Tiến độ rà soát, sắp xếp các quỹ tài chính ngoài ngân sách quá chậm

Phát biểu thảo luận tại Phiên họp sáng 18/6, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Đoàn ĐBQH tỉnh Hải Dương) nêu, về các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách do Trung ương quản lý, theo báo cáo của Chính phủ, hiện có 20/22 quỹ đang hoạt động. Tuy nhiên, báo cáo chủ yếu mới dừng lại ở việc liệt kê tổng thu, tổng chi mà chưa đánh giá cụ thể hiệu quả sử dụng của từng quỹ.

“Báo cáo cũng đề cập là đang “tiếp tục thực hiện rà soát, đánh giá hiệu quả hoạt động của các quỹ, xây dựng lộ trình cơ cấu lại, sáp nhập, dừng hoạt động hoặc giải thể đối với các quỹ hoạt động không hiệu quả”. Tuy nhiên, tiến độ thực hiện nội dung này là quá chậm” - đại biểu Nga nói.

Theo đại biểu, Quốc hội đã nhiều lần có ý kiến về vấn đề này, thể hiện tại Nghị quyết số 792/NQ-UBTVQH14 năm 2019 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Nghị quyết số 23/2021/QH15 của Quốc hội về Kế hoạch tài chính quốc gia và vay, trả nợ công 5 năm giai đoạn 2021-2025. Chính phủ cũng đã có Văn bản số 20 ngày 02/01/2020 chỉ đạo việc rà soát, sắp xếp lại các quỹ.

Tuy nhiên, “đến thời điểm hiện nay, sau hơn 5 năm triển khai, việc này vẫn chưa hoàn tất. Sự chậm trễ này không chỉ cho thấy còn có phần hạn chế trong việc thực hiện chỉ đạo của Quốc hội, Chính phủ mà còn ảnh hưởng đến quá trình xem xét, thành lập các quỹ mới, nhất là trong bối cảnh chúng ta đang sửa đổi, bổ sung nhiều dự án luật có liên quan đến cơ chế tài chính và phân bổ nguồn lực, thành lập các quỹ nhà nước ngoài ngân sách” - đại biểu nêu quan điểm.

Cũng theo đại biểu, tại phần nhiệm vụ, giải pháp thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2025, báo cáo của Chính phủ chưa đề cập cụ thể đến nhiệm vụ rà soát, đánh giá hiệu quả hoạt động của các quỹ tài chính ngoài ngân sách. Do đó, đại biểu đề nghị Chính phủ bổ sung rõ nội dung này vào báo cáo, xác định thời hạn hoàn thành trong năm 2025, với cam kết báo cáo kết quả trước Quốc hội tại Kỳ họp thứ 10 vào tháng 10/2025.

Liên quan đến vấn đề này, trước đó, thẩm tra Báo cáo về công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội chỉ rõ, kết quả, hiệu quả quản lý, sử dụng của một số quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách do Trung ương quản lý còn hạn chế, gây lãng phí như: Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa chủ động huy động các nguồn vốn khác ngoài ngân sách nhà nước, chưa ban hành được quy chế cho vay trực tiếp làm giảm hiệu quả sử dụng nguồn vốn cho vay; Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ quốc gia vẫn chủ yếu phụ thuộc vào nguồn ngân sách nhà nước, một số nhiệm vụ chi còn trùng với nhiệm vụ chi từ ngân sách nhà nước…

Qua kiểm toán việc quản lý, sử dụng các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách do Trung ương quản lý giai đoạn 2020-2023, Kiểm toán nhà nước (KTNN) cũng phát hiện nhiều bất cập, hạn chế trong hoạt động của các quỹ này.

Theo đó, một trong những bất cập lớn của hệ thống quỹ tài chính ngoài ngân sách hiện nay là sự trùng lặp về nhiệm vụ chi với ngân sách nhà nước và Ngân hàng Chính sách xã hội. Một số quỹ chưa tạo được nguồn thu từ chính hoạt động thực hiện nhiệm vụ và các nguồn khác như Quỹ Hỗ trợ phát triển hợp tác xã Việt Nam. Đáng lưu ý, nhiều quỹ có nguồn thu chủ yếu từ… lãi gửi ngân hàng như: Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam, Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa, Quỹ Hỗ trợ việc làm ngoài nước…

Từ những đánh giá về các quỹ tài chính ngoài ngân sách Trung ương được kiểm toán, KTNN khuyến nghị, nghiên cứu cơ chế quản lý đối với các quỹ tài chính ngoài ngân sách do Trung ương quản lý, tổ chức theo hướng phân biệt giữa các quỹ công hoạt động theo điều lệ quỹ và các luật chuyên ngành (gồm các quỹ: Bảo hiểm xã hội, Bảo hiểm y tế, Bảo hiểm thất nghiệp, Tích lũy trả nợ) với các quỹ tài chính ngoài ngân sách còn lại có cơ chế quản lý phù hợp.

Đồng thời, nghiên cứu sắp xếp các quỹ tài chính ngoài ngân sách do Trung ương quản lý để đảm bảo sử dụng hiệu quả nguồn lực ngân sách nhà nước; sắp xếp mô hình quản lý các quỹ theo hướng tinh gọn, hiệu quả. Tại một số quỹ có thể không nhất thiết tổ chức bộ máy riêng mà chỉ cần Bộ, ngành xác định tiêu chuẩn, tiêu chí được hưởng ưu đãi từ quỹ và ủy thác các ngân hàng thương mại, ngân hàng chính sách cho doanh nghiệp vay và hưởng ưu đãi theo sứ mệnh của quỹ.

KTNN cũng khuyến nghị nghiên cứu rà soát các quy định về chi lương đối với các quỹ tài chính ngoài ngân sách Trung ương để đảm bảo tính đồng bộ, công bằng so với các cơ quan khác thuộc bộ máy nhà nước và tương xứng với việc thực hiện nhiệm vụ được giao; thực hiện đánh giá hoạt động của các quỹ, tránh trường hợp quỹ chủ yếu dùng nguồn vốn để gửi ngân hàng nhưng vẫn được nhận thu nhập cao theo mức thu nhập đối với công ty TNHH một thành viên do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ.

Đối với thực hiện nhiệm vụ của các quỹ, nghiên cứu, rà soát sứ mệnh và mục tiêu hoạt động của các quỹ. Trên cơ sở đó, đề xuất các biện pháp và cơ chế phù hợp nhằm đảm bảo các quỹ hoạt động đúng chức năng, thực hiện đầy đủ sứ mệnh cũng như mục tiêu đã được xác định khi thành lập. Đồng thời, cần rà soát lại các nhiệm vụ của các quỹ để tránh trường hợp trùng lặp với các nhiệm vụ của ngân sách nhà nước.