Bước đi cần thiết
Theo báo cáo của Thống đốc NHNN gửi Quốc hội, từ giữa tháng 4/2025, do nhiều yếu tố tác động nên sự chênh lệch giữa giá vàng trong nước và quốc tế gia tăng trở lại, vượt mốc 10 triệu đồng/lượng, tương đương tỷ lệ 12%. Diễn biến thị trường cũng cho thấy, nhiều thời điểm, chênh lệch giữa giá vàng trong nước và thế giới lên tới 15-20 triệu đồng/lượng.
NHNN đang nghiên cứu để thành lập sàn giao dịch vàng tại Việt Nam. Bước đầu, đây là sàn giao dịch vàng vật chất, trở thành kênh phân phối vàng nguyên liệu nhập khẩu đủ tiêu chuẩn, đảm bảo công khai minh bạch. Tiếp đến là từng bước theo lộ trình triển khai các sản phẩm vàng tài khoản, phái sinh. Lộ trình thí điểm thành lập sàn giao dịch này có thể chia làm 3 giai đoạn. Giai đoạn 1, thành viên gồm các tổ chức cung cấp dịch vụ sàn giao dịch vàng, ngân hàng thanh toán và các thành viên giao dịch. Giai đoạn 2, 3 mới mở rộng thành viên của sàn.
Trong bối cảnh thị trường vàng trong nước còn nhiều bất ổn, chênh lệch lớn với giá vàng thế giới và thiếu công cụ điều tiết hiệu quả, ông Nguyễn Đức Thái Hân - Phó Tổng Giám đốc Ngân hàng Thương mại cổ phần Á Châu - đánh giá, việc NHNN nghiên cứu, thành lập sàn giao dịch vàng vật chất là phù hợp, nhằm minh bạch hoạt động mua bán vàng vật chất theo chuẩn Việt Nam.
Theo chuyên gia kinh tế TS. Đinh Thế Hiển, việc triển khai sàn giao dịch vàng và cho phép nhập khẩu vàng sẽ giúp tăng nguồn cung, qua đó giảm tâm lý đầu cơ và hạ nhiệt thị trường. “Đây là bước đi cần thiết nhằm ổn định thị trường” - ông Hiển nhấn mạnh.
PGS, TS. Ngô Trí Long - chuyên gia kinh tế - cũng cho rằng, sàn giao dịch vàng là giải pháp thị trường, giúp loại bỏ chênh lệch giá bất hợp lý, hạn chế đầu cơ, tạo sân chơi bình đẳng, khuyến khích nhiều doanh nghiệp tham gia, phá vỡ thế độc quyền và thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh.
Nhiều nước có sàn giao dịch vàng chuyên nghiệp
Việc thành lập sàn giao dịch vàng cũng phù hợp với thông lệ quốc tế. Tại Trung Quốc, Sàn Giao dịch Vàng Thượng Hải (SGE) được thành lập từ năm 2002 nhằm kiểm soát sự phát triển nhanh chóng của thị trường vàng, hạn chế các hoạt động giao dịch chợ đen và nâng cao tính minh bạch, hiện đại hóa hệ thống giao dịch. SGE hiện là sàn giao dịch vàng vật chất lớn nhất thế giới.
Ấn Độ thành lập Sàn Giao dịch vàng quốc tế (IIBX) vào năm 2022 nhằm minh bạch hóa hoạt động nhập khẩu và giao dịch vàng. IIBX thu hút sự tham gia của các ngân hàng lớn, công ty chế tác vàng và nhà đầu tư quốc tế, từng bước xây dựng một hệ sinh thái giao dịch vàng sôi động và chuyên nghiệp.
Singapore cũng nhanh chóng khẳng định vai trò trung tâm giao dịch kim loại quý với sự ra đời của Sàn Giao dịch kim loại quý Singapore (SGPMX) vào năm 2011. Với hệ thống bảo mật tiên tiến và tính minh bạch trong giao dịch, SGPMX ngày càng trở thành điểm đến đáng tin cậy cho các nhà đầu tư dài hạn.
Anh quốc giữ vững vị thế là trung tâm giao dịch vàng lớn nhất thế giới thông qua London Bullion Market (LBMA). Đây là nơi diễn ra các giao dịch vàng theo hình thức phi tập trung, chủ yếu giữa các tổ chức tài chính lớn. LBMA công bố giá vàng tham chiếu hằng ngày, được xem là mức giá chuẩn cho toàn thị trường quốc tế trong suốt nhiều thập kỷ.
Tại Hoa Kỳ, Sở Giao dịch hàng hóa COMEX là nơi chuyên giao dịch các hợp đồng tương lai liên quan đến vàng và các kim loại quý khác. Được thành lập từ thập niên 1930, COMEX chủ yếu giao dịch các sản phẩm phái sinh, phục vụ nhu cầu phòng ngừa rủi ro và đầu cơ của các tổ chức tài chính. Đây cũng là nơi định hình giá vàng tương lai toàn cầu, thu hút sự quan tâm mạnh mẽ từ các quỹ đầu tư, ngân hàng và nhà đầu tư tổ chức.
Có thể thấy, các sàn giao dịch vàng trên thế giới không chỉ phản ánh nhu cầu nội tại của từng quốc gia mà còn thể hiện chiến lược tài chính và tham vọng ảnh hưởng toàn cầu.
Hướng đi cho Việt Nam
Các chuyên gia cho rằng, Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia để xây dựng và vận hành sàn giao dịch vàng phù hợp với thực tiễn trong nước.
Kinh nghiệm tại Trung Quốc cho thấy, SGE được quản lý trực tiếp bởi Ngân hàng Trung ương; mọi tổ chức, cá nhân tham gia giao dịch vàng đều phải được cấp phép, qua đó bảo đảm tính minh bạch và kiểm soát rủi ro hệ thống. Tại Ấn Độ, IIBX được điều phối bởi sự phối hợp giữa Cơ quan Quản lý Chứng khoán và Ngân hàng Trung ương, kiểm soát chặt chẽ hoạt động nhập khẩu vàng, phòng, chống đầu cơ và rửa tiền.
Bài học trước hết mà Việt Nam có thể học hỏi từ hai quốc gia này là xây dựng hệ thống pháp lý đầy đủ, đồng bộ, chặt chẽ cho việc thành lập sàn giao dịch vàng; có cơ chế cấp phép, giám sát nghiêm ngặt các thành viên tham gia để bảo đảm vận hành hiệu quả.
Kinh nghiệm từ Singapore và Mỹ cho thấy công nghệ cao đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng sàn vàng hiện đại, chuyên nghiệp, bảo mật cao. Đối với Việt Nam, việc nghiên cứu thành lập sàn giao dịch vàng đòi hỏi sự đầu tư vào hệ thống công nghệ thông tin hiện đại, bảo đảm giao dịch trực tuyến thuận tiện, hệ thống thanh toán và lưu ký an toàn, tích hợp chức năng cảnh báo rủi ro và kiểm soát giao dịch bất thường.
Việt Nam hiện vẫn đang áp dụng cơ chế giá chịu ảnh hưởng lớn từ thế giới và có khoảng cách đáng kể so với giá quốc tế. Nhằm cải thiện tình trạng này và hạn chế đầu cơ, theo các chuyên gia, Việt Nam có thể tham khảo kinh nghiệm từ một số nước để xây dựng cơ chế xác lập giá vàng trong nước bảo đảm công khai, khách quan và phù hợp. Chẳng hạn, Trung Quốc đã tạo bước đột phá khi công bố giá vàng nội địa thông qua SGE, qua đó giảm dần sự phụ thuộc vào giá vàng quốc tế.
Một điểm chung của các sàn giao dịch vàng tại Anh, Mỹ và Singapore là áp dụng nghiêm ngặt các chuẩn mực về xác minh danh tính và phòng, chống rửa tiền. Với Việt Nam, khi thị trường còn non trẻ, việc kiểm soát rủi ro và ngăn chặn các hành vi thao túng giá, đầu cơ, rửa tiền càng phải được chú trọng ngay từ đầu. Một hệ thống giám sát tự động, kết nối dữ liệu giữa các cơ quan quản lý sẽ giúp kịp thời phát hiện và xử lý hành vi vi phạm.
Việc nghiên cứu thành lập sàn giao dịch vàng quốc gia theo chỉ đạo của Tổng Bí thư, Thủ tướng Chính phủ là bước đi cần thiết, giúp thị trường vàng vận hành minh bạch, hiệu quả và góp phần ổn định nền kinh tế. Tuy nhiên, do đây là chính sách có tác động lớn đến kinh tế vĩ mô nên việc triển khai phải thận trọng, chắc chắn, với lộ trình rõ ràng, phù hợp trên cơ sở tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm từ quốc tế./.
