Kiến tạo hệ thống cảnh báo sớm tham nhũng

Hình thành hệ thống cảnh báo sớm, giúp phát hiện những bất thường

Các đại biểu Quốc hội thống nhất cho rằng, việc sửa đổi, bổ sung Luật PCTN lần này là rất cần thiết, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số quốc gia, xây dựng một nền công vụ liêm chính và hiện đại.

Để Luật PCTN thực sự là công cụ kiểm soát quyền lực và bảo vệ tài sản công ở tầm chiến lược, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Đoàn TP. Hồ Chí Minh) - đề nghị cần kiến tạo hệ thống cảnh báo sớm tham nhũng.

Theo đại biểu, khoản 2, 3, 4 Điều 16 Dự thảo Luật đã mở rộng chủ thể lập báo cáo nhưng vẫn dừng ở mức phối hợp, chưa tạo được một trung tâm dữ liệu báo cáo thống nhất. Vì vậy, đại biểu đề nghị Ban soạn thảo nghiên cứu, xem xét bổ sung nguyên tắc báo cáo phòng, chống tham nhũng phải được chuẩn hóa theo một chuẩn dữ liệu mở, thống nhất trong toàn quốc; toàn bộ dữ liệu từ các Bộ, ngành, địa phương phải được kết nối về cơ sở dữ liệu quốc gia về phòng, chống tham nhũng theo thời gian thực.

“Đây là nền tảng để hình thành hệ thống cảnh báo sớm, giúp phát hiện những bất thường trong đầu tư công, đất đai, đấu thầu, tuyển dụng. Nếu không thiết lập rõ nguyên tắc này vào Luật, chúng ta sẽ tiếp tục đối mặt với tình trạng báo cáo rời rạc, chậm trễ, thiếu khả năng phân tích, dự báo” - đại biểu Nguyễn Tâm Hùng nói.

Về kiến tạo hạ tầng số chống tham nhũng, đại biểu Hùng đề nghị Ban soạn thảo nghiên cứu, xem xét quy định rõ ràng hơn theo hướng cơ sở dữ liệu PCTN phải bắt buộc kết nối với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, đất đai, đăng ký doanh nghiệp, thuế, hải quan, ngân hàng, công chứng.

98% hành vi tham nhũng đều để lại dấu vết thông qua biến động tài sản và các giao dịch tài chính. Chỉ khi dữ liệu được tích hợp, cơ quan kiểm soát mới có thể phát hiện giao dịch bất thường, tài sản chuyển dịch lòng vòng hoặc đứng tên hộ. Nếu không quy định mức độ bắt buộc, hệ thống sẽ tiếp tục phân mảnh và khó khăn trong việc kiểm soát thực tiễn.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Đoàn Lâm Đồng) cũng đề nghị, nhằm tận dụng được thành tựu nổi bật của chuyển đổi số quốc gia, Quốc hội cần xem xét bổ sung quy định giao Chính phủ xây dựng lộ trình phù hợp nhằm từng bước liên thông Cơ sở dữ liệu quốc gia về tài sản, thu nhập với các cơ sở dữ liệu sẵn có như dân cư, đất đai, thuế, ngân hàng, chứng khoán… Đây là việc cấp thiết, đã được quy định tại Điều 52, Công ước Liên hợp quốc về PCTN, Khung Chính phủ điện tử của Ngân hàng thế giới và đã được chứng minh hiệu quả trên thế giới.

Đồng thời, việc tích hợp này phải được Luật quy định rõ ràng về thẩm quyền truy cập, bảo mật dữ liệu và mục đích sử dụng để đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp. Điều này sẽ cấp cho cơ quan chức năng “quyền đối chiếu dữ liệu” một cách hợp pháp, xác minh nhanh hơn, chính xác hơn, giảm rất nhiều thủ tục hành chính cho chính cán bộ, đảng viên khi kê khai.

Trong khi đó, đại biểu Nguyễn Văn Huy (Đoàn Hưng Yên) - nhận xét, việc quy định ứng dụng khoa học, công nghệ, chuyển đổi số trong quản lý là phù hợp với tình hình thực tiễn chung của đất nước hiện nay. Tuy nhiên, nội dung quy định trong Điều 28 của Dự thảo Luật còn mang tính định hướng chung, không có tiêu chí đo lường và không xác định nội dung phải thực hiện, mức độ thực hiện hay là cách thức đánh giá.

Điều này sẽ dẫn đến khó khăn trong tổ chức thi hành, khó xác định trách nhiệm pháp lý và không bảo đảm tính minh bạch, cụ thể. “Đề nghị Cơ quan soạn thảo quy định cụ thể trách nhiệm của từng chủ thể, quy định rõ về nội dung, tần suất, biện pháp, nguồn lực thực hiện để bảo đảm tính khả thi và minh bạch của quy định này” - đại biểu Huy đề xuất.

Thay đổi triết lý kiểm soát tài sản, thu nhập

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Đoàn Lâm Đồng) cũng nhấn mạnh, việc ứng dụng công nghệ thông tin cho phép chúng ta thay đổi triết lý kiểm soát, chuyển từ việc "chờ cán bộ kê khai và giải trình" sang "hệ thống tự động phát hiện dấu hiệu rủi ro".

Dẫn chứng, cơ quan điều tra tham nhũng (CPIB) của Singapore đã sử dụng công nghệ phân tích dữ liệu lớn và AI để rà soát và phát hiện các giao dịch đáng ngờ, các mô hình tài chính bất thường liên quan đến các quan chức cấp cao và những người có vị trí nhạy cảm, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh đề nghị giao Chính phủ nghiên cứu, thí điểm ứng dụng các công nghệ hiện đại này trong việc hỗ trợ phát hiện sớm các biến động tài sản bất thường. Việc thí điểm trước ở một số Bộ, ngành, địa phương sẽ giúp chúng ta vừa rút kinh nghiệm, vừa bảo đảm tính khả thi, ổn định của hệ thống.

Đại biểu cũng thống nhất với quy định công khai bản kê tài sản, với chủ trương “minh bạch là vaccine phòng, chống tham nhũng”. Đồng thời, đề nghị, Quốc hội xem xét quy định mở rộng dần hình thức công khai bản kê khai tài sản trên Cổng thông tin điện tử quốc gia. Đây là một cơ chế phòng ngừa xã hội hiệu quả, đảm bảo nguyên tắc: "Quyền lực tới đâu, trách nhiệm tới đó, công khai, minh bạch tới đó" được thực thi một cách triệt để và hiệu quả nhất.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh khẳng định, ứng dụng công nghệ sẽ tạo ra một "lá chắn số" hiện đại trong PCTN, giúp minh bạch hóa quyền lực, làm trong sạch tổ chức và củng cố niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng thì đề nghị xem xét bổ sung giao cho Chính phủ ban hành một bộ chỉ số liêm chính quốc gia gồm: thang điểm, trọng số, tiêu chuẩn đánh giá về phòng ngừa, phát hiện, xử lý, thu hồi tài sản. Bộ chỉ số này không chỉ phục vụ báo cáo mà còn là công cụ đánh giá cán bộ, đánh giá cơ quan, thúc đẩy tính cạnh tranh liêm chính giữa các địa phương. Đây là cách tiếp cận hiện đại nhiều quốc gia hiện nay đang áp dụng.

Cùng với đó, cần thiết lập cơ chế phân tích rủi ro và chấm điểm nguy cơ tham nhũng, tại Điều 40 và Điều 41.

“Dự thảo Luật chỉ quy định theo dõi biến động tài sản, tôi đề nghị mở rộng theo hướng xây dựng hệ thống phân tích rủi ro tham nhũng, chấm điểm nguy cơ đối với từng cá nhân dựa trên mức độ biến động tài sản, lịch sử kê khai, phạm vi, quyền hạn, lĩnh vực nhạy cảm như đất đai, đầu tư công, đấu thầu, tài chính ngân sách. Những người có điểm rủi ro cao phải được đưa vào danh sách giám sát trọng điểm, đây là cách tiếp cận quan trọng chuyển từ phát hiện thụ động sang giám sát chủ động” - đại biểu Nguyễn Tâm Hùng nói.

Tiếp thu ý kiến của các đại biểu, Tổng Thanh tra Chính phủ Đoàn Hồng Phong - cho biết, Cơ quan soạn thảo sẽ phối hợp với Ủy ban Pháp luật và Tư pháp nghiên cứu tiếp thu, hoàn thiện quy định về ứng dụng chuyển đổi số trong quản lý tài sản, thu nhập, thực hiện PCTN, bảo đảm thể chế hoá chủ trương, chính sách của Đảng, đồng bộ với hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong công tác PCTN.