Theo Chỉ thị về chất thải của EU, các quốc gia thành viên cần đạt được mức tái sử dụng chất thải tối thiểu là 55% vào năm 2025. Tuy nhiên, theo cảnh báo của Ủy ban châu Âu, Ba Lan có thể không đạt được mục tiêu này.
Lỗ hổng trong phòng ngừa và tái chế chất thải
NIK đã tiến hành cuộc kiểm toán nhằm xác định những nguyên nhân khiến Ba Lan không đạt được mục tiêu trên. Các đơn vị được kiểm toán gồm: Bộ Khí hậu và Môi trường, Quỹ Quốc gia về bảo vệ môi trường và quản lý nước, 6 cục cảnh sát, 5 quỹ cấp tỉnh về bảo vệ môi trường và quản lý nước, 16 văn phòng cấp xã, 3 hiệp hội cấp xã.
Báo cáo của NIK đã đưa ra nhiều phát hiện kiểm toán quan trọng, đặc biệt chỉ trích sự chậm trễ trong công tác kiện toàn pháp luật. Nhằm chuyển giao thẩm quyền của Bộ Khí hậu và Môi trường sang Viện Bảo vệ môi trường - Viện Nghiên cứu quốc gia, vào tháng 5/2024, việc sửa đổi Đạo luật về chất thải bắt đầu được triển khai nhưng quá trình thực hiện rất chậm trễ. Bộ đã trì hoãn việc đưa các quy định về trách nhiệm của đơn vị sản xuất vào hệ thống pháp luật Ba Lan và không chuẩn bị cho quá trình này.
NIK cũng nhấn mạnh về những bất cập trong phòng ngừa và tái chế chất thải: Bộ Khí hậu và Môi trường đã không chuẩn bị một hệ thống hiệu quả và đáng tin cậy để giám sát thị trường chất thải. Tại 2 cục cảnh sát, dữ liệu năm 2019 không được đưa vào báo cáo; 3/6 cục cảnh sát thiếu sót trong việc thực hiện các nhiệm vụ về phòng ngừa và tái chế chất thải; 4/16 xã chậm trễ trong xây dựng quy định về việc đảm bảo duy trì vệ sinh và trật tự. Tại 1 xã, điểm thu gom chất thải đô thị hoạt động trái với các yêu cầu của Đạo luật về duy trì vệ sinh sạch sẽ và trật tự.
Theo quy định, các điểm thu gom chất thải đô thị phải đặt ở nơi người dân dễ tiếp cận. Tuy nhiên, văn phòng xã đã đặt các điểm thu gom chất thải đô thị cách thành phố 20km, gây cản trở việc tiếp cận của người dân; 2 xã có các điểm tái sử dụng sản phẩm nhưng hoạt động không tuân theo quy định trong các văn bản pháp lý. Một yếu tố quan trọng khác gây ảnh hưởng tới việc quản lý chất thải là thiếu cơ sở xử lý chất thải đô thị tại các xã.
Bên cạnh đó, tình trạng thiếu dữ liệu tin cậy về chất thải cũng được cảnh báo. Kế hoạch quản lý chất thải quốc gia năm 2022 nêu rõ, Cơ sở dữ liệu về sản phẩm, bao bì và quản lý chất thải là công cụ giám sát việc thực hiện quản lý chất thải. Tuy nhiên, NIK phát hiện rằng các hoạt động quản lý chất thải thiếu công cụ giám sát. Ngoài ra, Cơ sở dữ liệu này chưa phải là nguồn dữ liệu đáng tin cậy.
Liên quan đến những bất thường trong việc thu gom chất thải, NIK cho biết, gần một nửa số đô thị được kiểm toán và 2/3 hiệp hội không đạt các mục tiêu về tái sử dụng và tái chế chất thải. Tại 7/16 đô thị, rác thải được thu gom trong các thùng chứa không đáp ứng quy định. Tại 6 đô thị và 2 hiệp hội, khả năng tiếp cận các điểm thu gom chất thải đô thị bị hạn chế, thông tin về hoạt động của các điểm thu gom không được cung cấp; 6/13 đô thị và 2/3 hiệp hội không đảm bảo công tác chuẩn bị để tái sử dụng và tái chế chất thải; nhiều đô thị không thực hiện kiểm soát nghiêm ngặt các đơn vị thu gom rác.
Cần hoàn thiện các quy định và cơ sở dữ liệu
Ngoài những phát hiện kiểm toán trên, báo cáo của NIK cũng cho thấy những vấn đề về kinh phí tài trợ. Các quỹ bảo vệ môi trường và quản lý nước cấp tỉnh đã chi gần 17,62 triệu USD để thực hiện các nhiệm vụ về quản lý chất thải. Tại các xã và 2 hiệp hội xã, không có hành động nào được thực hiện để tăng thêm thu nhập nhằm tài trợ cho việc hạn chế và tái chế chất thải.
Từ các phát hiện kiểm toán, NIK đưa ra những kiến nghị cần thiết cho Bộ Khí hậu và Môi trường. Theo đó, Bộ này cần đưa các quy định liên quan đến các đơn vị sản xuất vào hệ thống pháp luật Ba Lan; đảm bảo Ba Lan thực hiện nghĩa vụ của mình theo luật EU là đạt được mức tái sử dụng chất thải 55% vào năm 2025.
Bên cạnh đó, Bộ Khí hậu và Môi trường cần hoàn thiện Cơ sở dữ liệu về sản phẩm, bao bì và quản lý chất thải nhằm đảm bảo khả năng giám sát tin cậy và hiệu quả thị trường chất thải.
Ngoài ra, người đứng đầu các xã, thị trưởng, chủ tịch thành phố được kiến nghị cần đảm bảo tuân thủ các nguyên tắc của hệ thống quản lý chất thải bằng cách khởi xướng các hành động nhằm ngăn ngừa rác thải đô thị phát sinh; đảm bảo xác minh năng lực kỹ thuật và tổ chức của xã để đạt được các mục tiêu tái sử dụng và tái chế chất thải bằng cách tiến hành phân tích tình trạng quản lý rác thải đô thị trong xã./.
(Theo NIK và tổng hợp)
