Chú trọng đến kiểm toán môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu
Là thành viên tích cực, có trách nhiệm của INTOSAI và Ban Điều hành ASOSAI giai đoạn 2021-2024, đồng thời thực hiện cam kết tại Tuyên bố Hà Nội với trọng tâm vào “Kiểm toán môi trường vì sự phát triển bền vững”, KTNN Việt Nam không thể nằm ngoài guồng quay, nhiệm vụ chung của các tổ chức. Cùng với đó, Chiến lược phát triển KTNN Việt Nam đến năm 2030 cũng xác định kiểm toán môi trường là một trong những những nội dung chủ đạo được tập trung phát triển, tăng cường cả về chất lượng và số lượng cuộc kiểm toán.
Trong những năm qua, KTNN Việt Nam đã chú trọng và triển khai thực hiện nhiều cuộc kiểm toán chuyên đề, kiểm toán hoạt động, kiểm toán môi trường được xã hội quan tâm hoặc lồng ghép nội dung kiểm toán liên quan đến công tác bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu trong các cuộc kiểm toán thường niên của KTNN Việt Nam.
Một số cuộc kiểm toán nổi bật như: Kiểm toán Chương trình mục tiêu quốc gia về ứng phó với biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh giai đoạn 2016-2020; kiểm toán Chương trình Giảm nhẹ và thích ứng với biến đổi khí hậu giai đoạn 2012-2015; kiểm toán Dự án trồng mới 5 triệu hecta rừng; kiểm toán Việc quản lý nguồn nước lưu vực sông Mê Công, gắn với việc thực hiện mục tiêu phát triển bền vững (phối hợp với KTNN Thái Lan, và Myanmar); kiểm toán Chương trình mục tiêu quốc gia về Nước sạch và Vệ sinh môi trường nông thôn; kiểm toán Quản lý nhập khẩu phế liệu giai đoạn 2016 - 2018; kiểm toán việc thực hiện các giải pháp giảm thiểu sử dụng túi ni lông; kiểm toán quản lý và bảo vệ môi trường các khu kinh tế, khu công nghiệp, cụm công nghiệp, làng nghề, nhà máy nhiệt điện, bệnh viện…
Các chủ đề kiểm toán trên đều là các vấn đề “nóng” về môi trường, tiềm ẩn nhiều nguy cơ tác động tiêu cực đến môi trường và gia tăng vấn đề biến đổi khí hậu được Chính phủ, Quốc hội, người dân quan tâm, đồng thời đã được KTNN Việt Nam rà soát, thu thập thông tin, đánh giá một cách kỹ lưỡng trước khi đưa vào kế hoạch thực hiện nhằm đảm bảo tối đa hóa các tác động và giá trị gia tăng mà cuộc kiểm toán có thể đem lại.
Đối với các cuộc kiểm toán này, KTNN Việt Nam áp dụng chủ yếu loại hình kiểm toán hoạt động, là loại hình kiểm toán phù hợp nhất nhằm mục đích đánh giá tính kinh tế, hiệu lực, hiệu quả của công tác chuẩn bị và hướng tới việc trả lời ba câu hỏi kiểm toán chính bao gồm: Chính phủ đã xem xét, áp dụng SDGs ở mức độ nào dựa trên cơ sở bối cảnh thực tế của quốc gia; Chính phủ đã xác định và đảm bảo mọi nguồn lực cần thiết cho việc thực hiện Chương trình nghị sự 2030 hay chưa và Chính phủ đã thiết lập một cơ chế để theo dõi, giám sát, đánh giá và báo cáo về tiến độ thực hiện Chương trình nghị sự 2030 hay chưa.
Một số phát hiện kiểm toán của KTNN Việt Nam
Thông qua kiểm toán, KTNN Việt Nam đã chỉ ra những bất cập, tồn tại trong công tác quản lý, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu, như: Sự chồng chéo, chưa rõ ràng trong việc phân định trách nhiệm giữa các cơ quan quản lý nhà nước; Việc ban hành cơ chế, chính sách về quản lý, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu chưa đầy đủ, thiếu chặt chẽ; Công tác thẩm định, phê duyệt các hồ sơ, giấy phép môi trường chưa tuân thủ quy định; Sử dụng các trang thiết bị, công nghệ lạc hậu trong xử lý chất thải, tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm môi trường.
KTNN Việt Nam cũng chỉ ra những bất cập trong Quy hoạch hạ tầng bảo vệ môi trường chưa đảm bảo theo quy định; chuyển đổi mục đích sử dụng các khu đất có chức năng làm hạ tầng bảo vệ môi trường sang các mục đích sử dụng khác; Chất lượng khí thải và nước thải chưa đảm bảo quy chuẩn kỹ thuật; Các cơ quan quản lý nhà nước chưa xem xét, đánh giá để giải quyết bài toán về lợi ích kinh tế và tác động môi trường, đặc biệt là khi sử dụng phế liệu nhập khẩu làm nguyên liệu sản xuất.
Đồng thời, KTNN Việt Nam cũng đánh giá: Hiệu quả, hiệu lực đầu tư của các chương trình, dự án môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu còn hạn chế; Chưa bố trí đủ nguồn lực tài chính và xác định khả năng cân đối nguồn kinh phí cần thiết dẫn đến một số dự án thiếu kinh phí, thực hiện dở dang gây ảnh hưởng đến tính hiệu quả, hiệu lực của vốn đầu tư; Chế độ báo cáo chưa được thực hiện nghiêm túc; Công tác giám sát, kiểm soát của cơ quan quản lý còn thiếu sự đồng bộ, chưa đảm bảo kết nối từ Trung ương đến địa phương...
Những bất cập, hạn chế này làm giảm tính hiệu quả, hiệu lực của công tác quản lý môi trường và cần thiết phải được phát hiện, khắc phục kịp thời. Từ các kết quả kiểm toán thu được, KTNN Việt Nam đã kiến nghị chấn chỉnh, khắc phục những sai phạm trong công tác quản lý nhà nước về môi trường, biến đổi khí hậu cũng như sửa đổi, bổ sung các văn bản, chính sách còn chưa nhất quán, chưa phù hợp với Luật cũng như thực tiễn thực hiện; góp phần nâng cao tính hiệu lực và hiệu quả trong hoạt động của các cơ quan chức năng, chuyên ngành và tính kinh tế, hiệu lực và hiệu quả trong thực hiện các chiến lược, chương trình, kế hoạch, đề án… của Chính phủ.
Chẳng hạn như: Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu, Chiến lược Bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, Chương trình quốc gia về giảm phát thải khí nhà kính thông qua hạn chế mất và suy thoái rừng; bảo tồn, nâng cao trữ lượng các-bon và quản lý bền vững tài nguyên rừng đến năm 2030, Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện Chương trình nghị sự 2030 vì Sự phát triển bền vững, Kế hoạch thực hiện Thỏa thuận Paris về Biến đổi khí hậu, Đề án Tăng cường công tác quản lý chất thải nhựa ở Việt Nam, Đề án Trồng một tỷ cây xanh giai đoạn 2021-2025...
Ngoài ra, giai đoạn 2023-2024, để đóng góp cho hành động ứng phó với biến đổi khí hậu trên toàn cầu, KTNN Việt Nam đã tích cực tham gia Cuộc kiểm toán hợp tác về hành động thích ứng với biến đổi khí hậu do IDI phối hợp với Nhóm công tác về kiểm toán môi trường của INTOSAI chủ trì thực hiện với chuyên đề “Thực hiện kế hoạch và hành động thích ứng với biến đổi khí hậu (liên quan đến mục tiêu phát triển bền vững số 13)”. KTNN Việt Nam đã hoàn thành Đề cương kiểm toán của cuộc kiểm toán và gửi cho các chuyên gia IDI cho ý kiến hoàn thiện để triển khai kiểm toán vào tháng 5/2024.
Khó khăn, thách thức trong thực hiện kiểm toán hành động quốc gia về khí hậu
KTNN Việt Nam so với các các cơ quan kiểm toán tối cao trên thế giới còn rất trẻ, trong khi đó, biến đổi khí hậu là vấn đề cấp bách toàn cầu, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển bền vững của tất cả các quốc gia và gây hệ lụy về rủi ro quản trị đối với tất cả các Chính phủ trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. Chính vì vậy, trong quá trình tổ chức triển khai thực hiện kiểm toán hành động quốc gia về khí hậu, KTNN Việt Nam đang gặp một số khó khăn.
Trong đó có khó khăn về việc lựa chọn chủ đề kiểm toán đánh giá hành động quốc gia về khí hậu cho kế hoạch kiểm toán chiến lược và hàng năm, do hầu hết các hành động quốc gia về khí hậu của Chính phủ Việt Nam chỉ mới ở giai đoạn bắt đầu xây dựng chương trình, kế hoạch, đề án… và liên tục điều chỉnh phù hợp với bối cảnh quốc gia và cam kết quốc tế; hệ thống văn bản pháp luật quy định, hướng dẫn và định hướng hành động quốc gia về khí hậu ở các cấp mới ban hành, cần thời gian để triển khai và đưa vào thựa tiễn; nguồn lực quốc gia trong bối cảnh nền kinh tế khó khăn và là nước “thu nhập trung bình” cần có thời gian cân đối, điều chỉnh phù hợp và “kêu gọi” hỗ trợ từ quốc tế; cơ sở dữ liệu quốc gia về khí hậu chưa đầy đủ và chưa có sự kết nối…
Bên cạnh đó, KTNN Việt Nam chưa có kinh nghiệm, phương pháp và quy trình hướng dẫn thực hiện kiểm toán cũng như nguồn nhân sự có đủ năng lực thực hiện kiểm toán hoạt động đối với hành động quốc gia về khí hậu; chưa có quy trình hướng dẫn thực hiện kiểm toán biến đổi khí hậu… Vì vậy, cần sự hỗ trợ của cộng đồng quốc tế trong việc xây dựng hướng dẫn và tăng cường năng lực kiểm toán biến đổi khí hậu cho KTNN Việt Nam.
Định hướng kiểm toán biến đổi khí hậu của KTNN Việt Nam
Để nâng cao chất lượng, hiệu quả kiểm toán trong việc đánh giá các hành động của Chính phủ Việt Nam về khí hậu, đồng thời, thực hiện có hiệu quả các cam kết quốc tế, đóng góp thiết thực cho hành động ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu, KTNN Việt Nam đưa ra một số giải pháp định hướng thực hiện kiểm toán ứng phó với biến đổi khí hậu trong thời gian tới của KTNN Việt Nam như sau:
Thứ nhất, KTNN Việt Nam đã xây dựng Chiến lược phát triển KTNN đến năm 2030 (giai đoạn 2021-2030), trong đó có một số mục tiêu hướng tới tăng cường kiểm toán môi trường, biến đổi khí hậu và phát triển bền vững, gồm: Tăng cường kiểm toán hoạt động, kiểm toán chuyên đề, kiểm toán công nghệ thông tin, kiểm toán môi trường đạt tỷ lệ khoảng 30% đến 40% số lượng các cuộc kiểm toán hàng năm; chú trọng việc phát hiện các bất cập trong cơ chế, chính sách, pháp luật để kiến nghị hoàn thiện; nâng cao chất lượng kiểm toán đáp ứng yêu cầu quản lý, điều hành của Chính phủ, yêu cầu giám sát của Quốc hội.
Thứ hai, KTNN Việt Nam xây dựng Kế hoạch kiểm toán hàng năm và định kỳ rà soát Kế hoạch kiểm toán trung hạn với mục tiêu triển khai hiệu quả Kế hoạch thực hiện Chiến lược phát triển KTNN đến năm 2030; nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động kiểm toán; tăng cường kỷ cương, kỷ luật trong thực thi công vụ; phát huy vai trò của KTNN là công cụ hữu hiệu của Đảng, Nhà nước trong kiểm tra, giám sát việc quản lý tài chính công, tài sản công và phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực. Trong đó, KTNN Việt Nam tiếp tục tập trung ưu tiên lựa chọn những vấn đề trọng yếu về môi trường, biến đổi khí hậu và phát triển bền vững mà dư luận xã hội và Chính phủ quan tâm; xác định kiểm toán môi trường, biến đổi khí hậu và các mục tiêu phát triển bền vững là một trong những nội dung quan trọng và mang tính đột phá trong thời gian tới.
Thứ ba, các vấn đề liên quan tới biến đổi khí hậu mang tính chất phức tạp, liên ngành, liên lĩnh vực và ảnh hưởng đến nhiều đối tượng dễ bị tổn thương đòi hỏi Kiểm toán viên không chỉ cần có kỹ năng kiểm toán mà còn cần trang bị những kiến thức liên quan tới nhiều lĩnh vực kinh tế - xã hội - môi trường. Do đó, KTNN Việt Nam sẽ tập trung xây dựng và tăng cường năng lực cho đội ngũ kiểm toán viên đảm bảo đáp ứng yêu cầu của từng cuộc kiểm toán. Đồng thời, chú trọng đến việc nâng cao công tác kiểm soát chất lượng kiểm toán thông qua việc phối hợp, trao đổi ý kiến giữa các đơn vị tham mưu từ khâu lập kế hoạch kiểm toán, thực hiện kiểm toán đến khâu phát hành báo cáo kiểm toán, đảm bảo các cuộc kiểm toán tuân thủ đúng các chuẩn mực, quy trình, hướng dẫn của KTNN và áp dụng linh hoạt chuẩn mực, hướng dẫn, thông lệ quốc tế vào quy trình kiểm toán.
Thứ tư, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động kiểm toán nói chung và kiểm toán ứng phó với biến đổi khí hậu nói riêng như: truy cập, trích xuất, phân tích các số liệu từ hệ thống phần mềm, cơ sở dữ liệu về quản lý, giám sát của các cơ quan quản lý từ trung ương đến địa phương …
Thứ năm, trên phương diện hợp tác quốc tế, KTNN Việt Nam luôn đóng vai trò là thành viên tích cực, chủ động của INTOSAI trong mọi hoạt động của tổ chức, đặc biệt là việc thúc đẩy hoạt động kiểm toán ứng phó với biến đổi khí hậu. KTNN Việt Nam mong muốn tăng cường hợp tác song phương, đa phương với các tổ chức và các SAI thành viên INTOSAI trong việc thực hiện kiểm toán môi trường, biến đổi khí hậu và các SDG; tham gia tích cực và có hiệu quả các cuộc kiểm toán hợp tác; biệt phái kiểm toán viên tham gia các cuộc kiểm toán môi trường, biến đổi khí hậu và các SDG do các SAI thành viên ASOSAI, INTOSAI có thế mạnh thực hiện để học hỏi, tiếp thu kiến thức, kinh nghiệm về kiểm toán môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu từ các SAI và đối tác quốc tế.
Thứ sáu, tiếp tục áp dụng ISSAI và vận dụng linh hoạt, sáng tạo các phương pháp tiếp cận, phương pháp kiểm toán, hướng dẫn và thông lệ quốc tế phù hợp từ bước chuẩn bị, lập kế hoạch kiểm toán, thực hiện kiểm toán cho đến xây dựng báo cáo kiểm toán nhằm góp phần nâng cao giá trị của các kết quả và kiến nghị kiểm toán./.
.png "Kiểm toán nhà nước Việt Nam dự Hội nghị lần thứ 22 của Nhóm công tác về kiểm toán môi trường của INTOSAI")
