Tăng đầu tư tài chính, giảm tỷ lệ bệnh tật từ thuốc lá

Việt Nam và thế giới nỗ lực giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá

Phòng chống tác hại thuốc lá trên toàn thế giới là một trong những thành tựu nổi bật của lĩnh vực y tế công cộng. Trong 20 năm qua, tỷ lệ sử dụng thuốc lá trên toàn cầu đã giảm từ 22,7% năm 2007 xuống còn 17,3% năm 2021.

Thành quả này có được là nhờ việc nhiều quốc gia áp dụng các chính sách kiểm soát thuốc lá dựa trên bằng chứng khoa học, theo hướng dẫn của Công ước Khung về Kiểm soát thuốc lá (FCTC) của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), từ đó giúp cứu sống hàng triệu người khỏi bệnh tật và tử vong sớm do hút thuốc lá.

Khoảng 5,6 tỷ người (71% dân số thế giới) đang được bảo vệ bởi ít nhất một chính sách kiểm soát thuốc lá theo FCTC. Các tổ chức quốc tế và khoa học uy tín đã đóng góp tích cực, sáng tạo và bền bỉ trong hợp tác với các quốc gia để thực thi các can thiệp hiệu quả.

Cùng với các nước, Việt Nam đã nỗ lực phòng chống tác hại thuốc lá thông qua việc hoàn thiện khuôn khổ pháp lý nhằm góp phần giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá trên phạm vi toàn cầu. Việt Nam đã ban hành Luật Phòng chống tác hại thuốc lá vào năm 2012 và thành lập Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá vào năm 2013.

Tháng 11/2024, Quốc hội thông qua Nghị quyết số 173/2024/QH15 quy định “Cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, các loại khí, chất gây nghiện, gây tác hại cho sức khỏe con người từ năm 2025”.

Tháng 6/2025, Quốc hội đã thông qua Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi, bao gồm việc áp dụng hệ thống thuế tiêu thụ đặc biệt hỗn hợp áp dụng từ năm 2027, với lộ trình tăng thuế thuốc lá liên tục đến năm 2031 nhằm giúp giảm tỷ lệ sử dụng và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Tại Việt Nam, tỷ lệ hút thuốc ở người trưởng thành giảm từ 23,8% (năm 2010) xuống 20,8% (năm 2021). Tỷ lệ tiếp xúc với khói thuốc thụ động cũng giảm mạnh, từ 73,1% năm 2010 xuống 45,6% năm 2021.

Đánh giá cao các chính sách của Việt Nam, TS.Angela Pratt - Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam - cho rằng những chính sách cải cách trong năm 2025 sẽ cứu sống hàng trăm nghìn người, giảm chi phí y tế và củng cố kinh tế, đồng thời mang lại lợi ích đặc biệt cho giới trẻ khi thuốc lá trở nên khó tiếp cận hơn.

TS.Pratt cũng nhấn mạnh rằng quyết định cấm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng sẽ đóng vai trò bổ trợ quan trọng cho chính sách thuế mới, tạo nên một di sản bền vững với những cá nhân khỏe mạnh hơn, gia đình mạnh khỏe hơn và cộng đồng an toàn hơn trong tương lai.

Mô hình mô phỏng TaXSiM của WHO dự báo rằng, nhờ những cải cách thuế trong Luật sửa đổi năm 2025, đến năm 2031, sẽ có 2,1 triệu người Việt Nam bỏ hoặc không hút thuốc, ngăn ngừa khoảng 700.000 ca tử vong sớm, đồng thời mang lại 24.000 tỷ đồng (tương đương 910 triệu USD) nguồn thu ngân sách mỗi năm, giảm khả năng tiếp cận thuốc lá giá rẻ, đặc biệt ở giới trẻ.

Những chính sách trên cho thấy sự nỗ lực, cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong công cuộc phòng chống tác hại từ thuốc lá, bảo vệ sức khỏe người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Kiểm soát thuốc lá còn nhiều việc phải làm

Dù đã đạt được nhiều tiến bộ, công tác kiểm soát thuốc lá vẫn còn nhiều việc cần thúc đẩy. Việc áp dụng các chính sách y tế công cộng vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức. Ở một số quốc gia, ngành công nghiệp thuốc lá đã sử dụng nhiều hình thức tiếp thị tinh vi như quảng bá trên mạng xã hội, sản phẩm có hương vị hấp dẫn và định vị thương hiệu nhằm thu hút giới trẻ, đặc biệt tại khu vực gần trường học.

Đầu tư vào kiểm soát thuốc lá mang lại lợi ích rõ rệt: Bảo vệ sức khỏe, giảm chi phí y tế, tăng thu ngân sách từ thuế thuốc lá và nhận được sự ủng hộ từ cộng đồng. Trong bối cảnh ngân sách y tế eo hẹp, đây là giải pháp hợp lý, bền vững - điều kiện tiên quyết là cần có quyết tâm chính trị và sự phối hợp liên ngành mạnh mẽ.

Tuy nhiên, số liệu thực tế cho thấy chi phí thực hiện các chương trình kiểm soát thuốc lá không cao. Năm 2017, mức chi tiêu trung bình cho kiểm soát thuốc lá chỉ đạt 0,01 USD/người tại các quốc gia thu nhập trung bình và 0,0048 USD/người tại các quốc gia thu nhập thấp.

Tại Hội nghị Thế giới về Kiểm soát thuốc lá năm 2025 diễn ra từ ngày 23 đến 25/6/2025 tại Dublin, Ireland, WHO và các đối tác quốc tế nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tăng cường nguồn tài chính của mỗi nước để duy trì các chương trình kiểm soát thuốc lá trong dài hạn, đặc biệt tại các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình - nơi phần lớn các chương trình còn phụ thuộc vào viện trợ quốc tế và đối mặt với tình trạng thiếu hụt ngân sách nghiêm trọng.

Các chuyên gia tại Hội nghị khẳng định: Đầu tư vào kiểm soát thuốc lá là một trong những chiến lược y tế và kinh tế hiệu quả nhất. Trong giai đoạn nguồn lực y tế công đang chịu nhiều áp lực, việc xây dựng cơ chế tài chính nội địa bền vững không chỉ là yêu cầu cấp thiết, mà còn là điều kiện tiên quyết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững.

Nhằm giải quyết vấn đề này, FCTC kêu gọi các chính phủ tăng đầu tư tài chính trong nước. Đây được xem là nền tảng để duy trì tính bền vững, giảm gánh nặng bệnh tật, tiết kiệm chi phí điều trị và hướng tới một xã hội khỏe mạnh, phát triển./.