Lỗ hổng thực thi dù quy định nghiêm ngặt hơn
Theo khoản 4 Điều 13 Luật BHXH 2024, từ ngày 01/7/2025, người sử dụng lao động có trách nhiệm đóng BHXH bắt buộc cho người lao động, đồng thời hằng tháng trích phần tiền đóng từ lương người lao động để nộp vào quỹ BHXH. So với trước đây, thời hạn nộp được gia hạn thêm một tháng, tạo điều kiện để doanh nghiệp linh hoạt dòng tiền trong bối cảnh kinh tế còn nhiều khó khăn. Tuy nhiên, sự linh hoạt này đi kèm yêu cầu nghiêm ngặt về thời hạn, nhằm tránh tình trạng chậm trễ hoặc trốn đóng.
Luật cũng xác định rõ hành vi “chậm đóng” và quy định mức phạt lãi: 0,03% mỗi ngày trên số tiền và số ngày chậm nộp. Doanh nghiệp vi phạm có thể bị xử phạt hành chính tới 150 triệu đồng và không được xét thi đua - một chế tài có tính răn đe đáng kể. So với Luật BHXH 2014, các quy định mới rõ ràng, dễ kiểm soát hơn và không còn phụ thuộc vào lãi suất đầu tư của Quỹ BHXH như trước.
Đáng chú ý, Luật BHXH 2024 mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, bao gồm cả người làm việc theo hợp đồng từ 1 tháng trở lên hoặc theo các thỏa thuận có yếu tố lao động - trả công - quản lý. Quy định này nhằm khắc phục tình trạng “lách luật” bằng hợp đồng ngắn hạn hoặc không mang tính lao động để né tránh nghĩa vụ BHXH.
Tuy nhiên, một trong những lỗ hổng lớn hiện nay là việc thuê ngoài không đi kèm giám sát. Nhiều cơ quan nhà nước, bệnh viện, trường học thuê dịch vụ vệ sinh, bảo vệ qua công ty cung ứng nhưng không xác thực việc thực hiện đầy đủ BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) cho người lao động. Trong nhiều trường hợp, các công ty này không ký hợp đồng chính thức, không đóng bảo hiểm và không có tổ chức công đoàn cho người lao động.
Kết quả kiểm toán của Kiểm toán nhà nước (KTNN) cho thấy, một số đơn vị đã sử dụng dịch vụ bảo vệ, vệ sinh trong nhiều năm nhưng các lao động thuộc công ty cung ứng không tham gia bất kỳ loại bảo hiểm nào.
Thậm chí, khi KTNN yêu cầu xác minh, có đơn vị thừa nhận “chưa từng xác minh” việc thực hiện chính sách bảo hiểm với đối tác cung ứng. Cá biệt, một trường đại học còn cho rằng đây là “nội dung ngoài phạm vi kiểm toán” - dù liên quan trực tiếp đến ngân sách công và quyền lợi người lao động. Câu hỏi được đặt ra: Những lao động làm việc qua công ty vệ sinh, bảo vệ cho các cơ quan công có được đóng BHXH hay không?
Ông Lê Đình Thăng - Kiểm toán trưởng KTNN chuyên ngành II - cho rằng, các đơn vị sự nghiệp công không thể viện lý do “không biết” hoặc xem trách nhiệm chỉ thuộc về phía công ty cung ứng để hợp thức hóa hợp đồng vi phạm pháp luật. Thuê ngoài không miễn trừ trách nhiệm giám sát, và phải bảo đảm rằng các công ty cung ứng dịch vụ thực hiện đầy đủ quy định của Luật Lao động, BHXH, BHYT…
Trước khi ký hợp đồng, đơn vị sử dụng dịch vụ phải yêu cầu công ty cung ứng chứng minh đã đóng đầy đủ BHXH, BHYT, BHTN cho người lao động. Đây không chỉ là quy định bắt buộc của pháp luật mà còn là tiêu chuẩn đạo đức trong quản trị công.
Cũng theo ông Thăng, việc thực hiện nghĩa vụ bảo hiểm đối với nhóm lao động này chưa được đánh giá đầy đủ trên quy mô toàn quốc. Việc thiếu kiểm tra đồng bộ có thể khiến hàng nghìn lao động bị bỏ sót khỏi hệ thống an sinh xã hội.
Tăng cường thanh tra, kiểm toán và minh bạch thông tin
Để chấm dứt tình trạng lao động bị “ẩn danh” về quyền lợi bảo hiểm, ông Lê Đình Thăng khuyến nghị tập trung vào ba nhóm giải pháp trọng tâm:
Thứ nhất, các cơ quan, đơn vị sử dụng ngân sách phải nâng cao trách nhiệm khi thuê dịch vụ. Hợp đồng chỉ được ký khi công ty chứng minh đã đóng đầy đủ BHXH, BHYT, BHTN cho nhân viên được điều động.
Thứ hai, tăng cường thanh tra, kiểm tra và kiểm toán tại các công ty dịch vụ cũng như cơ quan công sử dụng dịch vụ. KTNN, BHXH Việt Nam, cơ quan thanh tra lao động cần phối hợp chặt chẽ để sớm phát hiện và xử lý các vi phạm mang tính hệ thống.
Thứ ba, công khai thông tin về việc thực hiện BHXH của doanh nghiệp cung ứng dịch vụ. Khi người lao động, báo chí và xã hội có thể tiếp cận thông tin, điều đó sẽ tạo áp lực thay đổi mang tính bền vững - mà không cần tăng thêm chế tài.
Theo quy định hiện hành, người sử dụng lao động phải đóng 21,5% trên quỹ lương tháng để tham gia các loại bảo hiểm bắt buộc như: BHXH, BHYT, BHTN và bảo hiểm tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp. Nếu doanh nghiệp không thực hiện, có thể “tiết kiệm” được khoảng 20% chi phí, đồng nghĩa với việc tăng lợi nhuận. Ví dụ, với quỹ lương 10 tỷ đồng mỗi năm, doanh nghiệp có thể “giữ lại” khoảng 2,1 tỷ đồng - số tiền này có thể được dùng để tăng thu nhập cho nhân viên cuối năm.
Tuy nhiên, việc không đóng bảo hiểm không phải là chính sách bảo vệ người lao động về lâu dài. Tuân thủ đầy đủ quy định về bảo hiểm mới là cách duy trì quyền lợi an toàn và bền vững cho người lao động trong tương lai.
Chính sách BHXH không đơn thuần là quyền lợi và nghĩa vụ, mà còn là một trong những trụ cột của hệ thống an sinh quốc gia. Khi người lao động được tham gia đầy đủ BHXH, họ có quyền tiếp cận các chế độ như ốm đau, thai sản, hưu trí, thất nghiệp - từ đó góp phần giảm áp lực ngân sách và ổn định xã hội.
Mục tiêu bảo hiểm toàn dân là định hướng chiến lược của Đảng và Nhà nước. Để hiện thực hóa, chỉ ban hành Luật thôi là chưa đủ, mà phải đảm bảo thực thi đến từng hợp đồng nhỏ nhất, từ nhân viên vệ sinh, bảo vệ tới lao động thời vụ. Khi cả bảo vệ ca đêm tại bệnh viện cũng được tham gia đầy đủ BHXH, tiến tới mọi lao động đều có lương hưu khi về già - đó mới là biểu hiện rõ ràng nhất của một hệ thống an sinh xã hội thực chất và bền vững./.
