Đạo đức báo chí trong thời đại chuyển đổi số

Không đơn thuần là số hóa dữ liệu hay ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số mang đến sự thay đổi toàn diện đối với hoạt động báo chí (mô hình tòa soạn, quy trình sản xuất, nội dung, phương thức tác nghiệp, tiếp cận công chúng, quản lý...). Trên nền tảng số, nhiều hình thức truyền thông hấp dẫn ra đời: Infographics, long form, data journalism, media, podcast, video... Đặc biệt, sự xuất hiện của công nghệ AI mở ra cả cơ hội lẫn thách thức to lớn. Đây là một cuộc cách mạng thông tin thực sự, vì vậy một lãnh đạo truyền thông uy tín thế giới đã có lý khi khẳng định: Chỉ báo chí nào tạo ra được nội dung gốc xuất sắc mới có thể tồn tại trong cạnh tranh với AI.

Trí thức cần có chính trị. Nhà báo - đại diện tiêu biểu của giới trí thức - càng phải ý thức sâu sắc vai trò là chiến sĩ tiên phong trên mặt trận tư tưởng của Đảng, lấy cây bút và tờ giấy làm vũ khí để viết nên những “bài hịch cách mạng”, phục vụ nhân dân, vì chân - thiện - mỹ, đấu tranh loại bỏ điều lỗi thời, tiêu cực.

Nhà báo thời chuyển đổi số tất yếu phải am hiểu công nghệ, kỹ thuật, phải năng động, sáng tạo để đạt hiệu quả vượt trội: Rút ngắn tối đa thời gian sản xuất tin bài, đưa thông tin nhanh nhất đến công chúng. Nhờ tận dụng công nghệ tiên tiến để khai phá những tiềm năng truyền thông khổng lồ, đánh thức khả năng sáng tạo vô tận của con người, chuyển đổi số được xem là cơ hội sống còn của báo chí hiện đại.

Công nghệ chỉ là công cụ; vấn đề cốt lõi là làm sao tạo nên bản sắc riêng để phục vụ công chúng tốt hơn - đó mới là mục tiêu và bản chất. Nhà báo cần thành thạo nhiều kỹ năng đa dạng: Làm báo số, khai thác và kiểm chứng thông tin trên nền tảng số, sáng tạo và tổ chức sản phẩm đa phương tiện, hợp tác liên ngành, xử lý dữ liệu, làm việc với AI... Đặc biệt, phải có văn hóa và đạo đức trong môi trường số. Bởi “lằn ranh” thật - giả trong môi trường này rất mong manh, và mặt trái là sự lan truyền thông tin giả, sai lệch, gây nhiễu loạn nguy hại. Vì vậy, nhà báo càng cần đề cao nguyên tắc trung thực, công tâm, khách quan, nhân văn trong phân tích, lựa chọn, kiểm định và cung cấp thông tin.

Giữ vai trò cốt lõi trong việc truyền tải thông tin chính xác, định hướng dư luận, với người làm báo cách mạng Việt Nam, đạo đức nghề nghiệp luôn là nguyên tắc tối cao. “Sai một ly đi một dặm”. Trong thời đại công nghệ phát triển, mức độ nguy hại còn lan rộng hơn nhiều. Chỉ khi tôn trọng và tuân thủ đạo đức nghề nghiệp ở mức cao nhất, báo chí mới có thể tồn tại và giữ vững lòng tin công chúng. Hiện vẫn tồn tại nhiều vấn nạn đạo đức nghề nghiệp: Đưa tin sai sự thật, thiếu khách quan, giật gân, câu khách; nguồn tin không đáng tin cậy; phát ngôn thiếu chuẩn mực, nhũng nhiễu... gây suy giảm niềm tin xã hội và để lại nhiều hệ lụy tiêu cực.

Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và được thế giới chú ý, Việt Nam ngày càng thể hiện vai trò tích cực. Báo chí vì thế càng khẳng định mối liên kết hữu cơ với công cuộc chính trị - tư tưởng của Đảng, là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với Nhân dân và bạn bè quốc tế. Không chỉ phản ánh tâm tư, nguyện vọng của nhân dân và truyền tải chủ trương, chính sách đúng đắn, hiệu quả của Đảng, báo chí còn chuyển tải đến bạn bè năm châu tư tưởng vì hòa bình, hữu nghị, cởi mở; quảng bá hình ảnh Việt Nam phát triển, thân thiện, đậm đà bản sắc. Báo chí không chỉ kịp thời nắm bắt hơi thở thời đại, mà còn nói đúng bản chất, không thỏa hiệp với sai trái, dũng cảm lên tiếng bảo vệ cái đúng, lan tỏa điều tốt đẹp và giá trị nhân văn trong xã hội.

Bản lĩnh chính trị, năng lực chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp là ba yếu tố nền tảng tạo nên cấu trúc nhân cách người làm báo trong thời đại chuyển đổi số. Muốn có những tác phẩm báo chí tác động tức thì đến dư luận, đòi hỏi người viết phải có tư tưởng vững vàng, tâm hồn trong sáng, yêu sự thật, cái đẹp và nhạy bén chính trị. Về điều này, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng ví tri thức như “con dao mổ”: Trong tay thầy thuốc thì chữa bệnh, trong tay kẻ cướp thì hại người. Trí thức cần có chính trị. Nhà báo - đại diện tiêu biểu của giới trí thức - càng phải ý thức sâu sắc vai trò là chiến sĩ tiên phong trên mặt trận tư tưởng của Đảng, lấy cây bút và tờ giấy làm vũ khí để viết nên những “bài hịch cách mạng”, phục vụ nhân dân, vì chân - thiện - mỹ, đấu tranh loại bỏ điều lỗi thời, tiêu cực. Là một dạng tư duy, phản biện càng trở nên thiết yếu trong thời kỳ đa quan điểm, đa góc nhìn. Phản biện giúp tiếp cận gần hơn chân lý thông qua tính chính xác, cách lập luận và luận chứng khoa học. Một trong những nhiệm vụ trọng tâm của báo chí hiện nay là đấu tranh phản bác quan điểm sai trái, thù địch, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng - qua đó làm sáng tỏ chân lý, bóc trần các thủ đoạn phản động trước ánh sáng công luận.

Trong thư gửi lớp viết báo Huỳnh Thúc Kháng (tháng 5/1949), Bác Hồ viết: “Muốn viết báo khá cần: Gần gũi dân chúng, cứ ngồi trong phòng giấy mà viết thì không thể viết thiết thực…”. Đây là bài học lớn cho người làm báo: Phải hòa mình vào đời sống, lắng nghe, quan sát, thấu hiểu, mới có thể phản ánh đúng bản chất vấn đề. Báo chí không chỉ tuyên truyền, giáo dục đường lối của Đảng mà còn tham mưu những quyết sách sát thực tiễn. Để có thể cạnh tranh với AI, nhà báo không còn con đường nào khác ngoài bám sát thực tế, viết và nói về những vấn đề nóng hổi, mang tính bản chất cao - từ đó tạo nên tiếng nói riêng, bản sắc riêng./.