trong thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. Ảnh: ST
Làm rõ cơ sở để đánh giá mức độ tiết kiệm, lãng phí
Việc xây dựng Luật Tiết kiệm, chống lãng phí lần này được đặt ra trong bối cảnh tình trạng lãng phí vẫn còn diễn ra khá phổ biến, dưới nhiều hình thức khác nhau, gây ra nhiều hệ lụy, trở thành rào cản đối với phát triển.
Theo Tờ trình của Chính phủ, để Luật mới mang tính thực chất, khắc phục hạn chế của Luật hiện hành và đáp ứng yêu cầu, chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, Dự án Luật TK, CLP được thiết kế với nhiều nội dung sửa đổi, hoàn thiện quan trọng. Đáng chú ý, việc đổi tên từ “Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí” thành “Luật Tiết kiệm, chống lãng phí” đã nhận được sự đồng tình của nhiều chuyên gia, đại biểu Quốc hội (ĐBQH). Tên gọi mới thể hiện rõ hơn tinh thần tiết kiệm và chống lãng phí là nhiệm vụ xuyên suốt, không chỉ dừng ở phạm vi “thực hành” mà phải trở thành chế định mang tính nền tảng.
So với Luật hiện hành, Dự thảo Luật cũng đã bổ sung, làm rõ khái niệm một số từ ngữ như “lãng phí”, “tiết kiệm”. Theo đó, “lãng phí là việc quản lý, khai thác, sử dụng không đúng định mức, tiêu chuẩn, chế độ do cơ quan có thẩm quyền ban hành; hoặc việc sử dụng không hiệu quả, không đạt được mục tiêu đã định, gây rào cản phát triển hoặc bỏ lỡ thời cơ phát triển của đất nước”. “Tiết kiệm là việc quản lý, khai thác, sử dụng hiệu quả các nguồn lực để đạt mục tiêu đề ra. Trong khu vực nhà nước, tiết kiệm là việc sử dụng ở mức thấp hơn định mức, tiêu chuẩn, chế độ nhưng vẫn đạt mục tiêu”.
Nguyên tắc TK, CLP trong Dự thảo Luật tập trung vào vấn đề xây dựng chính sách, cải cách hành chính và giám sát, chưa đề cập đến lãng phí trong thực hiện chương trình, dự án lớn như đầu tư công, phân bổ ngân sách sai đối tượng dẫn đến lãng phí nghiêm trọng. Ban soạn thảo cần cân nhắc bổ sung quy định TK, CLP phải gắn với việc xây dựng ý thức trách nhiệm của từng cá nhân, tổ chức trong lập kế hoạch, phân bổ và thực hiện chương trình, dự án, chính sách; ưu tiên đánh giá hiệu quả sử dụng nguồn lực dựa trên kết quả đầu ra.
Đại biểu Quốc hội Lê Thị Thanh Lam - Đoàn ĐBQH TP. Cần Thơ
Đánh giá cao việc bổ sung nội dung này, ĐBQH Nguyễn Thị Mai Thoa (Hải Phòng) cho rằng các khái niệm vẫn còn mang tính khái quát, cần được cụ thể hóa để có thể lượng hóa và làm cơ sở xác định hành vi lãng phí. Theo bà, khái niệm “lãng phí” cần bao quát hơn, kết hợp cả yếu tố nhân lực, thời gian và chi phí xã hội.
Cùng quan điểm, ĐBQH Nguyễn Minh Tâm (Quảng Trị) phân tích: “Lãng phí lớn nhất là ngay từ khâu quản lý nguồn tiền, tức là các định mức, tiêu chuẩn, chế độ.” Theo đại biểu, khi xây dựng định mức cao hơn nhu cầu thực tế sẽ dẫn đến xu hướng giải ngân hết vốn được giao, gây thất thoát, lãng phí. Ngược lại, nếu sử dụng không hết nguồn vốn rồi hoàn trả, coi đó là tiết kiệm thì cũng chưa đúng, bởi phân bổ vốn ban đầu đã vượt yêu cầu.
Từ thực tiễn này, đại biểu Tâm nhấn mạnh, việc xây dựng định mức, tiêu chuẩn, chế độ phải bảo đảm tính khoa học, sát thực tế nhiệm vụ, được thẩm định, giám sát chặt chẽ để ngăn ngừa lợi ích nhóm. Đại biểu đề xuất: “Cần có cơ sở đánh giá rõ ràng về mức độ tiết kiệm hay lãng phí; quy định công khai các tiêu chuẩn, định mức, chế độ trong từng lĩnh vực để thuận tiện cho việc giám sát”.
Rõ trách nhiệm, công khai, minh bạch là cốt lõi
Một điểm mới quan trọng trong Dự thảo Luật là quy định về cung cấp, xử lý thông tin, phát hiện lãng phí và bảo vệ người đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí.
ĐBQH Mai Văn Hải (Thanh Hóa) đề nghị, Luật cần bổ sung quy định về nguồn thông tin lãng phí từ các cơ quan thanh tra, kiểm tra, kiểm toán và hoạt động giám sát. Việc xử lý thông tin phát hiện hành vi lãng phí là vấn đề cốt yếu, song quy định hiện tại trong Dự thảo còn khá chung chung. Ông nêu rõ:
“Người đứng đầu cơ quan, tổ chức nhận được thông tin về lãng phí phải có trách nhiệm kiểm tra, kết luận đối với nội dung liên quan đến đơn vị mình. Nếu thông tin không thuộc thẩm quyền thì cần được phân loại, chuyển đến cơ quan có thẩm quyền xử lý. Việc xử lý thông tin cần được quy định cụ thể, minh bạch.”
ĐBQH Nguyễn Minh Tâm cũng nhấn mạnh, cần quy định rõ quyền và trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trong việc cung cấp và xử lý thông tin về hành vi lãng phí. Đồng thời, phải có cơ chế bảo mật thông tin và bảo vệ người tố giác, bao gồm cả thân nhân của họ, để khuyến khích cán bộ, người dân tham gia tích cực vào công tác phòng, chống lãng phí.
Nhấn mạnh công khai, minh bạch là yếu tố cốt lõi, ĐBQH Đàng Thị Mỹ Hương (Khánh Hòa) cho rằng, nếu thiếu công khai, minh bạch, mọi nỗ lực TK, CLP sẽ khó đạt hiệu quả. Bà ủng hộ quy định công khai hành vi gây lãng phí và kết quả xử lý, kèm theo thông tin về cơ quan, tổ chức, cá nhân vi phạm. “Đây là quy định mới cần thiết, góp phần tăng tính răn đe, trách nhiệm giải trình và tạo công cụ để nhân dân giám sát”, bà Hương nói. Tuy nhiên, bà cũng đề nghị làm rõ mốc thời gian, hình thức công khai phù hợp với từng loại thông tin, đồng thời bổ sung chế tài xử lý đối với hành vi không công khai hoặc công khai hình thức.
Cùng với việc thể chế hóa chủ trương của Đảng về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí, nhiều ý kiến đại biểu nhấn mạnh, Dự thảo Luật cần tăng cường yếu tố chủ động, tự giác, tự nguyện trong thực hành tiết kiệm và chống lãng phí. Đây không chỉ là quy định pháp lý mà phải trở thành chuẩn mực văn hóa trong quản trị công và đời sống xã hội./.
