Muôn kiểu tiêu cực
Hiện nay, nhu cầu mua, thuê mua NƠXH tăng mạnh, đặc biệt tại các đô thị lớn. Mỗi khi dự án được mở bán hoặc công bố tiếp nhận hồ sơ, người dân lại xếp hàng xuyên đêm chờ nộp, thậm chí chen lấn giữ chỗ, lập danh sách tự phát… Tuy nhiên, nghịch lý là dù chờ đợi mòn mỏi, nhiều người vẫn không tiếp cận được suất mua nhà. Trong khi đó, trên mạng xã hội và các nhóm cộng đồng lại công khai rao bán “suất ngoại giao”, “giữ chỗ”, “bao đậu hồ sơ” với mức chênh hàng trăm triệu đồng, hình thành một thị trường ngầm hoạt động công khai, khó kiểm soát, khiến người có nhu cầu thực khó lòng cạnh tranh.
Bộ Xây dựng đang xây dựng Dự thảo Nghị định quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực xây dựng, trong đó đề xuất phạt tiền từ 120-160 triệu đồng đối với hành vi bán, cho thuê, thuê mua NƠXH không đúng đối tượng hoặc không tuân thủ điều kiện theo quy định.
Không chỉ vậy, tình trạng môi giới trái phép, thu phí ngoài hợp đồng đang ngày càng tinh vi. Một số chủ đầu tư bị phản ánh yêu cầu người mua ký “hợp đồng dịch vụ”, “hợp đồng nội thất” trị giá hàng chục, thậm chí hàng trăm triệu đồng. Các hợp đồng này thường có điều khoản bảo mật, kèm ràng buộc bồi thường nếu tiết lộ nên người mua dù bức xúc cũng ít dám lên tiếng. Nhiều nơi còn thu “phí tư vấn”, “phí hoàn thiện hồ sơ”, khiến chi phí thực tế của một căn hộ NƠXH đội lên thêm hàng chục triệu đồng, đi ngược hoàn toàn tinh thần hỗ trợ người thu nhập thấp.
Nguyên nhân của những biểu hiện tiêu cực này, theo giới chuyên gia, xuất phát từ chênh lệch quá lớn giữa giá NƠXH và nhà thương mại. Tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, nhiều dự án NƠXH có giá 18-30 triệu đồng/m², trong khi nhà thương mại lân cận dao động 45-70 triệu đồng/m². Khoảng cách giá quá lớn khiến suất mua NƠXH trở thành “tài sản đầu cơ hấp dẫn”, bất chấp quy định không được chuyển nhượng trong 5 năm. Bên cạnh đó, nguồn cung còn hạn chế trong khi nhu cầu rất lớn, tạo ra “đất sống” cho đầu cơ, trục lợi.
Ở nhiều địa phương, việc xét duyệt hồ sơ vẫn phụ thuộc nhiều vào kê khai của người dân nhưng thiếu cơ sở dữ liệu, công cụ kiểm tra chéo và lực lượng xác minh. Điều này tạo thành “khoảng tối” cho việc khai gian thu nhập, nhờ người thân đứng tên, hợp thức hóa hồ sơ, thậm chí giả mạo hoàn cảnh khó khăn để đủ điều kiện mua nhà. Những lỗ hổng này khiến quá trình xét duyệt thiếu công bằng, tạo cơ hội trục lợi chính sách.
Chấn chỉnh để giữ vững mục tiêu nhân văn của chính sách
Thực trạng mua bán NƠXH trục lợi được đánh giá sẽ để lại nhiều hệ lụy. Ông Lê Hoàng Châu - Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP. Hồ Chí Minh - nhấn mạnh, điều này không chỉ gây thiệt hại tài chính cho người dân có nhu cầu thật, mà còn làm xói mòn niềm tin vào một chính sách mang tính nhân văn sâu sắc. Không ít trường hợp buộc phải từ bỏ kế hoạch an cư, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống, việc làm và an sinh xã hội.
Cùng quan điểm, chuyên gia kinh tế Nguyễn Minh Phong cảnh báo, các giao dịch ngầm và mua bán chênh lệch khiến mặt bằng giá NƠXH bị đẩy lên, làm “thương mại hóa” một phân khúc vốn dành cho người thu nhập thấp. Khi suất mua có thể bán lại với giá chênh hàng trăm triệu đồng, chính sách hỗ trợ vô tình trở thành kênh đầu cơ, làm méo mó thị trường. Điều này cũng tạo ra môi trường cạnh tranh thiếu bình đẳng giữa các doanh nghiệp - những đơn vị tuân thủ pháp luật gặp khó khăn, trong khi doanh nghiệp thu phí ngầm lại được hưởng lợi, làm giảm tính minh bạch của thị trường bất động sản.
Bộ Xây dựng cảnh báo, nếu không chấn chỉnh kịp thời, các hành vi trên không chỉ gây mất trật tự mà còn tiềm ẩn nguy cơ phát sinh tiêu cực, tạo điều kiện cho môi giới trục lợi, “cò mồi” lo hồ sơ, rao bán suất mua không đúng quy định… làm lệch hướng chính sách, ảnh hưởng lòng tin của người dân và gây khó khăn cho quản lý nhà nước.
Trước thực trạng đó, Bộ Xây dựng đề nghị Ủy ban nhân dân các địa phương công khai thông tin tất cả dự án NƠXH trên địa bàn ít nhất 30 ngày trước khi nhận hồ sơ, gồm quy mô, giá bán, thời gian phát và nộp hồ sơ, số lượng căn hộ… Đồng thời, cần công khai danh sách người được mua, thuê mua NƠXH sau khi ký hợp đồng và cập nhật lên cổng thông tin Sở Xây dựng để phục vụ hậu kiểm, tránh trùng lặp, sai đối tượng.
Cùng với minh bạch thông tin, các chuyên gia nhấn mạnh yêu cầu xử lý nghiêm các vi phạm - từ môi giới trái phép, thu tiền ngoài hợp đồng đến chuyển nhượng không đúng quy định. Chỉ khi hành vi trục lợi bị phát hiện, xử phạt nặng và công khai, thị trường NƠXH mới vận hành minh bạch, công bằng. Đồng thời, trách nhiệm của cán bộ tiếp tay cho sai phạm phải được làm rõ, bởi nếu không quy trách nhiệm cá nhân, sai phạm dễ tái diễn và lan rộng.
Về lâu dài, tăng nguồn cung NƠXH mới là giải pháp căn cơ nhằm giảm áp lực cầu và hạn chế đầu cơ. Điều này đòi hỏi địa phương bố trí đủ quỹ đất sạch, cải cách thủ tục hành chính, đẩy nhanh tiến độ dự án, đồng thời xây dựng cơ chế ưu đãi phù hợp để thu hút doanh nghiệp có năng lực tham gia. Cần mở rộng mô hình NƠXH cho thuê hoặc thuê - mua, bởi giảm áp lực sở hữu sẽ hạn chế nhu cầu đầu cơ, sang nhượng trái phép.
Đối với người dân, Bộ Xây dựng khuyến cáo chỉ tiếp cận thông tin từ nguồn chính thống, làm việc trực tiếp với chủ đầu tư, không giao dịch qua môi giới, “suất ngoại giao”, “suất nội bộ” hoặc nộp các khoản phí không có trong hợp đồng. Tự trang bị hiểu biết pháp luật cũng là cách bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.
Chấn chỉnh tiêu cực trong mua bán NƠXH không chỉ là xử lý vi phạm, mà quan trọng hơn là giữ gìn một chính sách trụ cột của an sinh xã hội. Khi tính minh bạch, trách nhiệm và kỷ cương được bảo đảm, thị trường NƠXH sẽ vận hành đúng chức năng - mang lại chỗ ở ổn định, phù hợp thu nhập cho người lao động và góp phần xây dựng môi trường phát triển công bằng, bền vững./.
.jpeg "Chủ động phòng, tránh, ứng phó bão số 15")
