GS. Ngô Đức Thịnh. Ảnh: N.L
Chủ động hội nhập những yếu tố tích cực
Cần phải nhìn nhận thẳng thắn rằng: Dù không giống như thể chế kinh tế, chính trị, nhưng văn hóa đóng vai trò không thể thiếu trong đời sống xã hội và ngày càng có ảnh hưởng sâu rộng tới mọi lĩnh vực. Tuy nhiên, trước làn sóng văn hóa ngoại nhập diễn ra ồ ạt, văn hóa truyền thống đang có phần bị “lép vế”.
Hiện nay, chủ trương của Nhà nước đối với văn hóa vẫn thể hiện rõ trên 2 quan điểm và cũng là mục tiêu phát triển. Đó là giữ gìn, phát huy cao độ giá trị con người, văn hóa truyền thống và chủ động hội nhập, lựa chọn những yếu tố tích cực, loại bỏ tiêu cực khi tiếp nhận văn hóa mới. Tuy nhiên, để thực hiện được những mục tiêu trên không phải là dễ. Bởi trong một thế giới “phẳng” với sự bùng nổ nhanh chóng của mạng internet, công nghệ số, các yếu tố văn hóa tác động trực tiếp đến cá nhân và không được sàng lọc đảm bảo. Việc tiếp thu những sản phẩm văn hóa đó như thế nào cho đúng đang là câu hỏi được cả dư luận xã hội quan tâm.
Đối với Việt Nam, câu chuyện hội nhập nói chung không phải là mới. Chúng ta phải chịu 1.000 năm lệ thuộc về mặt chính trị, tất nhiên là cả văn hóa. Tuy nhiên, sự tiếp biến văn hóa một cách chọn lọc, sáng tạo đã được người xưa thực hiện rất thành công, kết quả là dân tộc ta giữ vững được những truyền thống văn hóa cội nguồn tốt đẹp đến ngày nay. Chúng ta đã “bản địa hóa” văn hóa ngoại lai một cách ngoạn mục, nói như vua Quang Trung: “Đánh cho để dài tóc, đánh cho để đen răng” chính là để bảo vệ vốn văn hóa truyền thống trước sự xâm lăng của kẻ thù và văn hóa ngoại nhập. Đó là bản lĩnh, là sự tiến bộ được nhìn thấy ngay từ những ngày đầu của chế độ phong kiến. Tư tưởng ấy đã được Đảng ta kế thừa và thực hiện từ những ngày đầu đất nước giành độc lập. Kết quả, nhiều dấu ấn văn hóa nước ngoài tại Việt Nam vẫn được bảo tồn; nhiều trào lưu, nét đẹp văn hóa được tiếp nhận và biến đổi phù hợp với thuần phong, mỹ tục của dân tộc... Nhờ đó, văn hóa Việt Nam không những được bảo tồn mà còn ngày càng phong phú hơn.
Đánh thức sự sáng tạo văn hóa
Sau Đại hội Đảng lần VI, năm 1986, nền văn hóa quốc gia đã thực sự có những chuyển biến mạnh mẽ, với diện mạo mới phong phú, đa dạng. Các yếu tố văn hóa truyền thống được khôi phục và bảo tồn, phát huy tới ngày nay. Đây là sự nỗ lực, sự quan tâm rất đáng ghi nhận mà Đảng, Nhà nước dành cho lĩnh vực văn hóa. Và sự quan tâm ấy đang ngày một lớn hơn, khi những năm tới đây nước ta sẽ ngày càng tiến sâu vào con đường hội nhập.
Việc tiếp thu văn hóa nước ngoài như thế nào, xử lý ra sao để vừa đón nhận, nhưng đồng thời không làm ảnh hưởng đến những giá trị văn hóa cốt lõi của dân tộc, tất cả là phụ thuộc vào chính nhân tố con người. Vừa rồi, chúng tôi đã hoàn thành một nghiên cứu về mức độ hưởng thụ văn hóa cũng như khả năng sáng tạo văn hóa tại khu vực Bắc bộ và vùng lân cận. Kết quả cho thấy, mức độ hưởng thụ văn hóa thì tăng lên, nhưng tính sáng tạo bị giảm đi. Nguyên nhân do một bộ phận không nhỏ người dân, đặc biệt là giới trẻ, thiếu chủ động trong việc tiếp nhận các giá trị văn hóa, dẫn tới cách nhìn lệch lạc và tâm lý thích hưởng thụ.
Vừa qua, Hội nghị lần thứ 9 Ban Chấp hành T.Ư Đảng (khóa XI) về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước đã thảo luận và làm rõ: Vấn đề đạo đức là một phần của văn hóa, nhưng không phải là hệ quả của văn hóa, mà đó là hệ quả của toàn xã hội. Nhật Bản, Hàn Quốc là những quốc gia cùng khu vực, và họ có nền văn hóa rất lành mạnh. Người Nhật rất coi trọng văn hóa và các vấn đề tâm linh, nhưng hãy nhìn cách họ thực hiện rất lành mạnh, không xô bồ như chúng ta. Đó không hẳn là do văn hóa mà là do ý thức xã hội.
Năm 2015 mở ra nhiều thuận lợi, nhưng đồng thời cũng đặt ra những thách thức mới trong hội nhập văn hóa, khi một cộng đồng chung ASEAN chính thức được hình thành vào cuối năm. Chúng ta từng tự hào về dân tộc 4000 năm lịch sử, tự hào về bản lĩnh và sức sáng tạo trong tiếp nhận văn hóa của cha ông, và hôm nay, sự sáng tạo đó cần thiết phải được đánh thức để đưa đất nước vững vàng đổi mới.
NGUYỄN LỘC (ghi)
