OCOP - Đòn bẩy cho giảm nghèo bền vững

Dựa trên việc khai thác lợi thế về tài nguyên bản địa, văn hóa, và tri thức truyền thống, OCOP đã và đang tạo ra những thay đổi tích cực, rõ nét trong đời sống kinh tế - xã hội tại các địa phương, đặc biệt là khu vực nông thôn, miền núi, và vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Tạo sinh kế ổn định

Hiệu quả rõ rệt nhất của OCOP là khả năng nâng cao giá trị gia tăng cho các sản phẩm nông nghiệp, phi nông nghiệp và dịch vụ đặc trưng, từ đó kiến tạo sinh kế ổn định. Chương trình đã thúc đẩy quá trình chuẩn hóa chất lượng, an toàn vệ sinh thực phẩm (ATVSTP) và cải tiến mẫu mã bao bì.

Hà Nội là điển hình với việc công nhận hơn 3.400 sản phẩm OCOP, khẳng định vai trò tiên phong. Tại các tỉnh như Phú Thọ, Thái Nguyên, việc đưa các sản phẩm trà, dược liệu, và thủ công mỹ nghệ lên chuẩn 3-5 sao đã giúp các sản phẩm bản địa này thoát khỏi "ao làng", tiếp cận thị trường rộng lớn, mang lại giá trị kinh tế cao hơn gấp nhiều lần so với sản phẩm thô.

OCOP cũng khuyến khích chuyển dịch cơ cấu sản xuất, từ chú trọng sản lượng sang chú trọng chất lượng và chế biến sâu. Nhiều Hợp tác xã (HTX) và hộ sản xuất đã mạnh dạn đầu tư công nghệ. Đơn cử như sản phẩm Gạo sạch Mường Lò (Yên Bái) hay Nước mắm Cát Hải (Hải Phòng), sau khi được công nhận OCOP, đã tăng cường kết nối chuỗi giá trị, tạo việc làm ổn định, đặc biệt cho lao động nữ và hộ nghèo tại địa phương, góp phần giảm nghèo bền vững thông qua phát triển kinh tế tập thể.

Sản phẩm Đông trùng hạ thảo của Công ty TNHH Dược thảo Trường Sơn (Lâm Đồng) là sản phẩm OCOP 5 sao, mô hình này không chỉ tạo ra sản phẩm chất lượng cao mà còn là hình mẫu về ứng dụng công nghệ, tạo ra chuỗi giá trị lớn, từ đó gián tiếp hỗ trợ thu nhập cho người dân địa phương thông qua cung cấp nguyên liệu, dịch vụ. Hay sản phẩm trà Shan Tuyết Phìn Hồ (Hà Giang) đạt chuẩn OCOP 5 sao đã giúp sản phẩm trà cổ thụ của đồng bào dân tộc thiểu số tại vùng cao nâng tầm thương hiệu, đảm bảo đầu ra ổn định với giá trị cao, giúp nhiều hộ gia đình thoát khỏi cảnh bấp bênh về kinh tế.

Kết nối chuỗi giá trị và ứng dụng công nghệ số

OCOP phát huy vai trò là cầu nối quan trọng, thiết lập các chuỗi giá trị từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ, đồng thời tận dụng hiệu quả công nghệ số để tối ưu hóa hiệu quả giảm nghèo. Các địa phương tăng cường tổ chức các hội chợ, sự kiện quảng bá, đồng thời đẩy mạnh ứng dụng chuyển đổi số (QR truy xuất nguồn gốc, bán hàng qua các sàn thương mại điện tử như Postmart, Shopee, Lazada) để mở rộng kênh bán hàng. Việc này đặc biệt quan trọng giúp các sản phẩm của vùng sâu, vùng xa tiếp cận thị trường mà không cần qua nhiều khâu trung gian, gia tăng lợi nhuận trực tiếp cho người sản xuất.

Bên cạnh đó, các mô hình du lịch cộng đồng gắn với trải nghiệm sản phẩm OCOP, như du lịch Làng nghề Bát Tràng (Hà Nội), hay du lịch sinh thái tại Đồng Tháp vừa bảo tồn bản sắc văn hóa, vừa tạo thêm nguồn thu nhập đáng kể từ dịch vụ, quà lưu niệm và trải nghiệm sản xuất.

Mặc dù hiệu quả rõ rệt, OCOP vẫn đối mặt với những thách thức cần được giải quyết. Hầu hết các sản phẩm OCOP vẫn tập trung ở mức 3-4 sao, trong khi việc đạt chuẩn 5 sao và đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe về chất lượng, kiểm dịch để xuất khẩu chính ngạch vẫn là một rào cản lớn, đòi hỏi đầu tư mạnh mẽ hơn vào khoa học công nghệ. Yếu tố con người, đặc biệt là khả năng quản lý, kỹ năng marketing và chuyển đổi số của các chủ thể OCOP (đa phần là HTX, hộ kinh doanh) tại vùng nghèo còn hạn chế.

Thời gian tới, để OCOP thực sự là đòn bẩy cho giảm nghèo bền vững, các địa phương cần tiếp tục nâng cao chất lượng, tiêu chuẩn hóa sản phẩm theo yêu cầu thị trường, khuyến khích sáng tạo để tạo ra các sản phẩm độc đáo, có giá trị kinh tế cao hơn. Đẩy mạnh ứng dụng chuyển đổi số trong mọi khâu, từ quản lý, sản xuất đến xúc tiến thương mại. Đặc biệt, cần gắn kết ba Chương trình mục tiêu quốc gia và tích hợp Chương trình OCOP để tạo sự đồng bộ, nâng cao hiệu quả đầu tư và phát triển bền vững hơn.

Chương trình OCOP đã khẳng định vai trò là giải pháp căn cơ, hiệu quả để khơi dậy tiềm năng nội lực của từng vùng đất, thúc đẩy kinh tế nông thôn phát triển theo chuỗi giá trị. OCOP không chỉ tạo ra của cải vật chất mà còn kiến tạo một nền tảng vững chắc, giúp người dân, đặc biệt là các hộ nghèo tại vùng khó khăn, nâng cao năng lực tự chủ, chuyển từ hình thức hỗ trợ sang phát triển kinh tế nội sinh bền vững.

Bằng việc liên tục chuẩn hóa, ứng dụng công nghệ và gắn kết với du lịch, OCOP chắc chắn sẽ tiếp tục là động lực mạnh mẽ để Việt Nam hoàn thành mục tiêu giảm nghèo đa chiều và xây dựng một nông thôn Việt Nam ngày càng xanh, sinh thái và thịnh vượng.