Công nghệ đang định hình hoạt động kiểm toán
Những công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn, tự động hóa quy trình bằng robot hay Blockchain không còn là tương lai, mà là hiện tại của ngành kiểm toán. Hiện nay, nhiều quốc gia trên thế giới đã tích hợp sâu AI vào chu trình ngân sách nhà nước, từ giai đoạn lập kế hoạch, phân bổ, đến giám sát và đánh giá hiệu quả chi tiêu. Rõ ràng, nếu không bắt kịp xu thế chuyển đổi số, chúng ta không chỉ tụt hậu về kỹ thuật, mà còn bỏ lỡ cơ hội nâng cao chất lượng điều hành tài khóa và quản trị công.
Chuyển đổi số trong kiểm toán không chỉ đơn thuần là đầu tư máy móc, phần mềm, mà còn là đổi mới tư duy và cách làm. Mỗi kiểm toán viên hãy chủ động trang bị kiến thức, kỹ năng về công nghệ, mạnh dạn thử nghiệm những cách làm mới và thay đổi tư duy để sẵn sàng cho một tương lai kiểm toán số hóa.
Phó Tổng Kiểm toán nhà nước Bùi Quốc Dũng
Theo Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Hoàng Phương, với sự bùng nổ của dữ liệu số, các hệ thống ERP (phần mềm tích hợp giúp doanh nghiệp quản lý và điều phối mọi hoạt động kinh doanh), nền tảng thanh toán điện tử và giao dịch thương mại điện tử đã tạo ra hàng tỷ giao dịch mỗi ngày, vượt xa khả năng xử lý thủ công. Việc lấy mẫu ngẫu nhiên theo thông lệ kiểm toán truyền thống có nguy cơ bỏ sót những sai phạm trọng yếu ẩn sâu trong biển dữ liệu. Điều này đòi hỏi kiểm toán phải chuyển từ mô hình chọn mẫu sang phân tích toàn diện dựa trên AI.
Nhiều quốc gia trên thế giới đã sử dụng AI trong kiểm toán, đơn cử như: Tại Malaysia, AI có thể kiểm tra 100% ngân sách 15 bộ thay vì chọn mẫu; Na Uy dùng AI để giám sát tài chính; Canada dùng AI phân tích 100% dữ liệu, giúp giảm 40% thời gian so với kiểm toán truyền thống. Tại Việt Nam, việc ứng dụng phần mềm như ACL Robotics và IDEA trong kiểm toán nội bộ đã giúp tăng năng suất 40 - 60%, đồng thời rút ngắn 30% thời gian xử lý dữ liệu. Với công nghệ hiện nay, ngành kiểm toán đã thay đổi căn bản phương thức hoạt động và có thể giám sát số liệu theo thời gian thực, phát hiện các bất thường, rủi ro để đưa ra cảnh báo sớm - Thứ trưởng Bùi Hoàng Phương đánh giá.
Ông Đàm Xuân Lâm - Phó Tổng Giám đốc phụ trách Văn phòng Hà Nội, KPMG Việt Nam cho biết: Nghiên cứu của KPMG khẳng định, AI không chỉ là một trào lưu nhất thời mà mang tầm quan trọng chiến lược. Hiện tại, gần ba phần tư doanh nghiệp đã sử dụng AI trong báo cáo tài chính và con số này dự kiến sẽ tăng lên 99% trong vòng 3 năm tới.
Trên thực tế, các hãng kiểm toán hàng đầu thế giới đang đầu tư mạnh vào công nghệ. Tại KPMG, các ứng dụng AI đang triển khai như AI Transaction Scoring, KPMG Clara AI Chat đã giúp kiểm toán viên kiểm tra 100% giao dịch thay vì chọn mẫu, đồng thời hỗ trợ phân tích tài liệu phức tạp và phát hiện rủi ro tiềm ẩn trong quy trình. PwC cũng đã công bố dành 1 tỷ USD cho AI tạo sinh nhằm tiên phong ứng dụng AI trong kiểm toán, thuế và tư vấn. Rõ ràng, chuyển đổi số trong kiểm toán không phải là một lựa chọn, đó là yêu cầu sống còn để xây dựng nền quản trị hiện đại và ngành kiểm toán cần có những hành động quyết liệt, cụ thể hơn nữa để thúc đẩy chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ trong thời gian tới.
Vững vàng bước lên con tàu kỷ nguyên số
Những năm qua, KTNN đã xác định chuyển đổi số là mũi nhọn ưu tiên hàng đầu. Mới đây, Tổng Kiểm toán nhà nước đã nhấn mạnh việc ứng dụng AI trong kiểm toán là “nhiệm vụ cấp bách, cần triển khai ngay” để nâng cao hiệu quả quản lý, phù hợp với chủ trương chuyển đổi số quốc gia. Quyết tâm đó đã được cụ thể hóa bằng hành động khi KTNN thí điểm ứng dụng AI trong hoạt động kiểm toán tại cuộc kiểm toán Chuyên đề việc đầu tư, ứng dụng phần mềm công nghệ thông tin, các hoạt động thuê dịch vụ công nghệ thông tin phục vụ chuyển đổi số tại một số địa phương. AI đã hỗ trợ kiểm toán viên phân tích dữ liệu và lựa chọn mẫu kiểm toán hiệu quả hơn; cập nhật tự động các quy định pháp luật; so sánh đối chiếu dữ liệu trên phạm vi rộng để có các đánh giá chính xác, toàn diện và hỗ trợ kiểm toán viên đưa ra kết luận khách quan.
Phó Tổng Kiểm toán nhà nước Bùi Quốc Dũng nhấn mạnh, xu thế toàn cầu ai nắm bắt công nghệ sẽ nắm giữ tương lai của ngành kiểm toán. Nếu biết tận dụng thời cơ, Việt Nam có thể đi tắt, đón đầu nhiều xu hướng mới để nâng cao chất lượng, hiệu quả kiểm toán công, xây dựng một nền kiểm toán hiện đại, minh bạch, góp phần quan trọng vào công cuộc phát triển và quản trị quốc gia. Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành một hình mẫu về ứng dụng công nghệ trong kiểm toán nếu có chiến lược đúng đắn và hành động quyết liệt ngay từ bây giờ.
Để thúc đẩy chuyển đổi số ngành kiểm toán, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Hoàng Phương khuyến nghị, KTNN cần tập trung xây dựng mô hình chuyển đổi số, triển khai thí điểm mô hình trợ lý kiểm toán AI và thiết lập Quỹ đổi mới công nghệ kiểm toán. Theo đó, để triển khai AI hiệu quả, cần xác định rõ mục tiêu, công việc muốn AI thực hiện. Ngoài ra, KTNN cần triển khai công nghệ nhanh nhưng phải đồng bộ, hoạch định sự liên kết giữa các hệ thống, không chỉ trong KTNN mà còn kết nối với các cơ quan khác như các Bộ, ngành, ngân hàng, doanh nghiệp...
Không chỉ dựa vào công nghệ mà yếu tố con người rất quan trọng. KTNN cần đào tạo nguồn nhân lực số đáp ứng nhu cầu hiện tại của Ngành. Trong thời gian tới, KTNN tập trung xây dựng mô hình chuyển đổi số với các thành phần cốt lõi: hạ tầng số, dữ liệu số, nền tảng kiểm toán số xử lý các hệ thống nghiệp vụ, nền tảng phân tích và dự báo thông minh, hệ thống quản trị và giám sát thông minh, năng lực cán bộ - Thứ trưởng Bùi Hoàng Phương đề xuất.
Chia sẻ kinh nghiệm quốc tế, ông Mike Suffield - Giám đốc Chính sách và Nghiên cứu chuyên sâu của ACCA cho rằng, công nghệ là điều kiện cần, nhưng chưa đủ. Nhân lực đóng vai trò quan trọng và kiểm toán viên cần hội tụ 3 năng lực: hiểu biết sâu về quy trình tài chính công, thành thạo công nghệ và giữ vững chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp. Khi các kiểm toán viên có thể kết hợp giữa công cụ dữ liệu tiên tiến và sự nhạy bén nghề nghiệp, họ không chỉ phát hiện sai phạm mà còn đưa ra những kiến nghị có giá trị.
Để số hóa ngành kiểm toán, việc thay đổi tư duy và cam kết của người đứng đầu đóng vai trò đặc biệt quan trọng. KTNN có đủ năng lực, cùng với sự hỗ trợ của công nghệ sẽ vững vàng bước lên con tàu kỷ nguyên số. Với sự cam kết mạnh mẽ từ Lãnh đạo KTNN cùng với nỗ lực của các kiểm toán viên, KTNN có thể kiểm soát các giao dịch tài chính, hướng tới mục tiêu giám sát hoạt động quản lý tài chính công theo thời gian thực, giảm thiểu các sai sót, đảm bảo nguồn lực công được sử dụng hiệu quả, bền vững./.
