Khi “ba bên” cùng tham gia phát triển nông nghiệp…
Tại Việt Nam, để đạt được mục tiêu phát triển dài hạn, ngành nông nghiệp buộc phải hiện đại hóa trên cơ sở sử dụng hiệu quả nguồn vốn đầu tư công và huy động tối đa các nguồn lực xã hội. Theo tính toán, vốn ngân sách Nhà nước mới đáp ứng khoảng 50% - 60% nhu cầu phát triển ngành. Trong khi nguồn ngân sách hạn hẹp, vốn ODA giảm, PPP trở thành một lựa chọn quan trọng nhằm thu hút khu vực tư nhân tham gia đầu tư và thúc đẩy nông nghiệp phát triển bền vững.
Hợp tác PPP trong nông nghiệp sẽ giúp Nhà nước tăng nguồn lực đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn trong điều kiện ngân sách có hạn; đồng thời khuyến khích đổi mới cả về kỹ thuật, khoa học, công nghệ; cải tiến công tác quản lý tài nguyên thiên nhiên, các chuỗi cung ứng và các rủi ro sản xuất thương mại khác nhau; nâng cao hiệu quả sản xuất và kinh doanh của ngành nông nghiệp trong bối cảnh hội nhập.
Theo xu thế chung của các quốc gia có nền nông nghiệp hiện đại, mô hình PPP với sự tham gia của “3 bên”: Nhà nước - doanh nghiệp - hợp tác xã (nông dân) vừa cần thiết vừa phổ biến, xuất phát từ yêu cầu nâng cao hiệu quả đầu tư, nhất là đầu tư công. Nhờ PPP, cùng một lượng vốn Nhà nước có thể tạo ra nhiều công trình hơn; tổng mức đầu tư, tiến độ, chất lượng công trình được đảm bảo hơn do gắn chặt với lợi ích của nhà đầu tư tư nhân; đồng thời khai thác được kinh nghiệm quản trị và sự năng động tiếp cận thị trường từ doanh nghiệp.
Thời gian qua, nông nghiệp Việt Nam đã xuất hiện nhiều hình thức hợp tác mà trong đó khu vực tư nhân tham gia cùng Nhà nước cung cấp hàng hóa, dịch vụ công ích. Có thể kể đến mô hình hợp tác giữa Tập đoàn Lộc Trời và cơ quan nhà nước địa phương trong cung cấp dịch vụ khuyến nông cho nông dân theo mô hình “cánh đồng liên kết”, “cánh đồng mẫu lớn”, hướng đến xuất khẩu lúa gạo. Hay việc Viện Cây ăn quả miền Nam lai tạo thành công giống thanh long mới năng suất, chất lượng cao; năm 2012, một doanh nghiệp tư nhân đã ký hợp đồng mua bản quyền giống trong 20 năm để phát triển vùng nguyên liệu phục vụ xuất khẩu, còn Viện tiếp tục cung cấp dịch vụ kỹ thuật cho nông dân theo hợp đồng với doanh nghiệp…
Thực tiễn cho thấy, các mô hình hợp tác có sự tham gia của doanh nghiệp, Nhà nước và người dân trong nông nghiệp - nông thôn đã mang lại kết quả tích cực: Sản lượng tăng từ 2-3 lần, thu nhập của nông dân tăng 10-15%. Đặc biệt, nông dân từng bước thay đổi tập quán canh tác truyền thống, chuyển sang sản xuất hiện đại, hiệu quả hơn.
Nhận thức rõ vai trò của phương thức hợp tác này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NNMT) đang đẩy mạnh thúc đẩy PPP trong nông nghiệp, tập trung vào các ngành hàng chủ lực theo hướng phát triển chuỗi giá trị. Thông qua hoạt động của Nhóm Đối tác phát triển nông nghiệp bền vững Việt Nam, nhiều tập đoàn nông nghiệp đa quốc gia cũng bày tỏ sự quan tâm, sẵn sàng tham gia đầu tư PPP tại Việt Nam.
Để hợp tác PPP không chỉ ở… trên giấy
Dù mở ra cơ hội đột phá cho phát triển nông nghiệp, song quy định về PPP trong lĩnh vực này vẫn chưa đầy đủ, thiếu tính đặc thù nên khó triển khai rộng rãi. Mặc dù đã xuất hiện một số mô hình hợp tác giữa Nhà nước - doanh nghiệp - nông dân, nhưng chưa mô hình nào được ghi nhận chính thức là PPP theo đúng nghĩa.
Do vậy, để thu hút mạnh mẽ hơn nguồn vốn tư nhân, về góc độ quản lý Nhà nước, Chính phủ và Bộ NNMT cần ban hành các chính sách phát huy tối đa vai trò của Nhà nước, doanh nghiệp và người nông dân thông qua việc tạo lập môi trường đầu tư thuận lợi; hoàn thiện các chính sách đầu tư theo hướng không phân biệt khu vực công - tư; có ưu đãi đủ mạnh về đất đai, thuế, tín dụng; hỗ trợ nghiên cứu - phát triển, chuyển giao khoa học - công nghệ; hoàn thiện quy định về quản lý chất lượng nông sản; hỗ trợ phát triển thị trường và đầu ra cho nông sản chất lượng cao.
Các chính sách này cần tạo môi trường pháp lý minh bạch và thông thoáng, đủ sức hấp dẫn nhà đầu tư tư nhân. Nhà nước phải cung cấp đầy đủ, kịp thời thông tin để doanh nghiệp tiếp cận nhanh các chính sách ưu đãi; chính quyền địa phương cần phối hợp chặt chẽ trong quá trình triển khai mô hình, đồng thời tham gia giám sát để đảm bảo quyền lợi chính đáng của nông dân khi liên kết với doanh nghiệp.
Về lâu dài, Chính phủ cần sớm ban hành nghị định riêng cho lĩnh vực nông nghiệp làm cơ sở thực hiện các dự án PPP; văn bản hướng dẫn phải nhấn mạnh tính đặc thù của PPP nông nghiệp vốn khác biệt so với các dự án hạ tầng. Đồng thời, cần đẩy mạnh tuyên truyền, nhân rộng các mô hình hiệu quả để người dân nhận thấy lợi ích và chủ động tham gia hợp tác, hướng tới sản xuất theo chuỗi giá trị gia tăng cao.
Có thể khẳng định, thu hút đầu tư PPP trong nông nghiệp là giải pháp quan trọng nhằm huy động tối đa nguồn lực xã hội, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn và tăng cường vai trò quản lý của Nhà nước, góp phần thúc đẩy phát triển nông nghiệp bền vững. Để mô hình này phát triển, chính sách cần được hoàn thiện đồng bộ, xác định rõ trách nhiệm - quyền lợi của các bên và thống nhất nhận thức: Hợp tác để tìm cơ hội, giảm rủi ro, để mỗi tấc đất thực sự trở thành “tấc vàng” của nền nông nghiệp hiện đại./.
