Bài 1: Nguồn lực “vàng” bị lãng phí
Buông lỏng quản lý dẫn đến tranh chấp đất đai; nhà đất bị bỏ hoang nhiều năm không được đưa vào khai thác gây lãng phí… Đó chỉ là “phần nổi” của những hạn chế, bất cập trong công tác quản lý nhà, đất công diễn ra suốt thời gian dài. Trong bối cảnh cả nước thực hiện chủ trương sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy, đẩy mạnh chống lãng phí, việc nhận diện rõ và có giải pháp quyết liệt, khẩn trương khắc phục sẽ góp phần huy động hiệu quả nguồn lực công, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Kỷ luật, kỷ cương trong quản lý, sử dụng nhà, đất công còn chưa nghiêm
Tại trụ sở số 9 Trần Vỹ (Hà Nội), Bộ Tư pháp bố trí cho một số đơn vị sử dụng chung, nhưng lại không quy định rõ trách nhiệm quản lý đối với tài sản công được giao cho từng đơn vị. Cũng tại Bộ Tư pháp còn tồn tại tình trạng chưa chấp hành quy định về sắp xếp lại nhà, đất; một số cơ sở bị lấn chiếm. Câu chuyện về quản lý nhà đất công tại Bộ Tư pháp không phải cá biệt, mà là thực trạng phổ biến tại nhiều Bộ, ngành, địa phương, dẫn đến tình trạng lãng phí nguồn lực công - vấn đề từng được KTNN nhiều lần chỉ ra qua công tác kiểm toán.
Việc xây dựng, vận hành cơ sở dữ liệu đất đai không đạt tiến độ, chưa đáp ứng được yêu cầu. Theo Báo cáo, dự kiến đến hết năm 2025 mới hoàn thiện, kết nối liên thông hệ thống thông tin đất đai và cơ sở dữ liệu đất đai quốc gia tập trung, thống nhất. Tình trạng lãng phí, vi phạm trong quản lý, sử dụng tài nguyên đất: đất đai của các dự án chậm đưa vào sử dụng; đất của các nông, lâm trường để hoang hóa sau thanh tra, kiểm tra, kiểm toán… còn diễn ra ở nhiều nơi.
Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội
Đại diện một đơn vị thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chia sẻ: “Suốt một thời gian dài, đơn vị phải loay hoay hoàn thiện đủ loại thủ tục, kiến nghị các cấp có thẩm quyền để đòi lại phần đất công được giao quản lý trên sổ sách nhưng thực tế đã bị lấn chiếm”. Vị này cho biết thêm, mỗi lần thống kê dữ liệu vào Cơ sở dữ liệu quốc gia về tài sản công, nhiều bộ phận trong đơn vị phải gác lại công việc thường xuyên để tập trung hoàn thành nhiệm vụ này. Do hồ sơ quản lý vẫn “treo” trường hợp lấn chiếm, nên hằng năm đơn vị buộc phải cập nhật biến động. Trong khi nguồn lực bị bỏ hoang không được đưa vào khai thác, đơn vị vẫn phải tốn thêm nhân lực để phục vụ việc báo cáo, cập nhật thông tin.
Điều đáng nói là những bất cập, hạn chế trong quản lý, sử dụng nhà, đất công đã kéo dài nhiều năm. Kết quả kiểm toán năm 2022 của KTNN cho thấy, một số Bộ, cơ quan Trung ương chưa xử lý dứt điểm tình trạng bị lấn chiếm về nhà, đất kéo dài qua các năm; chưa hoàn thành việc sắp xếp, xử lý nhà đất thuộc sở hữu nhà nước. Qua kiểm toán năm 2023, KTNN tiếp tục chỉ ra: tại nhiều Bộ, ngành, địa phương còn tồn tại tình trạng một số cơ sở nhà đất chưa được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; chưa xác định giá trị quyền sử dụng đất; chưa thực hiện sắp xếp lại, xử lý nhà đất hoặc chưa được phê duyệt phương án sắp xếp; chưa hoàn tất các thủ tục quản lý đất đai; bị lấn chiếm; chưa kê khai để cập nhật vào Cơ sở dữ liệu quốc gia về tài sản công; thậm chí còn quản lý, sử dụng nhà đất không đúng quy định...
Nhìn nhận thực tế này, Cục Quản lý công sản (Bộ Tài chính) thừa nhận: Bên cạnh những kết quả tích cực, việc chấp hành kỷ luật, kỷ cương trong quản lý, sử dụng đất ở một số nơi chưa nghiêm; hiệu quả khai thác, sử dụng chưa cao, làm ảnh hưởng lớn đến thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, thậm chí tạo nên những “điểm nghẽn”, gây thất thoát nguồn lực quốc gia. Hàng nghìn dự án thuộc diện nhà nước giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất bị chậm tiến độ, chậm đưa đất vào sử dụng nhưng chưa được xử lý triệt để…
Hệ lụy khó lường…
Những bất cập kéo dài trong quản lý, sử dụng nhà, đất không chỉ làm suy giảm hiệu quả sử dụng tài sản, mà còn bào mòn lòng tin, ảnh hưởng tính nghiêm minh của bộ máy công quyền; làm giảm hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và tạo ra khó khăn, lúng túng ngay chính đối với đơn vị được giao quản lý tài sản công.
Dẫn kết quả giám sát công tác quản lý nhà, đất công trên địa bàn TP. Hà Nội của Hội đồng nhân dân Thành phố cùng những con số “biết nói” từ kết quả kiểm toán của KTNN, TS. Nguyễn Minh Phong nhận định: Trách nhiệm của các cơ quan, địa phương trong quản lý nhà, đất công còn chưa cao; việc phối hợp xử lý chưa chặt chẽ. Minh chứng rõ ràng là quỹ nhà ở công vụ của Thành phố tuy không nhiều nhưng tỷ lệ bỏ trống lại cao; nhiều địa điểm để trống lâu ngày dẫn đến xuống cấp; khiếu kiện, tranh chấp kéo dài chưa được giải quyết…
TS. Trần Công Phàn - Phó Chủ tịch Thường trực, Tổng Thư ký Hội Luật gia Việt Nam - cũng cho rằng: Việc chấp hành kỷ luật, kỷ cương trong quản lý, sử dụng đất công còn bất cập; hiệu quả khai thác chưa cao, ảnh hưởng trực tiếp đến thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong thời gian qua. Nguyên nhân trước hết đến từ việc các đơn vị chưa thực hiện nghiêm các quy định của Luật Đất đai, Luật Đầu tư và nhiều văn bản liên quan đến phòng, chống lãng phí, sử dụng hiệu quả tài sản công. Đặc biệt, việc quản lý đất trong và sau quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước còn nhiều bất cập.
Bên cạnh đó, những khoảng trống trong chính sách, pháp luật về đất đai trước diễn biến nhanh chóng của thực tiễn cũng tạo ra rào cản cho công tác quản lý, sử dụng nhà, đất công. Nghị định số 167/2017/NĐ-CP và Nghị định số 67/2021/NĐ-CP sửa đổi Nghị định 167 đã đặt ra khung pháp lý rõ ràng về trách nhiệm, thẩm quyền, quy trình sắp xếp và xử lý tài sản công. Cả hai văn bản đều nhấn mạnh yêu cầu quản lý, sử dụng, khai thác nhà đất phải chịu sự giám sát, thanh tra, kiểm tra, kiểm toán theo quy định; và xử lý nghiêm minh mọi hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực này.
Tuy nhiên, các quy định trên hiện chưa theo kịp biến động thực tiễn - nhất là khi Luật Đất đai năm 2024 đã có hiệu lực. Đây cũng chính là động lực để KTNN tiếp tục tập trung kiểm toán nội dung quản lý, sử dụng nhà đất công. Cụ thể, trong năm 2025, KTNN sẽ thực hiện 2 cuộc kiểm toán chuyên đề toàn Ngành liên quan đến lĩnh vực này: Kiểm toán việc quản lý, sử dụng đất tại TP. Hồ Chí Minh và TP. Hà Nội; kiểm toán công tác quản lý, sử dụng, sắp xếp lại và xử lý nhà, đất theo các quy định hiện hành. Qua đó, KTNN sẽ ghi nhận thực trạng, chỉ rõ những bất cập trong chính sách theo Nghị định 167 và Nghị định 67, từ đó đưa ra kiến nghị điều chỉnh, sửa đổi kịp thời nhằm phòng ngừa lãng phí, tiêu cực.
Tình trạng bất cập trong quản lý nhà, đất công trên các lĩnh vực cụ thể ra sao? Trách nhiệm của các cơ quan được giao quản lý tài sản công đến đâu? Báo Kiểm toán sẽ tiếp tục thông tin trong các bài tiếp theo./.
