Thu từ đất tăng mạnh: Cơ hội và thách thức cho ngân sách

Động lực trước mắt, thách thức lâu dài

Theo Cục Thuế (Bộ Tài chính), tổng thu ngân sách nhà nước (NSNN) 6 tháng đầu năm 2025 ước đạt 1.332.300 tỷ đồng, bằng 67,7% dự toán, tăng 28,3% so với cùng kỳ năm 2024. Trong đó, thu từ đất nổi lên như một điểm nhấn: 277.000 tỷ đồng, chiếm 24% tổng thu nội địa, tăng gấp 2,42 lần so với cùng kỳ năm trước và đạt 94,5% dự toán cả năm.

Nguồn thu này đã tạo lực đẩy rõ nét cho kết quả thu NSNN và phát triển kinh tế địa phương. Song song với đó, ngành thuế hỗ trợ gần 97.000 tỷ đồng cho hơn 100.000 người nộp thuế, góp phần tháo gỡ khó khăn và nuôi dưỡng nguồn thu lâu dài.

8 tháng năm 2025, các khoản thu từ nhà, đất ước đạt 377.300 tỷ đồng, bằng 128,8% dự toán, tăng 134% so với cùng kỳ năm trước. Thu tiền sử dụng đất ước đạt gần 332.000 tỷ đồng, bằng 130,8% dự toán, tăng 157,2% so với cùng kỳ năm 2024.

Các nền tảng quản lý thuế điện tử như hóa đơn điện tử, eTax Mobile, iCanhan, cổng thông tin nhà cung cấp nước ngoài, quản lý hộ kinh doanh thương mại điện tử… vận hành hiệu quả. Nhờ đó, 159 nhà cung cấp nước ngoài kê khai nộp 5.700 tỷ đồng (tăng 41% so với cùng kỳ); gần 130.000 hộ kinh doanh thương mại điện tử kê khai nộp 1.700 tỷ đồng.

Công tác thu nợ, chống thất thu đạt kết quả tích cực: Thanh tra, kiểm tra thu hồi 43.100 tỷ đồng; kiến nghị xử lý hơn 22.000 tỷ đồng; thực thu vào ngân sách 3.700 tỷ đồng. Các lĩnh vực rủi ro cao như thương mại điện tử, đất đai, tài nguyên khoáng sản, dịch vụ lưu trú, ăn uống… được quản lý chặt chẽ hơn.

Việc khơi thông và huy động kịp thời các khoản thu từ đất vừa là cơ hội, vừa là thách thức. Đây là nguồn lực quý báu để tập trung cho đầu tư phát triển, hỗ trợ kinh tế tư nhân, khuyến khích đổi mới sáng tạo theo các nghị quyết của Trung ương. Tuy nhiên, thu từ đất là khoản thu không thường xuyên, phụ thuộc nhiều vào thị trường bất động sản, nên khó bảo đảm cơ cấu thu ổn định, bền vững.

Tiền sử dụng đất áp đảo, chiếm 88% thu từ đất, nhà

6 tháng đầu năm 2025, thu từ nhà, đất đạt khoảng 277.000 tỷ đồng. Trong đó: Tiền sử dụng đất chiếm 88%; Tiền thuê đất - thuê mặt nước chiếm 11,2%; Tiền cho thuê và bán nhà ở thuộc sở hữu nhà nước chiếm 0,3%; Còn lại là thuế sử dụng đất nông nghiệp và phi nông nghiệp.

Trong khoản thu tiền sử dụng đất: Đất Nhà nước giao chiếm 71,2%; Đất thực hiện dự án đầu tư xây dựng nhà ở để bán hoặc bán kết hợp cho thuê chiếm 24,1%; Đất được Nhà nước công nhận quyền sử dụng chiếm 2,2%; Phần còn lại là các khoản thu khác. Với tiền thuê đất - thuê mặt nước: Tiền thuê đất hằng năm chiếm 36,2%,;Tiền thuê đất một lần chiếm 61,5%.

Về bản chất, thuê đất trả tiền một lần và giao đất có thu tiền sử dụng đất khác nhau rõ rệt. Thuê đất trả tiền một lần: Nhà nước vẫn là chủ sở hữu, chỉ trao quyền sử dụng có thời hạn; hết hạn, đất được thu hồi trừ khi gia hạn. Giao đất có thu tiền sử dụng đất: Sau khi hoàn thành nghĩa vụ tài chính, người được giao đất có quyền sử dụng ổn định, lâu dài, gần như quyền sở hữu.

Tuy nhiên, theo Luật Đất đai năm 2024, tổ chức, cá nhân được Nhà nước giao đất có thu tiền sử dụng đất và cho thuê đất thu tiền một lần cho cả thời gian thuê có quyền và nghĩa vụ cơ bản tương đồng.

Hoàn thiện chính sách thu, sử dụng đất hiệu quả

Giai đoạn 2020-2024, thu từ đất chiếm khoảng 14% tổng thu NSNN, là nguồn lực quan trọng bảo đảm cân đối ngân sách và hỗ trợ đầu tư phát triển.

Năm 2025, nhờ sắp xếp, sáp nhập đơn vị hành chính và khởi động nhiều dự án bất động sản lớn, thu từ đất tại nhiều địa phương tăng mạnh, chiếm khoảng 20,8% tổng thu NSNN trong các tháng đầu năm. Đây là dư địa tài chính quan trọng để thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh kinh tế còn nhiều khó khăn.

Tuy nhiên, số thu từ đất tập trung vào thời điểm trước khi sáp nhập địa giới hành chính và có xu hướng chậm lại về cuối năm, khi mức thu bình quân chỉ bằng 65% so với bình quân 7 tháng đầu năm, tương đương trước khi sáp nhập theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp.

Hiện các khoản thu tiền sử dụng đất, tiền thuê đất thực hiện theo Luật Đất đai 2024 và Nghị định số 103/2024/NĐ-CP. Bộ Tài chính đang trình Chính phủ dự thảo nghị định sửa đổi, bổ sung nhằm hoàn thiện cơ chế thu, tháo gỡ vướng mắc, phù hợp chủ trương cải cách thủ tục hành chính, tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực quản lý.

Bộ Tài chính sẽ tiếp tục phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương xây dựng, hoàn thiện chính sách thu từ đất theo hướng công khai, minh bạch, ổn định; gắn với mục tiêu sử dụng đất tiết kiệm, hiệu quả; phát triển thị trường bất động sản lành mạnh. Đồng thời, đẩy mạnh cơ cấu lại nguồn thu ngân sách, tăng tỷ trọng các khoản thu bền vững, vừa khai thác hợp lý nguồn lực đất đai, vừa bảo đảm tính ổn định của NSNN trong trung và dài hạn./.