“Trao cần câu” thay vì “cho xâu cá”
Theo Văn Phòng Chương trình Mục tiêu Quốc gia về Giảm nghèo bền vững, giai đoạn 2021-2025, tư duy thực thi chính sách giảm nghèo đã có sự thay đổi rõ rệt từ trợ cấp trực tiếp sang hỗ trợ về vốn, kỹ năng, hạ tầng và thông tin để tự tạo sinh kế, phát triển kinh tế hộ gia đình.
Các địa phương đã chủ động thiết kế mô hình giảm nghèo đặc thù theo điều kiện tự nhiên và xã hội riêng, khai thác lợi thế bản địa, nguồn lực địa phương. Nhiều mô hình đã đi sâu vào giải quyết nguyên nhân của nghèo, gắn kết sản xuất với thị trường, xây dựng chuỗi giá trị, tăng cường sự tham gia của các hộ nghèo…
Nổi bật, giai đoạn 2021-2024, Nghệ An đã thực hiện thành công 176 mô hình giảm nghèo và 89 dự án phát triển sản xuất trong lĩnh vực nông nghiệp. Tại Kỳ Sơn, dự án chăn nuôi bò vỗ béo đã giúp hàng trăm hộ dân tộc Mông, Khơ Mú thoát nghèo, tận dụng được lợi thế về đất đai, đồng cỏ; mô hình trồng cây dược liệu dưới tán rừng tại Tương Dương không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế cao mà còn góp phần bảo vệ và phát triển rừng bền vững; các mô hình nuôi ong lấy mật, nuôi lợn đen bản địa, dệt thổ cẩm truyền thống gắn với phát triển du lịch cộng đồng tại Con Cuông, Quế Phong giúp người dân có thu nhập ổn định.
Dự án “Đa dạng hóa sinh kế, nhân rộng mô hình giảm nghèo” đã trở thành điểm sáng, hỗ trợ hơn 2.000 hộ nghèo, cận nghèo và mới thoát nghèo tham gia hơn 100 mô hình sản xuất hiệu quả như chăn nuôi bò, dê, gà, cua biển, trồng đào cảnh. Những mô hình này không chỉ cung cấp giống, vốn mà còn tập huấn chuyển giao khoa học kỹ thuật, giúp hộ dân tính toán kinh doanh bền vững.
Sau gần 5 năm triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, tỷ lệ hộ nghèo đa chiều của tỉnh Bắc Ninh giảm còn dưới 0,8%, dự kiến đến hết năm 2025, tỷ lệ hộ nghèo của Bắc Ninh chỉ còn khoảng 0,56%. Bắc Ninh đã triển khai hơn 500 mô hình sinh kế, trong đó có khoảng 120 mô hình ứng dụng công nghệ cao trong nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và du lịch cộng đồng.
Giai đoạn 2024-2025, Bắc Ninh đẩy mạnh phát triển sinh kế theo chuỗi giá trị nhằm tránh tái nghèo và nâng cao giá trị nông sản. Tỉnh tăng cường kết nối nông dân với hợp tác xã, doanh nghiệp tiêu thụ; mở rộng các mô hình sản xuất theo chuỗi như rau sạch, chăn nuôi hữu cơ, nông nghiệp tuần hoàn. Những mô hình như trồng rau công nghệ cao, sửa chữa cơ khí hay điện dân dụng được người dân hưởng ứng vì tính thực tiễn cao, "học nhanh - làm được ngay - thu nhập ổn định".
Nhiều địa phương có chuyên mục riêng như "Người nghèo làm chủ", "Thoát nghèo bền vững", "Thanh niên lập nghiệp", góp phần hình thành lối sống tích cực và tư duy làm kinh tế cho cộng đồng. Những mô hình như nuôi bò sinh sản luân chuyển ở miền núi phía Bắc, trồng rau VietGAP ở đồng bằng sông Hồng hay phát triển du lịch cộng đồng gắn với chăn nuôi ở Tây Nguyên giúp thu nhập của nhiều hộ tăng, hình thành những "cộng đồng sinh kế" cùng nhau phát triển.
Thống kê cho thấy, tính đến giữa năm 2025, 85% mô hình trên cả nước được đánh giá đạt hiệu quả tốt hoặc khá, trong đó 58% hộ tham gia có thu nhập tăng từ 1,5 đến 2 lần so với thời điểm bắt đầu. Đây là minh chứng rõ rệt cho hướng tiếp cận mới - giảm nghèo bằng nâng cao năng lực sản xuất, chứ không chỉ bằng trợ cấp. Bên cạnh đó, các mô hình giảm nghèo không chỉ hướng đến tăng thu nhập, mà còn thay đổi nhận thức và khơi dậy tinh thần tự lực.
Hỗ trợ an sinh xã hội toàn diện
Để công cuộc giảm nghèo thực sự bền vững, các địa phương luôn chú trọng thực hiện đầy đủ, kịp thời các chính sách an sinh xã hội, coi đây là “lưới đỡ” an toàn cho người dân. Theo đó, việc phát triển hệ thống an sinh xã hội đa chiều tiếp tục được chú trọng thông qua đầu tư vào giáo dục, y tế, văn hóa và các dịch vụ xã hội cơ bản. Đây là nền tảng để bảo đảm người dân được tiếp cận đầy đủ dịch vụ thiết yếu, hạn chế nguy cơ tái nghèo và tăng cơ hội phát triển bền vững.
Giai đoạn 2021-2024, Thành phố Hà Nội đã trợ cấp bảo trợ xã hội hàng tháng cho 3.906 người thuộc hộ nghèo, cận nghèo theo diện bảo trợ xã hội. Thành phố cũng hỗ trợ 7.772 người theo chính sách riêng của Hà Nội, với mức hỗ trợ từ 440.000 đồng đến 2.500.000 đồng/người/tháng.
Sau ngày 1/7/2025, Hà Nội có 126/126 xã, phường không còn hộ nghèo; trong đó 43 đơn vị không còn cả hộ nghèo và hộ cận nghèo. Đến tháng 9/2025, Thành phố tiếp tục giảm thêm 103 hộ cận nghèo.
Cùng với đó, Thành phố hỗ trợ bảo hiểm y tế cho hơn 179.000 người thuộc nhóm nghèo, cận nghèo và các hộ có mức sống trung bình làm nông – lâm – ngư nghiệp; hỗ trợ học phí và chi phí học tập cho hơn 8.500 học sinh thuộc hộ nghèo thoát nghèo; hỗ trợ xây dựng và sửa chữa 3.520 căn nhà cho các hộ khó khăn về nhà ở, đạt 100% kế hoạch.
Hệ thống y tế cơ sở được củng cố, 100% trạm y tế xã có bác sĩ làm việc; tỷ lệ bao phủ bảo hiểm y tế đạt 95,25% vào cuối năm 2024. Tại khu vực nông thôn, 100% hộ được sử dụng nước hợp vệ sinh, 95% được tiếp cận hệ thống nước sạch. Tỷ lệ hộ có ít nhất một điện thoại thông minh đạt 99,6%, phản ánh sự tiếp cận tốt hơn với các dịch vụ công và chính sách xã hội.
Dự kiến đến cuối 2025, cả nước sẽ có gần 90.000 căn nhà được xây mới hoặc sửa chữa cho hộ nghèo, hộ cận nghèo ở vùng đặc biệt khó khăn, tạo điểm tựa an cư để người dân yên tâm phát triển kinh tế.
Nhiều địa phương ghi nhận kết quả nổi bật như: Giai đoạn 2021-2024, Nghệ An đã hỗ trợ xây mới 2.111 căn nhà và sửa chữa 1.537 căn nhà cho các hộ nghèo và cận nghèo, giúp họ "an cư" để yên tâm "lạc nghiệp".
Tính đến hết tháng 6/2025, Bắc Ninh có hơn 2.500 căn nhà được xây mới, sửa chữa với tổng kinh phí hơn 150 tỷ đồng, mang lại mái ấm kiên cố cho người có công, hộ nghèo, hộ cận nghèo và hộ thuộc chương trình phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.
Trong năm 2024 và 9 tháng đầu năm 2025, Quỹ “Vì người nghèo” các cấp Thành phố Hà Nội đã hỗ trợ xây mới 1.034 nhà, sửa chữa 476 nhà, tặng hàng nghìn phương tiện sản xuất, đồ dùng sinh hoạt với tổng trị giá trên 69,8 tỷ đồng. Năm 2025, nhân dịp kỷ niệm 95 năm Ngày thành lập Đảng bộ thành phố Hà Nội, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thành phố đã hỗ trợ xây dựng 89 nhà Đại đoàn kết tại 10 huyện, với tổng kinh phí 4,45 tỷ đồng.
Bên cạnh đó, các địa phương còn triển khai hỗ trợ học phí, chi phí học tập cho học sinh, sinh viên, người nghèo, đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau. Tỉnh Lạng Sơn đã đẩy nhanh tiến độ đào tạo nghề cho người dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh nhằm tạo sinh kế, nâng cao thu nhập và đời sống của người dân.
Tính đến tháng 5/2025, Lạng Sơn đã thực hiện 31 mô hình đào tạo nghề gắn với giải quyết việc làm; mở 257 lớp đào tạo nghề cho 9.138 người DTTS; tư vấn, giới thiệu việc làm cho 4.200 lượt người; tổ chức 90 cuộc tuyên truyền, tư vấn hướng nghiệp, khởi nghiệp học nghề, việc làm và các dịch vụ hỗ trợ việc làm, đi làm việc ở nước ngoài cho 11.072 lượt người; hỗ trợ 04 lao động qua đào tạo đi làm việc ở nước ngoài; hỗ trợ đầu tư sửa chữa 06 công trình tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp.
Những kết quả đạt được trong thời gian qua đã khẳng định hướng đi đúng đắn của công tác giảm nghèo bền vững. Sự kết hợp hài hòa giữa đầu tư hạ tầng, nâng cao năng lực con người, phát triển các mô hình sinh kế hiệu quả và đảm bảo an sinh xã hội đã và đang tạo ra một sức bật mạnh mẽ, giúp người dân cả nước không chỉ thoát nghèo mà còn có cơ hội vươn lên làm giàu, góp phần xây dựng kinh tế - xã hội phát triển, không để ai bị bỏ lại phía sau.
