Thiếu vốn, thiếu cơ chế để hình thành kỳ lân công nghệ
Ông Nguyễn Thanh Tuyên - Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp công nghệ thông tin - truyền thông (CNTT-TT), Bộ Thông tin và Truyền thông (TT&TT) - cho biết "kỳ lân công nghệ" (unicorn) là một thuật ngữ lần đầu tiên xuất hiện vào năm 2013 để mô tả công ty khởi nghiệp công nghệ được định giá trên 1 tỷ USD.
Đến tháng 7/2022, thế giới có 1.191 kỳ lân công nghệ. Các kỳ lân tập trung tới 80% ở Mỹ và Trung Quốc, còn lại có trụ sở tại 40 quốc gia và vùng lãnh thổ khác. Các cựu kỳ lân nổi tiếng gồm: Airbnb, Facebook và Google.
Cũng theo Cục Công nghiệp CNTT-TT, Việt Nam có 4 kỳ lân công nghệ trong 2 lĩnh vực là trò chơi trực tuyến và công nghệ tài chính, gồm: VNG, Sky Mavis, VNLife và MoMo.
Các cận kỳ lân và các startup triển vọng là: Tiki, Giao hàng tiết kiệm, Giao hàng nhanh, Trusting Social (khai thác dữ liệu lớn và học máy), Kyber Network (cung cấp sàn giao dịch phi tập trung) Kiot Viet (quản lý giao hàng)…
Ngoài ra một số startup đáng chú ý từ Việt Nam đã mở rộng ra nước ngoài, gồm: Topica (công nghệ giáo dục), Haravan (giải pháp thương mại điện tử), Ecomobi (bán hàng xã hội) và UpGen (không gian làm việc chung).
Để tạo thuận lợi cho các kỳ lân và các startup phát triển, Việt Nam đã ban hành các chương trình, chính sách phát triển DN công nghệ số, như: Luật Hỗ trợ DN nhỏ và vừa, Danh mục công nghệ cao được ưu tiên đầu tư phát triển và danh mục sản phẩm công nghệ cao được khuyến khích phát triển, Chương trình chuyển đổi số quốc gia.
Đặc biệt, ngày 21/10/2022, Bộ TT&TT đã ban hành Kế hoạch xây dựng "Đề án đánh giá, ươm tạo phát triển kỳ lân công nghệ số Việt Nam".
Việc phát triển kỳ lân công nghệ số Việt Nam nhằm triển khai Chỉ thị số 01/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về thúc đẩy phát triển DN công nghệ số Việt Nam, trong đó tập trung phát triển DN công nghệ số lớn mạnh Make in Vietnam, đủ sức cạnh tranh với các nước trong khu vực, khai thác thị trường gần 100 triệu dân trong nước và các bài toán đặc thù của Việt Nam trong các lĩnh vực nông nghiệp, giao thông, y tế, giáo dục, tài chính, tài nguyên, môi trường... và vươn ra thế giới.
Tuy nhiên, theo nhận định của Cục Công nghiệp CNTT-TT, việc hỗ trợ thuế, vốn, nghiên cứu phát triển, cơ chế thử nghiệm (sandbox), thu hút lao động nước ngoài cho khởi nghiệp sáng tạo… để hình thành kỳ lân công nghệ chưa nhiều; chưa có cơ chế gọi vốn cộng đồng, thu hút quỹ đầu tư mạo hiểm hiệu quả.
Các startup để vươn tới thành kỳ lân còn hạn chế do mô hình kinh doanh chưa đột phá, trình độ nhân lực, khả năng kết nối với nhà đầu tư… còn có hạn.
Bà Bùi Thu Thủy - Phó Cục trưởng Cục Phát triển DN, Bộ Kế hoạch và Đầu tư - chia sẻ, thời gian qua, các bộ, ngành đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ DN nhỏ và vừa, trong đó có DN công nghệ số.
Tuy nhiên, do quy định tài chính của Quỹ phát triển DN nhỏ và vừa còn có những bất cập nên sự hỗ trợ chính sách cho DN rất chậm. Đây cũng là lý do Quỹ mới giải ngân được 10% và tỷ lệ giải ngân cho startup còn ít hơn.
Cần cơ chế gọi vốn phù hợp
Bà Mai Thị Thanh Bình - Chuyên gia nghiên cứu Ban CNTT, Viện Chiến lược TT&TT, Bộ TT&TT – dẫn số liệu từ Tổng cục Thuế: Riêng quý I/2022 đã có 1.000 DN hoạt động trong lĩnh vực TT&TT phải giải thể hoặc phá sản, 2.000 DN phải tạm dừng hoạt động.
Theo thống kê của một tổ chức quốc tế, 29% DN công nghệ số phải đóng cửa, ngừng hoạt động là do không còn vốn để hoạt động. 90% các DN công nghệ số gặp phải thất bại với ý tưởng kinh doanh của mình, trong đó, phần lớn điều này diễn ra từ năm thứ 2 và năm thứ 5 của quá trình phát triển DN.
Bài toán đặt ra là làm thế nào để duy trì, gia tăng số lượng cũng như đảm bảo để DN có thể duy trì tồn tại, trụ vững trong giai đoạn khó khăn này và phát triển trong tương lai là vấn đề các nhà quản lý, hoạch định chính sách cần quan tâm.
Theo bà Bình, phần lớn các DN công nghệ số Việt Nam là các DN nhỏ và vừa, thậm chí là siêu nhỏ. Đa phần các DN đang trong giai đoạn khởi nghiệp, các sản phẩm, dịch vụ mà họ cung cấp chưa đủ độ chín để có thể phát triển, chiếm lĩnh thị trường 100 triệu dân trong nước.
Bình quân giá trị nguồn vốn của 1 DN hoạt động trong lĩnh vực TT&TT là hơn 44 tỷ đồng. Giá trị tài sản cố định và đầu tư dài hạn của các DN công nghệ số hiện nay vẫn đang ở mức thấp, xếp thứ 10 trong tổng số 15 ngành sản phẩm, dịch vụ.
Do nhiều yếu tố như trên nên số lượng DN công nghệ số Việt Nam trở thành kỳ lân còn ít trên bản đồ thế giới.
Bà Mai Thanh Bình chỉ ra 3 điểm nghẽn trong việc huy động vốn của DN công nghệ số, đó là rủi ro tín dụng cao, tài sản thế chấp vô hình và không chắc chắn về tương lai.
Bên cạnh đó, DN công nghệ số còn gặp nhiều khó khăn khi tiếp cận 6 kênh huy động vốn chính như tài trợ, trợ cấp của Chính phủ; vốn chủ sở hữu; vốn huy động từ cổ phiếu; vốn tín dụng; vốn huy động từ trái phiếu và vốn từ các quỹ đầu tư, nhà đầu tư…
Theo Cục công nghiệp CNTT-TT, Việt Nam cần xây dựng cơ chế tài chính để phát huy tiềm năng của các kênh huy động vốn đầu tư cho DN công nghệ số, trong đó có cơ chế gọi vốn cộng đồng và quỹ đầu tư mạo hiểm để hình thành và hỗ trợ DN kỳ lân công nghệ số phát triển.
Đồng thời, cần xây dựng cơ chế thử nghiệm sản phẩm, mô hình kinh doanh mới để hỗ trợ startup có ý tưởng mới.
Bà Bùi Thu Thủy cho biết, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã sửa Nghị định số 80/2021/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Hỗ trợ DN nhỏ và vừa để trao quyền cho cơ quan hỗ trợ.
Hy vọng từ năm 2023, một số vướng mắc về tài chính sẽ được tháo gỡ để Quỹ phát triển DN nhỏ và vừa có nguồn hỗ trợ startup lĩnh vực công nghệ nhiều hơn nữa./.
