kinh doanh tàng trữ thuốc lá lậu rất phức tạp và cực kỳ nguy hiểm.
“Đã có nhiều cán bộ, chiến sĩ bị thương, thậm chí tử vong khi ngăn chặn thuốc lá nhập lậu. Do đó, công tác đấu tranh với các đối tượng buôn lậu thuốc lá chưa bao giờ hạ nhiệt, các đối tượng này luôn tìm mọi cách để đưa thuốc lá lậu vào thị trường nội địa” - ông Nguyễn Chí Nhân nhấn mạnh.
Thuốc lá lậu thường đóng gói lẫn trong hàng hóa hợp pháp, đi kèm với việc làm giả hồ sơ, chứng từ hoặc khai báo sai về chủng loại hàng hóa, được vận chuyển trái phép trên các tuyến đường bộ, đường biển, đường hàng không. Với nhiều phương thức, thủ đoạn khác nhau, hoạt động buôn lậu và vận chuyển thuốc lá diễn biến ngày càng tinh vi, phức tạp. “Điều này gây ra không ít khó khăn cho lực lượng chức năng trong việc thu thập thông tin, điều tra, bắt giữ và xử lý” - Chi cục Hải quan khu vực III đánh giá.
Đáng lo ngại hơn khi gần đây, các sản phẩm thuốc lá nhập lậu còn được phân phối qua các kênh trực tuyến như: Facebook, TikTok, Lazada, Tiki, Shopee…, nơi người dùng chỉ cần vài thao tác click chuột hoặc nhắn tin là có thể nhận hàng trong vòng 24 giờ. Thậm chí, tội phạm buôn lậu hiện đã sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và kỹ thuật số để điều phối mạng lưới vận chuyển, nhập lậu, quảng cáo trực tuyến, nhằm che giấu hành vi phạm pháp và né tránh kiểm tra từ lực lượng chức năng.
Một trong những vụ việc điển hình gần đây là lực lượng Công an Hà Nội bắt giữ 127.000 sản phẩm thuốc lá điện tử có tổng giá trị ước tính lên tới 400 tỷ đồng (khoảng 153.000 USD). Phần lớn số hàng hóa này được giao dịch trên nền tảng trực tuyến, đặc biệt là trong các hội nhóm kín, gây khó khăn cho cơ quan chức năng trong công tác phát hiện và xử lý.
Thực hiện đồng bộ các giải pháp để ngăn chặn thuốc lá nhập lậu
Buôn lậu thuốc lá là một trong những hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng. Luật sư Lê Minh Trường (Công ty Luật TNHH Luật Minh Khuê) cho biết, khung pháp lý Việt Nam đã thiết lập một hệ thống xử phạt toàn diện, phân định rõ ràng giữa trách nhiệm hành chính và hình sự, với các ngưỡng phân định nghiêm ngặt.
Theo Nghị định số 98/2020/NĐ-CP ngày 26/8/2020 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, hành vi buôn lậu thuốc lá có thể bị xử phạt hành chính từ 1 triệu đồng đến 100 triệu đồng, kèm hình thức tịch thu tang vật, phương tiện và buộc tiêu hủy. Nếu đủ yếu tố cấu thành tội phạm, người vi phạm có thể bị truy tố hình sự với mức phạt lên đến 20 năm tù.
Tuy nhiên, trên thực tế, với lợi nhuận khổng lồ mà các đường dây buôn lậu thu về do không phải chịu thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế VAT và chi phí kiểm định, nhiều đối tượng vẫn sẵn sàng liều lĩnh, bất chấp pháp luật.
Sự tồn tại và biến tướng của thị trường thuốc lá nhập lậu, nhất là buôn lậu bằng các phương thức mới không chỉ làm gây thất thu ngân sách nhà nước, tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng tới sức khỏe cộng đồng mà còn suy giảm hiệu quả các chính sách kiểm soát thuốc lá mà nhiều năm nay Việt Nam đã thực hiện hiệu quả. Do đó, để tăng cường hiệu quả công tác phòng, chống buôn lậu thuốc lá, Việt Nam cần có thêm các giải pháp đồng bộ đẩy lùi vấn nạn này.
Theo ông Nguyễn Đức Lê - Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương), các lực lượng chức năng như: Biên phòng, hải quan, công an, quản lý thị trường và chính quyền địa phương cần phối hợp chặt chẽ hơn, tạo “lá chắn” đồng bộ, tổ chức các đợt truy quét định kỳ và triệt phá các đầu mối lớn. Đồng thời, nâng cao kỹ năng điều tra và đầu tư trang thiết bị hiện đại, ứng dụng công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo trong kiểm tra, giám sát.
Bên cạnh đó, tăng cường công tác phối hợp với các quốc gia láng giềng, kiểm soát chặt từ biên giới và tăng cường lực lượng kiểm soát chặt trên môi trường thương mại điện tử.
“Cuộc chiến chống buôn lậu thuốc lá sẽ ngày càng khó khăn nếu không có sự chung tay của cả xã hội, từ cơ quan chức năng đến doanh nghiệp và người tiêu dùng” - ông Nguyễn Đức Lê nhấn mạnh.
Cùng với việc tăng cường trách nhiệm xử lý vi phạm pháp luật về phòng, chống tác hại của thuốc lá, nhiều chuyên gia cho rằng, cần hoàn thiện các quy định pháp luật chặt chẽ hơn về nhập khẩu, buôn bán thuốc lá, tăng mức xử phạt hành chính và hình sự để tăng tính răn đe, giảm lợi nhuận trong buôn lậu.
Đồng thời, tích cực truyền thông, giáo dục nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng về tác hại của thuốc lá thông qua các chiến dịch truyền thông mạnh mẽ, giáo dục sức khỏe tại trường học, nơi làm việc...; đặc biệt chú trọng tuyên truyền về tác hại và nguy cơ tiềm ẩn của thuốc lá nhập lậu.
Chỉ khi biên giới được siết chặt, nội địa được giám sát chặt chẽ, công nghệ được triển khai đúng hướng, chế tài đủ mạnh và người dân được nâng cao nhận thức, thì thị trường thuốc lá lậu mới thực sự được thu hẹp. Đây là cuộc chiến không dễ dàng, nhưng hoàn toàn có thể thắng nếu chúng ta cùng chung tay hành động kiên trì và quyết liệt hơn nữa bằng nhiều giải pháp đồng bộ./.
.jpeg "Chủ động phòng, tránh, ứng phó bão số 15")
