Động lực tăng trưởng rõ nét
Theo Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính (Bộ Tài chính), đến cuối năm 2023, Việt Nam có hơn 1 triệu doanh nghiệp đang hoạt động, trong đó doanh nghiệp tư nhân chiếm tới 97%. Khu vực này thu hút gần 58% lao động, nắm giữ hơn một nửa tổng vốn và tạo ra hơn 52% doanh thu của toàn bộ khu vực doanh nghiệp. Thực tế đó cho thấy khu vực tư nhân đang là trụ cột quan trọng trong tăng trưởng, đổi mới sáng tạo và bảo đảm an sinh xã hội.
Nhóm 500 doanh nghiệp tư nhân lớn nhất Việt Nam (VPE500) dù chỉ chiếm 0,05% tổng số doanh nghiệp nhưng lại tạo ra 11,8% doanh thu, 17,4% tổng tài sản và gần 6% việc làm trong khu vực doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp trong nhóm này đã có năng lực cạnh tranh toàn cầu, tiên phong trong các lĩnh vực sản xuất, logistics, năng lượng và công nghệ cao.
Cơ cấu ngành của khu vực tư nhân cũng đang thay đổi rõ rệt. Doanh nghiệp trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng, bảo hiểm và bất động sản tăng nhanh, phản ánh sự trưởng thành của hạ tầng tài chính tư nhân. Ngược lại, khu vực chế biến, chế tạo đang thu hẹp tỷ trọng, cho thấy cần có chính sách hỗ trợ mạnh hơn cho các ngành sản xuất nền tảng.
Đáng chú ý, khu vực tư nhân tiếp tục là “mạch sống” của nền kinh tế. Trong 10 tháng năm 2025, cả nước có gần 262.000 doanh nghiệp đăng ký mới và quay lại hoạt động, tăng gần 30% so với cùng kỳ năm 2024, với tổng vốn bổ sung hơn 5,1 triệu tỷ đồng. Khu vực này đóng góp khoảng 50% GDP và 30% thu ngân sách, khẳng định vai trò động lực chính của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Rào cản thể chế và tâm lý “ngại lớn”
Mặc dù đạt nhiều kết quả tích cực, song khu vực tư nhân vẫn chưa phát triển tương xứng với tiềm năng. Theo ông Nguyễn Bá Hùng - chuyên gia kinh tế trưởng Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tại Việt Nam, môi trường kinh doanh vẫn còn nhiều rào cản. Chi phí tuân thủ cao, thủ tục hành chính phức tạp, tính minh bạch và khả năng dự đoán chính sách còn yếu khiến nhiều doanh nghiệp “ngại lớn”, chỉ duy trì quy mô vừa đủ để an toàn. Một trở ngại khác là phần lớn doanh nghiệp tư nhân vẫn phụ thuộc vào vốn vay ngân hàng trong khi chi phí vốn cao, đặc biệt với khoản vay trung và dài hạn. Điều này khiến nhiều doanh nghiệp khó mở rộng đầu tư, thiếu điều kiện tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu.
Ông Đậu Anh Tuấn - Tổng Thư ký kiêm Trưởng ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) - cho rằng, nguyên nhân khiến doanh nghiệp tư nhân Việt Nam chưa muốn lớn không chỉ nằm ở năng lực quản trị mà còn ở chính sách và cách thức thực thi chính sách. Khảo sát của VCCI cho thấy doanh nghiệp càng lớn thì tần suất thanh tra, kiểm tra càng nhiều, chi phí tuân thủ càng cao. Vì thế, không ít doanh nghiệp khi đạt đến một quy mô nhất định lại chọn cách “dừng lớn” để bảo toàn tài sản.
Ở góc độ thể chế, hiệu lực thực thi hợp đồng và cơ chế bảo vệ quyền tài sản vẫn chưa đủ mạnh. Nhiều doanh nghiệp phản ánh, việc giải quyết tranh chấp thương mại còn kéo dài, làm tăng chi phí cơ hội. Bên cạnh đó, sự liên kết giữa doanh nghiệp tư nhân trong nước với doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp nhà nước vẫn lỏng lẻo, khiến khu vực tư nhân phát triển manh mún, thiếu sức lan tỏa trong nền kinh tế.
TS. Trần Toàn Thắng - Trưởng Ban Quốc tế và Chính sách hội nhập, Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính - cho rằng, chính sách hỗ trợ hiện nay còn dàn trải, “rải mành mành”, nên hiệu quả thấp. Theo ông, cần chuyển hướng sang hỗ trợ tập trung cho các doanh nghiệp tư nhân lớn có khả năng dẫn dắt, đồng thời thiết kế chính sách theo chuỗi và theo ngành thay vì từng doanh nghiệp riêng lẻ.
Ngoài rào cản thể chế, vấn đề tư duy và cách tiếp cận chính sách cũng cần đổi mới. Bà Trịnh Thị Hương - Phó Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp tư nhân và Kinh tế tập thể (Bộ Tài chính) - nhấn mạnh: Đổi mới nhận thức là điều kiện tiên quyết để khu vực tư nhân phát triển nhanh và bền vững. Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân đã xác định rõ yêu cầu “thống nhất nhận thức, hành động trong toàn hệ thống chính trị”.
Chính sách hỗ trợ và quyết tâm thực thi
Thực hiện Nghị quyết số 68-NQ/TW, nhiều chính sách cụ thể đã được ban hành. Bộ Tài chính đã trình Chính phủ Dự thảo Nghị định hướng dẫn thực hiện Nghị quyết số 198/2025/QH15 về một số cơ chế, chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân với nhiều chính sách đột phá như: Dành tối thiểu 5% diện tích khu, cụm công nghiệp cho doanh nghiệp nhỏ và vừa; miễn, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp để khuyến khích đổi mới sáng tạo; đào tạo miễn phí cho hộ kinh doanh và doanh nghiệp siêu nhỏ. Cùng với đó, chính sách về khoa học - công nghệ được đẩy mạnh. Doanh nghiệp được trích 20% thu nhập tính thuế để lập quỹ nghiên cứu và phát triển; được thử nghiệm mô hình công nghệ mới (sandbox) trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, blockchain, dữ liệu lớn. Đây là cơ hội để doanh nghiệp tư nhân chuyển đổi số, nâng cao năng suất và hướng tới phát triển bền vững…
Theo bà Trịnh Thị Hương, mục tiêu đến năm 2025 là cắt giảm tối thiểu 30% thời gian, chi phí và điều kiện kinh doanh cho doanh nghiệp. Hiện các Bộ, ngành và địa phương đã đạt gần 30%, tạo tiền đề quan trọng để tiếp tục khơi thông thể chế, huy động nguồn lực, khuyến khích khu vực tư nhân phát triển mạnh mẽ hơn.
Ở cấp địa phương, các hiệp hội doanh nghiệp cũng đang trở thành “cánh tay nối dài” của cơ quan quản lý trong phổ biến chính sách, tháo gỡ vướng mắc và thúc đẩy liên kết. Tuy nhiên, như ông Nguyễn Hữu Thập - Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh Tuyên Quang - chia sẻ: Vẫn còn tình trạng lúng túng trong phân cấp, giải quyết thủ tục hành chính khiến một số doanh nghiệp bị chậm trễ, cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế phối hợp để chủ trương của Đảng và chính sách của Nhà nước đi vào thực tiễn nhanh hơn.
Theo TS. Nguyễn Như Quỳnh - Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính, phát triển kinh tế tư nhân không chỉ là mở rộng số lượng doanh nghiệp mà quan trọng hơn là nâng cao chất lượng, năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt. Khi thể chế thông thoáng, môi trường cạnh tranh bình đẳng và quyền sở hữu được bảo đảm, doanh nghiệp tư nhân Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành lực lượng tiên phong trong tăng trưởng và hội nhập quốc tế.
Chính sách đã có, hướng đi đã rõ, vấn đề còn lại là tốc độ và quyết tâm thực thi. Khi rào cản được tháo gỡ, chi phí kinh doanh giảm và niềm tin được củng cố, khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam được kỳ vọng sẽ trở thành trụ cột vững chắc của nền kinh tế trong giai đoạn phát triển mới./.
