Amiăng trắng: Cấm hay không?

Mỗi năm tiêu thụ 60-70 nghìn tấn amiăng trắng

Amiăng là một loại sợi khoáng chứa hợp chất silicat kép magie, được phân thành 2 nhóm chính: Amphibole hay còn gọi là amiăng nâu và xanh; Serpentine chỉ có 1 loại là Chrysotile, tức amiăng trắng. Sợi amiăng nâu và xanh đã bị cấm sử dụng trên toàn thế giới do nguy cơ gây bệnh ung thư ở người. Ngày nay, chỉ có amiăng trắng là sợi duy nhất được sử dụng tại 147 quốc gia trên thế giới. Nhưng amiăng trắng cũng được xác định là tác nhân gây ung thư tiềm ẩn, được cơ quan nghiên cứu ung thư quốc tế đưa vào danh mục những chất độc hại nguy hiểm.

Theo thống kê, Việt Nam hiện nằm trong nhóm 10 quốc gia sử dụng amiăng nhiều nhất thế giới. Mỗi năm nước ta tiêu thụ 60 - 70 nghìn tấn amiăng, chỉ riêng trong lĩnh vực sản xuất và sử dụng tấm lợp với lịch sử trên 50 năm, chúng ta đã sử dụng tới 2 triệu tấn sợi amiăng. Ngoài ra, Việt Nam còn nhập rất nhiều sản phẩm chứa amiăng như vải, má phanh, vật liệu cách nhiệt, gioăng đệm, sợi, thảm…, đặc biệt là các tấm phẳng để trang trí hoặc ngăn che trong các tòa nhà chung cư cao tầng, nhà văn phòng.

Bác sĩ Trần Tuấn - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu đào tạo và phát triển cộng đồng - cho biết: Có ít nhất 4 báo cáo chuyên khảo tổng hợp từ hàng trăm nghiên cứu đã khẳng định amiăng thuộc Nhóm I về các chất gây ung thư trên người. Đánh giá mới nhất của Cơ quan Nghiên cứu quốc tế về ung thư đã đưa ra đầy đủ bằng chứng cho thấy tất cả dạng amiăng, trong đó có amiăng trắng, gây ung thư trung biểu mô, ung thư phổi, thanh quản, buồng trứng, bệnh bụi phổi amiăng ở người và không có ngưỡng phơi nhiễm an toàn nào được xác định cho các hiệu ứng gây ung thư của amiăng trắng. Năm 2014, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng đã ra sách trắng về amiăng trắng.

Bên cạnh đó, nhiều vụ việc liên quan đến amiăng trắng đã từng xảy ra trên thế giới. Tiêu biểu như tại Nhật Bản năm 2005, nhiều công nhân từng làm việc tại Nhà máy Ống fibro xi măng Kanzaki Kubota đã bị ung thư do tiếp xúc với amiăng. Đến tháng 3/2006, có 105 công nhân nhà máy này, chiếm 10%, đã chết vì bệnh liên quan đến amiăng. Trước thực trạng này, Chính phủ Nhật đã có biện pháp khẩn cấp và sau đó cấm loại chất độc hại này.

Cấm hay không cấm?

Trước những tác hại của amiăng trắng, dư luận hiện đang có hai luồng ý kiến cấm hay không cấm. Ông Vũ Đình Hậu - Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ các ngành kinh tế kỹ thuật (Bộ Khoa học và Công nghệ) - cho biết: Tại kỳ họp Công ước Basel gần đây nhất, amiăng trắng vẫn chưa được đưa vào danh mục cấm. Ở Việt Nam, Thủ tướng đã giao Bộ Y tế nghiên cứu ảnh hưởng của amiăng tới sức khỏe con người, Bộ Xây dựng chịu trách nhiệm điều hành hệ thống DN sản xuất amiăng trắng.

Năm 2015, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) đã thực hiện một nghiên cứu nhằm đánh giá về “Tác động của việc cấm amiăng trắng tại Việt Nam - Trường hợp tấm lợp fibro xi măng”. Theo đó, nếu các DN chuyển đổi sang công nghệ sợi PVA (loại vật liệu ít tốn kém nhất để thay thế hiện nay) thì tổng chi phí lên tới 395 tỷ đồng. Trong quá trình chuyển đổi, giả định chỉ 10% công nhân bị cắt giảm và phải mất thời gian 6 tháng để những người này ổn định việc làm, số tiền lương trợ cấp sẽ lên đến 15,7 tỷ đồng. Để tháo dỡ và thay thế hàng tỷ mét vuông tấm lợp fibro xi măng đang được sử dụng, tổng số tiền mà Chính phủ phải chi sẽ là 454,5 nghìn tỷ đồng và người tiêu dùng sẽ phải chi trả 183,5 nghìn tỷ đồng cho chi phí tăng lên do sử dụng tấm sợi PVA giai đoạn 2021-2030.

Về phía các nhà khoa học, theo BS.TS Trần Tuấn, sự nguy hại của amiăng trắng đã được WHO chứng minh gây ung thư và Bộ Y tế cũng đã khuyến cáo, cần đặt lợi ích của cộng đồng và sự phát triển môi trường bền vững làm mục tiêu hành động. Bà Bùi Thị An - Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Hà Nội - cũng chỉ ra kết luận từ các tổ chức khoa học chuyên môn. Họ tính rằng, nếu amiăng trắng đem lại được 1 đồng lợi nhuận thì xã hội tốn 3 đồng chi cho bệnh tật do chất này gây ra. Do đó, những thập niên qua, số nước cấm sử dụng amiăng trắng ngày càng tăng.

Cụ thể, tính đến tháng 7/2017, 64 nước đã cấm sử dụng amiăng, trong đó có nhiều quốc gia phát triển như: Hàn Quốc, Nhật Bản, Singapore, Úc... Còn theo thống kê năm 2008, chi phí kinh tế trực tiếp dành cho bệnh ung thư liên quan đến amiăng là 2,4 tỷ USD, trong khi đó, giá trị kinh tế của thương mại amiăng quốc tế chỉ đạt 802 triệu USD.

Như vậy, cấm hay không cấm sử dụng amiăng trắng vẫn là câu hỏi ngỏ. Để có lời giải thỏa đáng cho vấn đề này, nhiều chuyên gia cho rằng cần tập trung nghiên cứu, đánh giá một cách khoa học, toàn diện những tác động của amiăng trắng đối với sức khỏe con người và môi trường, tránh hậu quả lâu dài và nếu cấm thì cần làm rõ tác động với xã hội, chi phí xã hội và Nhà nước khi thực hiện.