(BKTO) - TS. NGUYỄN MINH PHONG
Thất thoát tài sản côngvà hiện tượngngầm tư nhân hóa
Thực tế cho thấy, quá trình cổ phần hóa (CPH) DNNN thời gian qua diễn ra khá chậm trễ, chưa thực sự đạt mục tiêu về tăng cường huy động vốn xã hội hóa và bổ sung các nguồn lực mới cho phát triển cũng như nâng cao hiệu quả hoạt động DNNN sau CPH…
Đặc biệt, quá trình này còn nhiều điều đáng quan ngại trong vấn đề thất thoát tài sản công, kể cả hiện tượng tư nhân hóa ngầm các DNNN. Biểu hiện tập trung điển hình ở một số vụ bán cổ phần DNNN với giá quá rẻ, thấp hơn nhiều so với giá trị thực của DNNN; một số cổ đông chủ động công khai hoặc ngấm ngầm mua gom cổ phần để trở thành nhóm nhỏ cổ đông lớn nhất, nắm quyền khống chế trong và sau khi CPH, biến DNNN từ sở hữu Nhà nước thành sở hữu riêng, sở hữu có tính gia đình. Trên thực tế, một số cổ đông vốn là các lãnh đạo cấp cao của DNNN hoặc người nhà của họ, tạo ra thế hệ “đại gia” gia đình trị, giàu có và giàu nhanh đến bất ngờ nhờ CPH DNNN.
Ngoài lý do khách quan, tình trạng trên có nguyên nhân lấn cấn về nhận thức, né tránh và e ngại cạnh tranh thị trường, hụt hẫng và “tâm tư” về lợi ích; do sự bất cập trong chính sách hoặc lạm dụng kẽ hở luật định, sự không tuân thủ đúng hoặc mập mờ, gian lận trong tính toán giá trị và tổ chức CPH... Việc giao cho chính lãnh đạo DNNN vô hiệu hóa hay hình thức hóa các công tác thẩm định, đánh giá, phản biện khách quan trong xây dựng và quyết định phương án CPH DNNN càng tạo cơ hội cho họ tính toán, biện bác mức độ, cách làm, lộ trình sao cho họ vẫn có thể ở lại DN, hoặc ít nhiều thu được lợi ích của mình ở đó.
Theo văn bản số 2000/BTC-TTr ngày 15/02/2017 gửi Thủ tướng Chính phủ của Bộ Tài chính, từ ngày 01/7/2014 đến ngày 30/11/2016, cả nước có tới 60 trường hợp DNNN và DNNN sau CPH (tập trung ở Hà Nội, TP.HCM, Vũng Tàu, Tây Ninh, Lâm Đồng, Nghệ An, Nam Định, Quảng Ninh) được cơ quan có thẩm quyền cho phép chuyển đổi mục đích sử dụng đất, nhưng không tính giá trị quyền sử dụng đất vào giá trị DN khi CPH và không thực hiện đấu giá khi CPH. Nhiều dự án thậm chí còn chưa hoàn thành nghĩa vụ tài chính với NSNN.
Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ cũng đồng ý với kiến nghị của Bộ Tài chính về việc gửi danh sách các cơ sở nhà đất đã chuyển mục đích sử dụng đất nhưng có dấu hiệu vi phạm Luật Đất đai và xác định tiền sử dụng đất, tiền thuê đất chưa sát với giá thị trường làm thất thu NSNN…
cho Thanh tra Chính phủ tham khảo, phục vụ công tác thanh tra năm 2017. Đồng thời, Phó Thủ tướng cũng yêu cầu tăng cường việc kiểm tra, thanh tra, giám sát, kiểm toán kết quả định giá DN và xử lý các vấn đề về tài chính trước khi định giá DN theo quy định hiện hành. Có thể thuê các công ty kiểm toán, tư vấn định giá quốc tế đã hoạt động ở Việt Nam thực hiện xác định giá trị DN, giá khởi điểm và sử dụng kết quả này thực hiện chào bán cổ phần ra quốc tế.
Theo tinh thần Quyết định số 58/2016/QĐ-Ttg ngày 28/12/2016 của Thủ tướng Chính phủ, từ ngày 15/2/2017 đến hết năm 2020, tất cả 240 DNNN hiện có sẽ tiếp tục thực hiện sắp xếp, CPH theo tiêu chí phân loại danh mục và tỉ lệ vốn nhà nước cụ thể cho từng DN. Quyết định mới trên có những điểm đột phá quan trọng, đó là: Nhà nước thu hẹp số DN nắm giữ 100% vốn điều lệ, chỉ còn ở 103 DN trong 11 lĩnh vực (xổ số, ngân hàng, truyền tải, điều độ hệ thống điện, sản xuất, kinh doanh vật liệu nổ, quản lý hệ thống kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia, đường sắt đô thị, quản lý không lưu, in tiền…) và linh hoạt các tỷ lệ nắm giữ vốn điều lệ.
Bên cạnh đó, cách thức CPH cũng sẽ đổi mới với việc bãi bỏ các hạn chế trong lựa chọn nhà đầu tư chiến lược, không yêu cầu bán hết ngay theo kế hoạch mà sau khi CPH nếu vẫn còn vốn nhà nước thì DN tiếp tục niêm yết trên sàn để tự bán. DNNN thực hiện CPH phải đăng ký giao dịch, niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán khi đủ điều kiện trong thời hạn một năm kể từ ngày phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng…
Việc ban hành danh mục CPH DNNN chi tiết sẽ giúp các nhà đầu tư có thông tin cụ thể để chủ động và an tâm trong chuẩn bị và ra quyết định đầu tư. Đặc biệt, việc nêu rõ danh mục từng DN với các mức tỷ lệ nắm vốn và trách nhiệm cụ thể của từng Bộ, ngành, tập đoàn, địa phương trong xác định lộ trình cũng như thời hạn hoàn tất công việc đã tạo cơ sở pháp lý thống nhất, chấm dứt chuyện chậm trễ CPH DNNN do các bên liên quan trì hoãn thực hiện hoặc viện cớ lạm dụng mục tiêu công ích để xin điều chỉnh tỷ lệ vốn cổ phần vì lợi ích nhóm, cục bộ, địa phương…
Cần cơ chế đột phávà tăng cường công tác thanh tra, kiểm toán
Để bảo vệ tài sản công trong quá trình CPH DNNN, nhất là đối với các DN có tài sản lớn, việc đẩy mạnh công tác sắp xếp, đổi mới và CPH thời gian tới cần gắn với yêu cầu đột phá về cơ chế thu hút các nhà đầu tư chiến lược có năng lực; xây dựng chiến lược hoạt động kinh doanh phù hợp cho từng DN; xác định đúng và đầy đủ giá trị thương hiệu và đất đai vào giá trị DN khi CPH, tránh thất thoát tài sản công; kiện toàn và nâng cao trình độ cho đội ngũ cán bộ quản lý, nhất là người đại diện phần vốn nhà nước tại DN.
Tăng cường năng lực, quyền hạn, trách nhiệm của kiểm soát viên và kiểm toán nội bộ; tiếp tục hoàn thiện cơ chế quản trị và kiểm soát, kiểm toán DN hậu CPH bảo đảm công khai, minh bạch, đúng pháp luật về các nguồn đầu tư, tài chính, mua sắm, phân phối thu nhập và tuyển dụng, bổ nhiệm, bãi miễn, đãi ngộ lãnh đạo DN và người lao động gắn với kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của DN.
Đặc biệt, cần sớm nhận diện, xử lý kịp thời và nghiêm khắc cả về tài chính, hành chính và hình sự các lãnh đạo, người đại diện phần vốn nhà nước tại những DN không nghiêm túc thực hiện, hoặc thực hiện không đúng quy định, sai mục đích, kém hiệu quả, gây thất thoát, thua lỗ vốn và tài sản của Nhà nước trong quá trình sắp xếp, CPH, thoái vốn nhà nước tại DN và nhiệm vụ được giao trong quản lý, điều hành DN.
Đồng thời, tăng cường chỉ đạo, kiểm tra, đôn đốc, hướng dẫn, tháo gỡ khó khăn, xử lý vướng mắc trong quá trình thực hiện các phương án sắp xếp, đổi mới DNNN và Đề án Sắp xếp, đổi mới và phát triển, nâng cao hiệu quả công ty nông, lâm nghiệp đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt…
Thực tế đã, đang và sẽ còn cho thấy, quá trình sắp xếp, đổi mới và CPH DNNN chỉ được đẩy nhanh, đúng hướng, có hiệu quả cao nhất khi có đột phá cơ chế phù hợp trên tinh thần thượng tôn pháp luật, đảm bảo nguyên tắc thị trường, xử lý hài hòa lợi ích, trong đó kiên quyết chống lợi ích nhóm bất minh, bất hợp pháp và phải thực sự coi trọng mục tiêu phát triển bền vững quốc gia.
Việc kiểm toán kết quả định giá DN có ý nghĩa rất lớn, nhằm minh bạch hóa, góp phần phòng chống tham nhũng, thất thoát tài sản công trong quá trình thực hiện CPH DNNN. Thực tế cho thấy, giá trị sổ sách tài sản trên đất có thể rất thấp, nhưng quyền thuê đất và chuyển nhượng đất sẽ cực kỳ quan trọng và hấp dẫn các nhà đầu tư. Đơn cử, quỹ đất vàng trên đường Lê Duẩn của Công ty Xổ số kiến thiết TP.HCM được định giá hơn 800 tỷ đồng, nhưng khi tổ chức đấu giá, thu được gần 2.000 tỷ đồng.
Theo phê duyệt của UBND TP. Hà Nội ngày 01/7/2016, giá trị Tổng công ty thương mại Hà Nội (Hapro) là 4.043 tỷ đồng, bao gồm những vị trí đắc địa (Tràng Thi, Ngô Thì Nhậm, Lê Thái Tổ, Hàng Trống, Cát Linh, Phạm Ngọc Thạch...), cùng các thương hiệu tên tuổi như kem Thủy Tạ, vang Thăng Long, gốm Chu Đậu...Việc tổ chức đấu giá nghiêm túc chắc chắn sẽ thu về con số gấp nhiều lần mức giá khởi điểm chủ quan trên.
Thực tế trên không chỉ đòi hỏi việc tổ chức thanh tra, kiểm toán lại các vụ chuyển nhượng đất đai, hồi tố và truy thu, xử lý nghiêm những trường hợp vi phạm các quy định hiện hành, trục lợi gây thất thoát tài sản công, mà còn cần tiếp tục hoàn thiện cơ sở để tạo hành lang pháp lý minh bạch, bình đẳng, cạnh tranh, chặt chẽ nhằm thực hiện chủ trương sắp xếp lại, xử lý nhà, đất thuộc sở hữu Nhà nước, di dời các cơ sở gây ô nhiễm môi trường và các cơ sở buộc phải di dời theo quy hoạch xây dựng đô thị.
Để tránh thất thoát tài sản nhà nước, tránh giá trị cổ phiếu ảo, cần đưa giá trị sử dụng đất vào giá trị DN khi CPH. Việc định giá đất cần bám sát giá thị trường, gắn với quy hoạch sử dụng đất. Nhà nước không cho DN trả tiền thuê đất một lần cho toàn bộ thời hạn giao đất, mà chỉ ổn định trong khoảng thời gian nhất định và có điều chỉnh giá thuê sau thời gian đó theo nguyên tắc bám sát giá thị trường; tiếp tục hướng dẫn việc xác định giá đất cụ thể (cả thuê và giao) theo quy định của Luật Ðất đai năm 2013. Ðồng thời, bổ sung quy định về xử lý đất đai đối với các DN quản lý nhiều đất đai ở những vị trí có lợi thế thương mại cao theo hướng yêu cầu DNNN CPH có trách nhiệm xây dựng phương án sử dụng đất trình cơ quan có thẩm quyền xem xét, quyết định, bảo đảm phù hợp với quy định về sắp xếp lại, xử lý nhà, đất theo quyết định của Chính phủ; phù hợp với quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, quy hoạch xây dựng tại địa phương và phải được gửi đến UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương trên địa bàn trước khi thực hiện xác định giá trị DN.
Hơn nữa, quá trình đấu giá cần được thực hiện nghiêm túc, công khai, minh bạch và cạnh tranh lành mạnh trên cơ sở phải thông tin đầy đủ về diện tích đất, vị trí, giá thuê, thời hạn thuê, phương thức thanh toán tiền thuê đất; kiên quyết xử lý nghiêm khắc hiện tượng "quân xanh, quân đỏ", dùng thủ thuật, kỹ thuật (như nộp hồ sơ quá gấp gáp hay bắt tay nhau) để gạt người khác ra, dìm giá và chi phối kết quả đấu giá khi CPH DNNN…
Toàn bộ quá trình đổi mới các DNNN, nhất là DN vị lợi nhuận, cần đáp ứng các chuẩn mực quốc tế về quản trị DN, đưa chúng thật sự hoạt động theo cơ chế thị trường, tự chủ, tự chịu trách nhiệm, cạnh tranh bình đẳng với DN thuộc các thành phần kinh tế khác theo quy định của pháp luật; bảo đảm công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình; phòng ngừa, khắc phục tình trạng “nhóm lợi ích", "sân sau" thao túng hoạt động của DNNN trục lợi cá nhân, tham nhũng, lãng phí, gây tổn hại cho Nhà nước, xã hội và DN...
