Thưa ông, ngành hàng thủy sản tiếp tục là điểm sáng trong bức tranh xuất khẩu 8 tháng đầu năm. Xin ông có thể cho biết cụ thể kết quả này?
Giá trị xuất khẩu hàng thủy sản tháng 8 năm 2025 ước đạt 950 triệu USD, đưa tổng giá trị xuất khẩu hàng thủy sản 8 tháng đầu năm đạt 7,3 tỉ USD, tăng 17% so với cùng kỳ năm ngoái.
Kết quả này cho thấy nỗ lực rất lớn từ phía doanh nghiệp, với sự đồng hành hỗ trợ của Chính phủ, các ngành chức năng. Với đà tăng trưởng hiện tại, xuất khẩu thủy sản dự kiến cả năm sẽ cán mốc 10 tỉ USD, tăng khoảng 10% so với năm 2024.
Trung Quốc, Hoa Kỳ và Nhật Bản là 3 thị trường tiêu thụ hàng thủy sản lớn nhất của Việt Nam, chiếm thị phần lần lượt là 19,8%, 17,2% và 15,1% và giá trị xuất khẩu sang các thị trường này đều tăng so với cùng kỳ năm trước.
Trong nhóm 15 thị trường xuất khẩu lớn nhất, giá trị xuất khẩu hàng thủy sản tăng mạnh nhất ở thị trường Brazil với mức tăng 63,1% so với cùng kỳ năm ngoái.
Những thị trường ngách như Nam Mỹ, Trung Đông hay châu Á cũng mở ra tín hiệu tích cực, giàu tiềm năng nhưng vẫn chưa được khai thác đúng mức.
Một điểm sáng thời gian qua của ngành thủy sản là sự phát triển mạnh mẽ của các sản phẩm có giá trị gia tăng cao thông qua chế biến sâu. Việt Nam hiện đứng thứ ba thế giới về sản xuất hàng thủy sản giá trị gia tăng, với định hướng trở thành “công xưởng chế biến” các sản phẩm này cho toàn cầu.
Thị trường nội địa - nơi có quy mô 100 triệu dân, ngành ăn uống phát triển mạnh, chi tiêu ngày càng cao và thói quen tiêu dùng của giới trẻ đang thay đổi được đánh giá là mảnh đất đầy tiềm năng cho ngành thủy sản.
Bên cạnh những tiềm năng như ông vừa trao đổi, xuất khẩu thủy sản phải đối diện với những thách thức gì sắp tới, thưa ông?
Thách thức lớn nhất, đó là chính sách thuế quan mà Mỹ và một số quốc gia đang áp dụng, trong khi Mỹ hiện là thị trường tiêu thụ thủy sản lớn nhất nhì của Việt Nam. Đặc biệt là từ ngày 01/01/2026, nhiều mặt hàng như ghẹ, cá ngừ, cá thu sẽ không thể xuất khẩu sang Mỹ do các quy định khắt khe đối với hải sản khai thác.
Bên cạnh đó, các sản phẩm chủ lực như tôm, cá tra cũng phải đối mặt với thuế đối ứng, thuế chống bán phá giá, khiến mức thuế áp lên có thể vượt 55%.
Giải quyết thách thức này đòi hỏi vai trò của Chính phủ, các Bộ, ngành trong việc tiếp tục đẩy mạnh đàm phán với Chính phủ Mỹ để giảm thuế. Cùng với đó, các doanh nghiệp cần có giải pháp ứng phó để thích ứng, giảm thiểu tối đa thiệt hại từ chính sách thuế quan; tìm kiếm thị trường mới...
Song thách thức lớn nhất đối với ngành thủy sản hiện nay, đó là việc Ủy ban châu Âu chưa gỡ bỏ cảnh báo “thẻ vàng” sau 8 năm áp dụng. Điều này tác động rất lớn đến xuất khẩu thủy sản; cũng như tiềm ẩn nhiều rủi ro, trong bối cảnh Việt Nam tìm kiếm cơ hội mở rộng thị trường để giảm thiểu tác động từ chính sách thuế quan.
Tại Phiên họp lần thứ 14 của Ban Chỉ đạo Quốc gia về chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) mới đây, bên cạnh việc ghi nhận nỗ lực, quyết tâm và những kết quả đạt được của các cấp, ngành địa phương, Chính phủ và các cơ quan cũng thẳng thắn chỉ ra những hạn chế, rào cản cần tiếp tục tháo gỡ để tiến tới gỡ bỏ “thẻ vàng”.
Trong bối cảnh nguồn lực nhân lực, vật lực của các địa phương còn hạn chế, việc chuyển từ “quản lý thủ công” sang nền tảng dựa trên công nghệ số chính là giải pháp để giảm tải áp lực, tháo gỡ được các nút thắt và nâng cao hiệu quả đối với nghề cá.
Theo đó, vẫn còn tình trạng tàu cá, ngư dân vi phạm vùng biển nước ngoài ảnh hưởng xấu đến uy tín, hình ảnh quốc gia trên trường quốc tế và tác động đến đời sống, sinh kế của cộng đồng ngư dân ven biển. Các biện pháp quản lý, kiểm soát tàu cá không đủ điều kiện không tham gia hoạt động chưa triệt để…
Do vậy, để thực hiện mục tiêu gỡ cảnh báo “thẻ vàng” trong năm nay như Thủ tướng Chính phủ đề ra, chúng ta cần quyết liệt hành động hơn nữa trong việc ngăn chặn, chấm dứt tình trạng tàu cá, ngư dân vi phạm vùng biển nước ngoài, xử lý triệt để các hành vi vi phạm.
Từ góc độ hiệp hội, ông có lưu ý gì về giải pháp để tiến tới gỡ bỏ “thẻ vàng” thủy sản, xa hơn là quản lý, khai thác bền vững nguồn lợi từ biển này, thưa ông?
Chúng tôi cho rằng, cần tiếp cận xử lý dựa trên ba nhóm giải pháp mang tính nền tảng, vừa cấp thiết trước mắt, vừa định hướng dài hạn để ngành thủy sản Việt Nam phát triển bền vững.
Thứ nhất, đẩy nhanh số hóa để kiểm soát hiệu quả, phát triển nghề cá theo hướng hiện đại. Điều này không chỉ giúp minh bạch hóa chuỗi cung ứng, từ khai thác, cập cảng, thu mua đến chế biến và xuất khẩu, mà còn là công cụ hữu hiệu để “khóa chặt” các kẽ hở trong thực thi pháp luật, giảm thiểu gian lận, tạo dựng niềm tin vững chắc với đối tác quốc tế.
Thứ hai, mở rộng danh sách các cảng cá đạt chuẩn và được chỉ định, khơi thông điểm nghẽn đầu vào. Một thực tế đáng lo ngại hiện nay là dù Việt Nam có hàng vạn tàu cá, nhưng hiện chỉ có 51 cảng cá được chỉ định, đủ điều kiện pháp lý và nguồn lực, cơ sở vật chất để thực hiện nhiệm vụ.
Điều này tạo ra tình trạng nghẽn, như “thắt nút cổ chai", khiến mới chỉ có tỷ lệ không lớn nguyên liệu hải sản khai thác được kiểm soát phù hợp qua cảng chỉ định, phần lớn còn lại là qua các cảng, các bến cá chưa đạt chuẩn, tiềm ẩn những rủi ro cho xuất khẩu.
Bất cập này vô hình chung gây thêm rào cản về thời gian, chi phí cho doanh nghiệp, trong bối cảnh các doanh nghiệp đang nỗ lực cắt giảm chi phí để giảm thiểu bớt tác động xấu từ chính sách thuế quan, cũng như khó khăn của thị trường.
Thứ ba, hoàn thiện khung pháp lý liên quan đến quản lý nghề cá và khai thác thủy sản.
Thời gian qua, nhiều quy định pháp lý đã được sửa đổi, bổ sung, cập nhật, tạo ra khung pháp lý khá đầy đủ để quản lý nghề cá tốt hơn. Tuy nhiên, trước các yêu cầu của hội nhập và thực tiễn, nhiều vấn đề quan trọng hoặc cấp bách khi được nhận diện hoặc rà soát đã không được sửa đổi, bổ sung kịp thời và hiệu quả ở các quy định pháp lý cụ thể. Việc này gây ra những hiệu ứng tác động tiêu cực đến sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp và ngư dân, hoặc mất đi các cơ hội thị trường tốt cho sản phẩm hải sản của Việt Nam.
Trước thực trạng này, Hiệp hội đã kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp cùng các đơn vị liên quan chủ động và kịp thời rà soát, cập nhật, hoàn thiện các khung pháp lý để bảo đảm tính tuân thủ pháp luật, phù hợp với thông lệ quốc tế, cũng như không đánh mất cơ hội của doanh nghiệp trong bối cảnh thị trường còn nhiều chông gai hiện nay.
Xin trân trọng cảm ơn ông!
Tại Phiên họp lần thứ 14 của Ban Chỉ đạo Quốc gia về chống IUU, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính lưu ý, tháng 10 này, Đoàn kiểm tra của Ủy ban châu Âu sẽ đến để kiểm tra IUU tại Việt Nam. Các Bộ, ngành, địa phương cần gấp rút rà soát, kiểm tra việc thực hiện theo các khuyến nghị để được gỡ bỏ "thẻ vàng".
Trong bối cảnh thị trường thủy sản Việt Nam có nguy cơ bị thu hẹp, khó khăn do những thay đổi của tình hình thế giới, việc Ủy ban châu Âu rút thẻ vàng IUU sẽ giúp thủy sản Việt Nam lấy lại và mở rộng thị trường, nâng cao thu nhập cho người dân.
