Bảo đảm cơ chế giám sát hoạt động đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp

Gỡ rào cản, trao quyền cho doanh nghiệp

Với quan điểm tăng cường quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của DNNN, theo quy định của Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại DN, quyền của DN được nâng cao thêm một bước. Chẳng hạn, nếu trước đây, chiến lược phát triển và kế hoạch kinh doanh hằng năm do cơ quan đại diện chủ sở hữu ban hành thì tại Luật lần này, doanh nghiệp được trao quyền chủ động ban hành chiến lược phát triển, có thể 5 năm, 10 năm và kế hoạch kinh doanh hằng năm.

“Quy định này giúp tháo gỡ vướng mắc về việc chậm trễ trong ban hành chiến lược phát triển và kế hoạch kinh doanh hằng năm, gây ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của DN” - Phó Cục trưởng Cục Phát triển DNNN (Bộ Tài chính) Nguyễn Thu Thủy cho biết.

Đối với quyền huy động vốn, Luật trao quyền cho Hội đồng thành viên, Chủ tịch công ty tự quyết định phương án huy động vốn và chịu trách nhiệm về tính hiệu quả. Trường hợp huy động vốn vượt quá 3 lần vốn chủ sở hữu, doanh nghiệp chỉ cần báo cáo để cơ quan đại diện chủ sở hữu theo dõi, giám sát thay vì phải xin phê duyệt như trước đây.

Đáng chú ý, lần đầu tiên, Luật quy định DNNN được toàn quyền quyết định chính sách tiền lương, tiền thưởng, thù lao cho người lao động và cán bộ quản lý trên cơ sở quỹ lương được giao. Đồng thời, DN có thể trích tối đa 50% lợi nhuận sau thuế vào Quỹ đầu tư phát triển và tối đa 3 tháng lương vào Quỹ khen thưởng - phúc lợi. Các chuyên gia đánh giá, đây là bước tiến đột phá về thể chế nhằm khắc phục tình trạng “xin - cho” trong quản lý nội bộ vốn làm giảm động lực cạnh tranh của DNNN thời gian qua.

Luật bỏ quy định hạn chế DNNN đầu tư kinh doanh bất động sản. Điều này nhằm gỡ bỏ rào cản hạn chế quyền tự chủ trong hoạt động kinh doanh của DN, phù hợp với chủ trương của Đảng về đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động của DNNN.

Đối với DN do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ, Luật quy định theo hướng phân cấp mạnh mẽ cho Hội đồng thành viên, Chủ tịch công ty tự chịu trách nhiệm về việc huy động vốn, bảo lãnh cho công ty do DN nắm giữ trên 50% vốn điều lệ vay vốn; ban hành, điều chỉnh chiến lược phát triển, kế hoạch kinh doanh hằng năm trên cơ sở chỉ tiêu cơ bản được đại diện chủ sở hữu Nhà nước giao.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi cho biết, việc cho phép DN được cho công ty do DN nắm trên 50% vốn điều lệ vay vốn nhằm thể chế hóa Nghị quyết số 12-NQ/TW năm 2017 về tiếp tục cơ cấu lại, đổi mới và nâng cao hiệu quả DNNN, góp phần tăng cường tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của DN; tạo điều kiện cho DN do DN thành lập hoặc đầu tư vốn có thể tiếp cận được nguồn vốn hợp lý, có thêm nguồn lực để phát triển.

Luật xác định rõ, Nhà nước với vai trò là một nhà đầu tư để thực hiện quyền, trách nhiệm, nghĩa vụ đối với phần vốn góp trong DN bình đẳng với các nhà đầu tư khác. Đối với DN do Nhà nước nắm giữ trên 50% đến dưới 100% vốn điều lệ, việc quản lý vốn nhà nước đầu tư được thực hiện thông qua Người đại diện phần vốn nhà nước; phân cấp cho Người đại diện phần vốn nhà nước chủ động quyết định nhiều nội dung theo thẩm quyền.

Cụ thể hóa chủ trương tăng cường phân cấp và cắt giảm thủ tục hành chính, Luật giao Chính phủ quy định về phân cấp thực hiện quyền, trách nhiệm của đại diện chủ sở hữu nhà nước đối với Thủ tướng Chính phủ và cơ quan đại diện chủ sở hữu để phù hợp với tình hình thực tế của từng thời kỳ; đồng thời quy định cụ thể các nội dung được phân cấp cho người đại diện chủ sở hữu trực tiếp tại DN. So với quy định hiện hành, Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp đã cắt giảm khoảng 30% thủ tục hành chính cho DNNN.

Phòng, chống lãng phí, thất thoát vốn, tài sản

Những thay đổi có tính đột phá trong Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại DN lần này không chỉ thể hiện tư duy quản lý mới của Nhà nước, mà còn mở ra cơ hội, không gian mới nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của DNNN - lực lượng trụ cột quan trọng của nền kinh tế.

Cùng với việc trao quyền tự chủ mạnh hơn cho DN, Luật cũng tăng cường giám sát, kiểm tra, thanh tra, đánh giá của chủ sở hữu đối với DNNN; nâng cao tính công khai, minh bạch trong hoạt động của DN. Luật bổ sung quy định Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn chỉ đạo tổ chức giám sát, kiểm tra, thanh tra các nội dung về đầu tư vốn nhà nước, quản lý vốn nhà nước tại DN; bổ sung quy định Hội đồng thành viên/Chủ tịch công ty chịu trách nhiệm trước Thủ tướng Chính phủ, cơ quan đại diện chủ sở hữu trong việc quản lý, bảo toàn và phát triển vốn của DN.

Hội đồng thành viên/Chủ tịch công ty không được tiếp tục làm người đại diện chủ sở hữu trực tiếp khi thực hiện không đúng nhiệm vụ, quyền hạn được giao, hoặc bị đánh giá không hoàn thành nhiệm vụ; gắn trách nhiệm của người đứng đầu, người đại diện phần vốn nhà nước tại doanh nghiệp với kết quả hoạt động của doanh nghiệp.

Về vấn đề này, đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Tạ Văn Hạ (Đoàn ĐBQH TP. Đà Nẵng)  bày tỏ trăn trở trước tình trạng các DNNN còn kinh doanh thua lỗ. Đơn cử, năm 2023, lỗ lũy kế của 134 DNNN lên tới 115.270 tỷ đồng, tương đương với khoảng 4,6 tỷ USD. Đại biểu đề nghị cần tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát, rõ trách nhiệm của người đứng đầu, đặc biệt là những người điều hành các DNNN để đảm bảo hiệu quả.

Vốn nhà nước sau khi đầu tư vào DN được xác định là tài sản vốn của pháp nhân DN. Tuy nhiên, vốn nhà nước đầu tư vào DN phải được tăng cường kiểm tra, giám sát một cách chặt chẽ, do đó, luật phải quy định tăng cường công tác giám sát, đặc biệt là công tác giám sát từ xa.

Đại biểu Quốc hội Trần Hoàng Ngân

Những vấn đề các ĐBQH đặt ra là hoàn toàn có cơ sở. Bởi thực tế hiện nay, bên cạnh nhưng đóng góp tích cực cho nền kinh tế, năng lực quản trị của nhiều DNNN vẫn còn yếu. Theo Báo cáo của Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp (cũ), đến cuối năm 2024, mới có khoảng 35% DNNN áp dụng các chuẩn mực quản trị DN theo thông lệ OECD. Cùng với đó, sự chậm trễ trong đổi mới công nghệ, chậm chuyển đổi số cũng đang là rào cản khiến DNNN chưa thực sự bứt phá.

Kết quả kiểm toán của Kiểm toán nhà nước (KTNN) những năm qua cũng chỉ ra không ít những bất cập, hạn chế trong việc quản lý, sử dụng vốn, tài sản của các doanh nghiệp.

Đơn cử, kết quả kiểm toán năm 2024 của KTNN cho thấy, phần lớn các tập đoàn, tổng công ty tiếp tục tái diễn tình trạng sai sót trong công tác hạch toán, kê khai nghĩa vụ với ngân sách nhà nước. Bên cạnh đó, hệ số nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu của các đơn vị còn cao; chưa chi trả đầy đủ cổ tức; chưa được góp đủ vốn điều lệ hoặc có vốn chủ sở hữu lớn hơn vốn điều lệ nhưng chưa được phê duyệt phương án tăng vốn; một số đơn vị bị đưa vào diện giám sát tài chính đặc biệt.

Đáng chú ý, một số đơn vị đầu tư tài chính hiệu quả chưa cao, hoạt động sản xuất kinh doanh không hiệu quả, thua lỗ; một số khoản đầu tư của tập đoàn, tổng công ty vào công ty liên doanh, liên kết, đầu tư dài hạn khác bị thua lỗ; trích lập dự phòng đầu tư tài chính không đúng quy định... Tại một số tập đoàn, tổng công ty, cơ quan đại diện chủ sở hữu hoặc người đại diện phần vốn nhà nước chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm theo quy định...

Rõ ràng, với những bất cập trên, song song với tạo cơ chế thông thoáng cho DN, Nhà nước cần xây dựng hệ thống giám sát hiệu quả, minh bạch, tránh lạm dụng quyền lực hoặc buông lỏng quản lý; đồng thời, tăng cường công tác thanh tra, kiểm toán, giám sát nhằm kịp thời phát hiện, ngăn chặn kịp thời các hành vi vi phạm; cảnh báo sớm các nguy cơ gây thất thoát, lãng phí vốn và tài sản của Nhà nước, DN./.