Xây dựng tiêu chí phải gắn với cơ chế phân bổ nguồn lực linh hoạt
Theo Chính phủ, việc tích hợp các CTMTQG nhằm khắc phục sự chồng chéo về nội dung, đối tượng đầu tư và hạn chế tình trạng phân tán nguồn lực, trùng lặp nhiệm vụ, từ đó tháo gỡ khó khăn trong tổ chức thực hiện. Việc tích hợp cũng giúp tập trung nguồn lực cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi (DTTS&MN) - khu vực lõi nghèo - để hỗ trợ người dân thoát nghèo bền vững.
Chương trình được thiết kế theo tinh thần phân quyền tối đa cho địa phương đi đôi với phân bổ nguồn lực trên nguyên tắc địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm, Trung ương thống nhất quản lý, ban hành cơ chế tăng cường kiểm tra, giám sát. Chính phủ giao tổng mức vốn, địa phương căn cứ điều kiện thực tế chủ động quyết định phương án phân bổ, lồng ghép nguồn lực để đạt mục tiêu được giao. Đồng thời, thiết lập cơ chế giám sát 3 cấp Trung ương, tỉnh, xã; phát huy vai trò chủ thể của người dân trong giám sát, bảo đảm công khai, minh bạch và nâng cao trách nhiệm giải trình của chính quyền các cấp.
Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường
Trần Đức Thắng
Dự kiến tổng nguồn lực huy động cho giai đoạn I (2026-2030) tối thiểu khoảng 1,23 triệu tỷ đồng; trong đó vốn ngân sách trung ương hỗ trợ trực tiếp khoảng 100.000 tỷ đồng (chiếm 8%), ngân sách địa phương khoảng 400.000 tỷ đồng (chiếm 33%)…
Tán thành chủ trương tích hợp để tăng hiệu quả đầu tư, song nhiều đại biểu Quốc hội (ĐBQH) lo ngại tỷ lệ vốn ngân sách địa phương chiếm tới 33% sẽ rất khó khả thi. Đại biểu Lê Thị Thanh Lam (Đoàn ĐBQH T.P Cần Thơ) nhấn mạnh: Với các địa phương khó khăn, đặc biệt là vùng DTTS&MN, khả năng cân đối ngân sách hạn chế. Nếu áp dụng mức đối ứng cao và cứng nhắc sẽ gây áp lực lớn, làm giảm tính khả thi, dễ dẫn đến triển khai hình thức, không đạt mục tiêu.
Vì vậy, đại biểu Lê Thị Thanh Lam đề nghị bộ tiêu chí cho giai đoạn 2026-2030 phải được thiết kế theo hướng giảm các tiêu chí hành chính, hình thức; tăng tiêu chí về sinh kế, dịch vụ cơ bản và giảm nghèo đa chiều; đồng thời bổ sung tiêu chí về công khai minh bạch, sự tham gia của người dân và chuyển đổi số cấp xã.
Trên cơ sở đó, đại biểu kiến nghị cơ cấu nguồn vốn cần được phân tầng: Địa phương có khả năng cân đối thực hiện đối ứng theo chuẩn chung; Địa phương khó khăn giảm tỷ lệ đối ứng, tăng hỗ trợ từ ngân sách trung ương; Địa phương đặc biệt khó khăn áp dụng mức hỗ trợ cao hơn. Theo đại biểu, cách tiếp cận này sẽ giúp tiêu chí gắn với nguồn lực, mục tiêu đi đôi với khả năng thực thi, qua đó nâng cao hiệu quả và tính bền vững của Chương trình.
Cùng quan điểm, đại biểu Lò Thị Luyến (Đoàn ĐBQH tỉnh Điện Biên) đề nghị trong Nghị quyết cần quy định rõ: Các địa phương khó khăn, đang nhận hỗ trợ ngân sách trung ương từ 70% trở lên thì không phải bố trí vốn đối ứng. Đồng thời, không yêu cầu lồng ghép nguồn vốn của CTMTQG này với các CTMTQG khác khi tổ chức thực hiện.
Đại biểu Đặng Thị Bảo Trinh (Đoàn ĐBQH TP. Đà Nẵng) nêu thêm băn khoăn khi Nghị định số 272/2025/NĐ-CP mới hoàn thiện bộ tiêu chí phân định vùng DTTS&MN nhưng chưa có kết quả phân định thực tế; trong khi bộ tiêu chí nông thôn mới và giảm nghèo bền vững vẫn đang dự thảo. Điều này đồng nghĩa chưa có căn cứ pháp lý đầy đủ để xác định chính xác đối tượng và phạm vi thụ hưởng. Nếu Quốc hội thông qua chủ trương đầu tư khi các tiêu chí chưa hoàn thiện, có thể phát sinh rủi ro trùng lặp giữa các CTMTQG, bỏ sót khu vực khó khăn nhất hoặc dẫn đến xung đột pháp lý.
Vì vậy, đại biểu đề nghị Chính phủ phải hoàn thiện việc phân định vùng DTTS&MN trước khi phân bổ nguồn vốn, đồng thời ban hành bộ tiêu chí nông thôn mới phù hợp đặc thù miền núi và vùng DTTS. Song song, cần rà soát các danh mục đầu tư trùng lặp và những nhiệm vụ vốn phải thực hiện thường xuyên của các Bộ, ngành.
Ngăn ngừa thất thoát, lãng phí ngay từ cơ sở
Để triển khai Chương trình hiệu quả, các đại biểu Quốc hội đề nghị quy định rõ cơ chế phối hợp, “rõ người, rõ việc”, khắc phục tình trạng “vừa thừa, vừa thiếu trách nhiệm” như giai đoạn trước. Một trong những yêu cầu trọng tâm là thiết lập cơ chế giám sát chặt chẽ, đa chiều, phát huy vai trò của cộng đồng và người dân - chuyển người dân từ vị trí thụ hưởng thụ động sang chủ thể giám sát tích cực.
Đại biểu Cầm Hà Chung (Đoàn ĐBQH tỉnh Phú Thọ) kiến nghị bổ sung vào Nghị quyết vai trò của Mặt trận Tổ quốc và cộng đồng dân cư không chỉ trong khâu giám sát mà còn theo dõi quá trình thực hiện mục tiêu và sử dụng nguồn lực. Quy định này phù hợp với chủ trương thực hiện dân chủ cơ sở và tăng tính minh bạch, để người dân thực sự trở thành chủ thể giám sát và thụ hưởng thành quả.
Đại biểu Huỳnh Thị Ánh Sương (Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Ngãi) nhấn mạnh cần công khai danh mục dự án, kinh phí và tiến độ thực hiện tại xã, thôn thông qua cổng thông tin điện tử cấp xã và niêm yết tại nhà văn hóa thôn. Điều này không chỉ củng cố niềm tin của người dân mà còn giúp phát hiện sớm sai phạm. “Giám sát cộng đồng là yếu tố quyết định tính bền vững của Chương trình, giúp ngăn ngừa tiêu cực và thất thoát ngay từ cơ sở” - đại biểu khẳng định.
Đồng tình với việc phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể, đại biểu Đỗ Văn Yên (Đoàn ĐBQH TP. Hồ Chí Minh) đề xuất xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu chung toàn quốc, tích hợp các chỉ tiêu về nông thôn mới, giảm nghèo và phát triển vùng DTTS&MN. Đây sẽ là công cụ nâng cao tính minh bạch, hỗ trợ giám sát, đánh giá và giúp hoạch định chính sách theo biến động thực tế.
Thực tế cũng cho thấy, qua hoạt động kiểm toán của Kiểm toán nhà nước và giám sát của Quốc hội đối với các CTMTQG thời gian qua, sự tham gia của các cơ quan giám sát độc lập đã góp phần phát hiện, kiến nghị chấn chỉnh nhiều sai sót; đồng thời tháo gỡ kịp thời các vướng mắc về cơ chế chính sách. Do đó, một cơ chế cắt giảm thủ tục có kiểm soát, gắn với tăng cường giám sát và trách nhiệm giải trình, sẽ giúp rút ngắn thời gian, giảm chi phí và nâng cao hiệu quả thụ hưởng cho người dân - điều Chính phủ cần chú trọng trong thiết kế Chương trình./.
