Đầu tư từ ngân sách chỉ là “vốn mồi”
Từ góc độ cơ quan quản lý nhà nước về văn hóa, tham luận tại Hội thảo, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng chỉ rõ, bên cạnh những kết quả đạt được, các quy định pháp luật hiện hành về huy động nguồn lực cho thấy văn hóa chưa hoàn toàn là ngành nghề được ưu tiên, khuyến khích.
Điển hình như Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư năm 2020 quy định chỉ có 5 lĩnh vực được áp dụng đầu tư theo phương thức PPP, trong đó không có lĩnh vực văn hóa. Luật Thuế Thu nhập doanh nghiệp quy định các khoản chi được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế là các khoản tài trợ cho giáo dục, y tế, nghiên cứu khoa học, khắc phục hậu quả thiên tai…, không có lĩnh vực văn hoá.
Theo Bộ trưởng, việc đầu tư cho bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa đòi hỏi nguồn lực rất lớn. Tuy nhiên, về tổng thể, mức đầu tư cho văn hóa trong tổng chi ngân sách tương đối thấp so với các lĩnh vực khác, chưa tương xứng với thực tiễn, chưa đồng đều.
Theo Nghị quyết số 40/2021/QH15 của Quốc hội về việc phân bổ ngân sách trung ương năm 2022, tỷ lệ ngân sách dành cho văn hóa và thông tin chỉ chiếm 0,9% tổng ngân sách được phân bổ. Không chỉ giới hạn về quy mô, cơ cấu đầu tư công cho văn hóa cũng còn nhiều bất cập. Phần lớn nguồn vốn công dành cho hoạt động sự nghiệp, tỷ lệ chi cho đầu tư phát triển còn thấp…
Làm rõ thêm vấn đề này, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Duy Đông cho biết, nguồn lực đầu tư cho văn hóa từ ngân sách nhà nước đến từ hai nguồn lực. Đó là, nguồn vốn đầu tư phát triển đầu tư cho các cơ sở vật chất kỹ thuật, các công trình, thiết kế văn hóa để đảm bảo cho hoạt động văn hóa. Thứ hai là nguồn lực chi từ kinh phí sự nghiệp để đảm bảo cho các hoạt động về tổ chức bộ máy, chi lương, chi cho sáng tác và các kinh phí thường xuyên khác.
Theo tính toán của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, về vốn đầu tư phát triển, đến thời điểm này, nếu tính cả đầu tư từ Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi thì tổng mức đầu tư về vốn ngân sách Trung ương là khoảng 14.500 tỷ đồng, chiếm khoảng 1,4% so với tổng chi đầu tư phát triển của nguồn vốn ngân sách Trung ương và vốn chi đầu tư phát triển ngân sách địa phương là 52.000 tỷ đồng.
Như vậy, tổng vốn đầu tư cho văn hóa giai đoạn 2021-2025 là khoảng 66.500 tỷ đồng (chiếm khoảng 2% tổng chi đầu tư). Tỷ lệ này cơ bản đáp ứng theo Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030. Ngoài ra, hàng năm, chi sự nghiệp cho văn hóa thường gấp 3-5 lần chi cho đầu tư phát triển.
Tuy nhiên, Thứ trưởng Trần Duy Đông cũng cho rằng, nguồn vốn này mới chỉ là “vốn mồi” và nhu cầu đầu tư cho văn hóa rất lớn.
“Văn hóa là một lĩnh vực bao trùm rất rộng, vì vậy chúng ta cần tiếp tục có cơ chế chính sách để phát huy nguồn lực xã hội hóa, để đầu tư cho nhiều lĩnh vực khác ngoài các lĩnh vực đã được đầu tư của ngân sách nhà nước. Đồng thời, nguồn lực ngân sách nhà nước hạn hẹp thì cần tiếp tục rà soát để đầu tư có trọng tâm, trọng điểm cho các công trình quốc gia, các công trình phát huy được địa thế và khu vực tư nhân không đầu tư” - Thứ trưởng Trần Duy Đông nêu quan điểm.
Sẽ sớm thí điểm PPP trong lĩnh vực văn hóa
Để tăng cường huy động nguồn lực và sử dụng hiệu quả nguồn lực cho phát triển văn hóa, tại Hội thảo, một trong những định hướng giải pháp được các chuyên gia, nhà quản lý đề cập là tiếp tục điều chỉnh, sửa đổi, hoàn thiện hệ thống pháp luật, trong đó có Luật Đầu tư, Luật PPP…
Từ góc độ địa phương, Phó Chủ tịch UBND TP.Hồ Chí Minh đề xuất Quốc hội cho phép TP.Hồ Chí Minh được áp dụng cơ chế đặc thù triển khai thực hiện các dự án đầu tư, xây dựng cơ sở vật chất lĩnh vực văn hóa và thể thao theo Luật PPP, nhằm phát triển lĩnh vực công nghiệp văn hóa.
Trước đề xuất này, Thứ trưởng Trần Duy Đông cho biết, khi ban hành Luật PPP, Bộ đã thực hiện rà soát và chưa kiến nghị đưa lĩnh vực văn hóa vào lĩnh vực hợp tác công tư.
“Lý do là bởi khi đưa lĩnh vực văn hóa vào, chúng ta cần phải chắc chắn đảm bảo được lợi nhuận cho nhà đầu tư, đồng thời cũng phải đảm bảo được không xung đột với các giá trị văn hóa truyền thống”- Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Duy Đông thông tin.
Tuy nhiên, thực tiễn luôn thay đổi liên tục. Qua đề xuất của TP. Hồ Chí Minh, TP. Hà Nội thời gian gần đây, Bộ Kế hoạch và Đầu tư thấy rằng, phải nghiên cứu, báo cáo cơ quan có thẩm quyền xem xét có thể triển khai thí điểm mô hình PPP trong lĩnh vực văn hóa.
Theo Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư, hình thức đầu tư PPP có thể áp dụng được trong lĩnh vực văn hóa, các ngành công nghiệp văn hóa như âm nhạc, điện ảnh, thời trang… Bộ Kế hoạch và Đầu tư sẽ báo cáo Chính phủ vấn đề này để kiến nghị Quốc hội cho thí điểm áp dụng; trước mắt có thể thí điểm ngay với TP.Hồ Chí Minh.
Phát biểu bế mạc Hội thảo, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ mong muốn tăng cường nguồn lực đầu tư của cả trung ương và địa phương cho lĩnh vực văn hóa, không chỉ trong khung dự toán mà phấn đấu đạt khoảng 1,8 - 2% tổng chi thực tế của cả nước cho lĩnh vực này; đồng thời khơi thông nguồn lực của doanh nghiệp và xã hội.
Theo Chủ tịch Quốc hội, vừa qua, trong khi chưa sửa Luật PPP thì Quốc hội và Chính phủ tích cực chuẩn bị để có thể sớm cho TP.Hồ Chí Minh thí điểm phương thức này trong lĩnh vực văn hoá.
"TP.Hồ Chí Minh đang có danh mục 53 dự án lớn, quan trọng về văn hoá, với vốn đầu tư hàng chục nghìn tỷ đồng. Nhưng hiện nay đầu tư công mới chỉ bố trí được 9 dự án, với khoảng 3.800 tỷ đồng, còn lại phải dựa vào hợp tác công tư. Trong khi chưa sửa được luật thì trong hai tuần tới đây, Đảng đoàn Quốc hội sẽ làm việc với Thành phố, cùng Chính phủ bàn để sớm cho TP.Hồ Chí Minh thí điểm một số chính sách, trong đó có thí điểm hợp tác PPP lĩnh vực văn hoá" - Chủ tịch Quốc hội cho biết.
Dưới góc nhìn chuyên gia, PGS.TS Trần Đình Thiên - nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam cho rằng, với sự chuyển đổi từ lao động chân tay sang lao động trí óc, văn hóa có thể đem lại lợi ích to lớn cho các nhà đầu tư tư nhân, nên việc áp dụng phương thức đối tác công tư là hoàn toàn khả thi và có triển vọng. Tuy nhiên, trong thực tế triển khai, vẫn còn vướng mắc khi có những dự án cụ thể, giá trị lợi ích tài chính đem lại không rõ ràng, gây khó khăn cho triển khai. Do đó, cần xác định rõ giá trị văn hóa cụ thể trong các dự án để có thể đẩy mạnh việc phối hợp nguồn lực công tư trong phát triển văn hóa./.
