Báo chí kiến tạo: Nêu thực trạng, tìm giải pháp
Tại Hội thảo khoa học Báo chí kiến tạo do Tạp chí Thông tin và Truyền thông (TT&TT), Bộ TT&TT tổ chức ngày 21/12, ông Nguyễn Văn Bá - Tổng Biên tập báo Vietnamnet - cho rằng, thời gian gần đây, một số tờ báo tràn lan những thông tin tiêu cực về kinh tế, về các vụ án hay những vụ học sinh tự tử...
Đây không phải là tin giả (fake news) và bạn đọc phần nào cũng cần thông tin về những vụ việc này. Tuy nhiên, liều lượng thông tin tiêu cực quá nhiều đã tạo nên bức tranh xã hội không tươi sáng và chưa phản ánh thực tế cuộc sống.
Trong bối cảnh đó, các nhà quản lý và lãnh đạo nhiều cơ quan báo chí cho rằng báo chí nên theo xu hướng báo chí giải pháp, báo chí kiến tạo hay báo chí truyền cảm hứng.
Ông Nguyễn Văn Bá dẫn lại thông điệp đặc biệt mà Bộ trưởng Bộ TT&TT Nguyễn Mạnh Hùng đã đặt ra cho các cơ quan báo chí: Báo chí muốn đổi mới thì phải tìm về những giá trị cốt lõi của báo chí cách mạng: Xác thực, dẫn dắt, tiên phong, đổi mới, dấn thân. Giữ cái bất biến ấy để ứng vạn biến.
Cũng theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng: Chúng ta cần một nền báo chí thúc đẩy xã hội cùng suy nghĩ để mang lại giải pháp chứ không chỉ là một lực lượng báo chí chỉ biết đưa tin và bình phẩm không mang tính xây dựng. Báo chí bình phẩm thì người dân cũng sẽ bình phẩm, báo chí giải pháp thì người dân cũng sẽ tìm giải pháp.
Còn theo TS. Vũ Thanh Vân - Học viện Báo chí và Tuyên truyền, báo chí kiến tạo là trường phái báo chí nhấn mạnh trách nhiệm và vai trò tích cực của báo chí trong việc xây dựng xã hội lành mạnh.
Báo chí giải pháp - báo chí kiến tạo không còn xa lạ đối với nền báo chí nước ta. Tại Việt Nam, nhiều bài báo, cơ quan báo chí đã thực hiện điều này - báo chí ghi nhận giải pháp từ người dân, chuyên gia hoặc đề xuất của nhà báo về vấn đề nào đó để chuyển tải đến cơ quan chức năng. Từ đó, báo chí cùng chung tay xây dựng xã hội tốt đẹp hơn. Chính vì vậy, các cơ quan báo chí cần chú trọng hơn nữa đến xu hướng báo chí này.
Bà Mai Hương Giang - Phó Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ TT&TT) - dẫn ví dụ về việc đưa tin, bài trong đại dịch Covid-19. Theo bà Giang, có 3 giai đoạn báo chí đã đưa tin trong đại dịch: Giai đoạn đầu - phản ánh về tình hình dịch bệnh - giai đoạn báo chí phản ánh; khi đã có vaccine, báo chí chuyển sang hướng dẫn cho người dân tiêm vaccine, phòng bệnh… đó là báo chí hướng dẫn. Giai đoạn thứ ba là giai đoạn phục hồi sau dịch, lúc này là báo chí giải pháp hay báo chí kiến tạo.
Qua công tác đo quét, chúng tôi nhận thấy, báo chí giải pháp hay báo chí kiến tạo sẽ giúp ích rất lớn cho công tác quản lý và mang lại nhiều câu chuyện xã hội cần - bà Giang nhấn mạnh.
Để có báo chí kiến tạo...
Để có nền báo chí kiến tạo, PGS,TS. Nguyễn Văn Dững - Học viện Báo chí và Tuyên truyền - cho rằng cần có 3 yêu cầu đối với các cơ quan báo chí.
Đầu tiên, báo chí kiến tạo phải đưa tin khách quan, phản ánh sự thật được chọn lọc. Đây chính là sức mạnh của báo chí.
Thứ hai, báo chí phải giám sát và phản biện xã hội. Báo chí giám sát quá trình thực thi chính sách để phát hiện những lỗ hổng, bất cập, từ đó giúp các cơ quan chức năng kiến tạo chính sách mới, đồng thời cơ quan báo chí cũng phải tham gia phản biện chính sách, phát huy vai trò phản biện xã hội của báo chí truyền thông. Việc phản biện các chính sách là vấn đề lớn, cần được thực hiện trên nguyên tắc công khai và minh bạch để tạo dựng niềm tin xã hội.
Thứ ba, cần nâng cao trình độ đối với đội ngũ nhà báo. Người làm báo cần nêu cao trách nhiệm pháp lý, trách nhiệm chính trị, trách nhiệm đạo đức và xã hội khi lựa chọn vấn đề, sự kiện và thông tin. Đồng thời, các nhà báo cần nâng cao kỹ năng khai thác dữ liệu và phát triển mạnh mẽ mảng báo chí điều tra.
Phó Tổng biên tập Báo điện tử Vietnamplus (TTXVN) Nguyễn Hoàng Nhật chia sẻ ví dụ về quy trình tác nghiệp của phóng viên làm báo chí giải pháp.
Trước khi thực hiện mỗi tuyến bài về báo chí giải pháp, phóng viên của Vietnamplus luôn phải đặt câu hỏi: Tại sao thực trạng đó tồn tại lâu như thế, cần làm gì để giải quyết tình trạng đó, chính sách có kẽ hở gì, pháp luật đã chặt chẽ chưa, cơ quan quản lý đã làm tròn trách nhiệm hay chưa…
Như vậy, phóng viên vẫn đi sâu “xới xáo” vấn đề để thực hiện các bài viết phơi bày thực trạng. Tuy nhiên, trước mỗi vấn đề, tòa soạn luôn lắng nghe thông tin từ nhiều phía, kể cả từ đối tượng đang bị phản ánh. Đồng thời, phóng viên sẽ ghi nhận ý kiến, đề xuất giải pháp của cơ quan chức năng, của chuyên gia, người dân hoặc từ nhà báo để đăng tải - ông Nhật chia sẻ.
Ông Lê Trọng Minh - Tổng Biên tập Báo Đầu tư - cho biết, mỗi tác phẩm, tuyến bài của Báo Đầu tư đều có điểm đến cuối cùng là tìm được những giải pháp để khắc phục bất cập trên thực tế.
Một trong những vấn đề Báo Đầu tư theo đuổi trong thời gian dài là tuyến bài về cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh. Qua các bài viết về thực trạng, giải pháp cải cách môi trường đầu tư của người dân, doanh nghiệp, chuyên gia, cơ quan quản lý… cùng với sự nỗ lực của các cơ chức năng, môi trường đầu tư cũng dần thay đổi.
Qua đó, doanh nghiệp nhận thấy, báo chí đã đồng hành với doanh nghiệp, khi doanh nghiệp phát triển, doanh nghiệp đã hỗ trợ báo chí. Việc này đã góp phần giải quyết một số vấn đề liên quan đến kinh tế báo chí.
Luật sư Nguyễn Danh Huế - Đoàn luật sư Thành phố Hà Nội - cho rằng, để phát huy được vai trò kiến tạo, trước hết, báo chí phải là hơi thở của cuộc sống. Muốn báo chí chỉ có điều tốt đẹp thì phải chung tay xây dựng xã hội tốt đẹp hơn. Hai là, hoàn thiện hành lang pháp lý cho báo chí hoạt động, trong đó có thể lập Quỹ hỗ trợ phóng viên xuất sắc và những cơ quan báo chí lành mạnh. Đồng thời, xem xét, xây dựng Luật Tài trợ để điều chỉnh các hoạt động tài trợ, quảng cáo cho báo chí. Ba là, để nâng cao, phát huy vai trò của báo chí phải giải quyết được vấn đề nguồn thu của cơ quan báo chí.
Bà Mai Hương Giang cho biết thêm, Bộ trưởng Bộ TT&TT đã đồng ý với đề xuất của Cục Báo chí, cho phép xây dựng Trung tâm Hỗ trợ chuyển đổi số báo chí. Trung tâm sẽ kết hợp với các công ty công nghệ, các cơ quan quản lý hỗ trợ cơ quan báo chí trong việc chuyển đổi số, để từ đó tạo ra nguồn thu và kinh tế báo chí. Đây cũng là một trong những giải pháp hỗ trợ các cơ quan báo chí xây dựng báo chí kiến tạo./.
