Từ một vùng đất với tỷ lệ hộ nghèo cao, cuộc sống chủ yếu dựa vào nương rẫy bấp bênh, Pù Luông đã chuyển mình mạnh mẽ, trở thành một điểm sáng về phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao thu nhập và bảo tồn bản sắc văn hóa cho đồng bào dân tộc Thái.
Du lịch cộng đồng trở thành đòn bẩy giảm nghèo
Trước khi du lịch cộng đồng được khai thác, nhiều thôn bản thuộc khu vực Pù Luông, như bản Kho Mường, bản Đôn, Thành Lâm… từng là những vùng đặc biệt khó khăn với tỷ lệ hộ nghèo cao, lên tới 50%. Sinh kế chính của người dân là nông nghiệp truyền thống, thu nhập thấp, và cơ sở hạ tầng giao thông, điện, nước còn hạn chế. Đời sống bấp bênh khiến nhiều thanh niên phải rời quê đi làm ăn xa.
Bước ngoặt đến khi tỉnh Thanh Hóa xác định du lịch sinh thái và du lịch cộng đồng là hướng đi chiến lược để phát triển kinh tế vùng miền núi, tận dụng tối đa thế mạnh về cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ và văn hóa bản địa độc đáo của đồng bào dân tộc Thái. Du lịch cộng đồng tại Pù Luông đã trở thành "chìa khóa" giúp người dân địa phương tham gia trực tiếp vào chuỗi giá trị dịch vụ, tạo ra nguồn thu nhập ổn định và bền vững.
Mô hình này tập trung vào việc chuyển đổi kinh tế từ thuần nông sang dịch vụ du lịch. Người dân tự cải tạo những ngôi nhà sàn truyền thống thành các cơ sở lưu trú, homestay, giúp nhiều hộ gia đình có thu nhập tăng đáng kể. Thành Lâm từng là xã đặc biệt khó khăn với thu nhập bình quân chỉ khoảng 21 triệu đồng/người/năm và tỷ lệ hộ nghèo chiếm khoảng 40%. Nhờ phát triển du lịch, đến nay, toàn xã đã có khoảng 27 cơ sở lưu trú, đón gần 20.000 lượt khách mỗi năm, doanh thu ước đạt hơn 8 tỷ đồng (năm 2024).
Du lịch phát triển tạo việc làm ổn định cho lao động địa phương, đặc biệt là phụ nữ và thanh niên, giúp họ không phải đi làm ăn xa. Tại xã Thành Lâm, du lịch tạo việc làm thường xuyên cho khoảng 250 lao động, với thu nhập bình quân từ 4 - 8 triệu đồng/tháng, một số hộ đạt 12 triệu đồng/người/tháng.
Bảo tồn văn hóa và phát huy giá trị bản địa
Du lịch cộng đồng khuyến khích người dân bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, bởi chúng chính là sản phẩm độc đáo thu hút du khách. Nhiều nghề truyền thống tưởng chừng đã mai một như dệt thổ cẩm của người Thái ở thôn Lặn Ngoài, hay nghề nấu rượu men lá, đã được phục hồi và phát triển thành sản phẩm du lịch, tạo thêm nguồn thu. Các điệu xòe, làn điệu dân ca, và kiến trúc nhà sàn truyền thống được giữ gìn như một phần của trải nghiệm du lịch.
Sự thành công của Pù Luông là kết quả của sự đầu tư đồng bộ, đặc biệt là từ các chương trình giảm nghèo quốc gia và sự vào cuộc của chính quyền địa phương. Các công trình hạ tầng được đầu tư từ Chương trình giảm nghèo như đường giao thông, điện, nước, nhà văn hóa, đã tạo nền tảng vững chắc để phát triển du lịch, kết nối các bản làng biệt lập (như bản Kho Mường) với bên ngoài, thu hút du khách dễ dàng hơn.
Bên cạnh đó, người dân được đào tạo về kỹ năng làm du lịch, chế biến ẩm thực, giao tiếp với du khách quốc tế, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ và ý thức làm du lịch chuyên nghiệp.
Để hướng tới mục tiêu bền vững, tỉnh Thanh Hóa đang tiếp tục tập trung vào việc gìn giữ các giá trị cốt lõi ở Pù Luông, bao gồm: bảo vệ vẻ đẹp tự nhiên của ruộng bậc thang, hệ sinh thái rừng và bảo tồn văn hóa, nếp sống của đồng bào dân tộc. Mục tiêu đến năm 2045, Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Luông sẽ trở thành một trong những trung tâm du lịch sinh thái chuyên nghiệp.
Mô hình phát triển du lịch cộng đồng tại Pù Luông là một điển hình thành công của tỉnh Thanh Hóa trong chiến lược giảm nghèo bền vững, khai thác tiềm năng tự nhiên và văn hóa một cách hợp lý, đặt cộng đồng vào vị trí chủ thể, du lịch không chỉ là ngành kinh tế dịch vụ mà còn là giải pháp phát triển kinh tế - xã hội toàn diện. Sự chuyển mình của Pù Luông đã mang lại cuộc sống ấm no, cải thiện đáng kể bộ mặt nông thôn, đồng thời bảo tồn được những giá trị văn hóa, sinh thái quý báu cho thế hệ mai sau.
