Tạo đột phá về chuyển giao công nghệ, thương mại hóa kết quả nghiên cứu
Báo cáo tại Phiên họp thứ 50 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH), Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, hoạt động chuyển giao công nghệ (CGCN) thời gian qua ở nước ta còn yếu, chưa hiệu quả, chủ yếu tập trung vào gia công lắp ráp, chưa chú trọng đến làm chủ công nghệ.
“Nay đã đến giai đoạn phát triển dựa vào KHCN, đổi mới sáng tạo thì Luật Chuyển giao công nghệ sửa đổi, bổ sung lần này phải tạo ra được sự phát triển đột phá về chuyển giao công nghệ, về thương mại hóa kết quả nghiên cứu, giảm các thủ tục hành chính…” - Bộ trưởng nhấn mạnh.
Sửa đổi Luật Chuyển giao công nghệ để cập nhật các lĩnh vực công nghệ mới, công nghệ chiến lược. Chính các lĩnh vực công nghệ mới này mới là động lực để phát triển đất nước nên vấn đề chuyển giao cần được ưu tiên.
Bộ trưởng Bộ KHCN Nguyễn Mạnh Hùng
Với quan điểm đó, Dự án Luật sửa đổi, bổ sung Luật CGCN được xây dựng trên cơ sở tiếp tục kế thừa phạm vi điều chỉnh của Luật hiện hành, đồng thời mở rộng một số đối tượng CGCN phù hợp với xu thế của thế giới, mở rộng hoạt động thẩm định công nghệ không chỉ đối với dự án đầu tư; sửa đổi, bổ sung để bao quát các quy định về hoạt động CGCN tại Việt Nam, từ nước ngoài vào Việt Nam, từ Việt Nam ra nước ngoài; quyền và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động CGCN; thẩm định công nghệ; hợp đồng CGCN; biện pháp khuyến khích chuyển giao công nghệ, phát triển thị trường KHCN…
Dự thảo Luật chia công nghệ thành ba nhóm: cấm, hạn chế và khuyến khích chuyển giao. Nhóm cấm gồm công nghệ lạc hậu, gây ô nhiễm, ảnh hưởng quốc phòng, an ninh, sức khỏe, đạo đức xã hội; nhóm hạn chế là máy móc hiệu suất thấp, tạo chất thải, dùng tài nguyên khan hiếm hoặc liên quan bí quyết, giống, vật liệu đặc trưng, chỉ được thực hiện khi có cấp phép.
Nhóm khuyến khích là các công nghệ mới, hiện đại, thân thiện môi trường, được ưu đãi cao nhất về thuế, vốn và thủ tục hành chính.
Đặc biệt, lần đầu tiên Dự thảo Luật quy định 3 mức độ CGCN, gồm ứng dụng, làm chủ và nghiên cứu - phát triển. Mỗi mức độ sẽ được Nhà nước áp dụng chính sách hỗ trợ và ưu đãi tăng dần tương ứng, nhằm khuyến khích doanh nghiệp tiến tới tự làm chủ và sáng tạo công nghệ. “Trước đây nội hàm chuyển giao công nghệ chưa rõ nên khó quản lý và khó thúc đẩy” - Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng thông tin thêm.
Bên cạnh đó, Dự thảo Luật bổ sung quy định về tổ chức trung gian CGCN, vốn là mô hình phổ biến ở nhiều quốc gia phát triển nhưng còn thiếu tại Việt Nam. Các tổ chức này sẽ giúp doanh nghiệp nhỏ, địa phương khó khăn tiếp cận, tiếp nhận và làm chủ công nghệ mới; mở rộng sang CGCN nội sinh, khuyến khích thương mại hóa kết quả nghiên cứu trong nước; tạo động lực thúc đẩy CGCN thông qua các chính sách hỗ trợ về tài chính, thuế, pháp lý, thủ tục liên thông, thông qua các quỹ về đổi mới công nghệ, coi CGCN là mức cao của đổi mới công nghệ để hỗ trợ.
Dự thảo Luật cũng bổ sung quy định Nhà nước mua và phổ biến công nghệ phục vụ mục đích nghiên cứu, ứng dụng phục vụ xã hội, công ích, bắt buộc chuyển giao quyền sử dụng sáng chế theo pháp luật về sở hữu trí tuệ.
Từ góc độ Cơ quan thẩm tra, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường Nguyễn Phương Tuấn cho biết, Thường trực Ủy ban đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo rà soát, nghiên cứu bổ sung cơ chế khuyến khích đủ mạnh và thực chất để thực hiện hiệu quả chính sách “chú trọng lan tỏa công nghệ từ doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài sang doanh nghiệp trong nước”; đồng thời, nghiên cứu nội dung bổ sung đối tượng doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Chống chuyển giá, ngăn nguy cơ “bãi rác công nghệ”
Cơ quan thẩm tra cũng đề nghị Ban soạn thảo nghiên cứu, xem xét có cơ chế kiểm soát việc quy định cho phép tự quyết định giá trị công nghệ góp vốn phù hợp để đảm bảo sự linh hoạt và quyền lợi của bên thứ ba; bổ sung quy định giao Chính phủ quy định cụ thể về “thẩm định giá”; cụ thể hóa các biện pháp hỗ trợ “khuyến khích góp vốn bằng công nghệ” và “các biện pháp hỗ trợ thông qua thẩm định giá…” trong Dự thảo Luật hoặc giao Chính phủ quy định chi tiết để bảo đảm tính khả thi.
Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh, việc xây dựng Dự án Luật CGCN sửa đổi là bước cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết 57, hướng tới thúc đẩy nghiên cứu, CGCN nội sinh và thương mại hóa kết quả khoa học, khắc phục tình trạng nghiên cứu rồi để ngăn tủ, nghiên cứu “treo".
Chủ tịch Quốc hội đề nghị Dự thảo Luật cần tích hợp các ưu đãi mạnh về thuế và vốn thông qua các quỹ đổi mới sáng tạo, đồng thời quy định rõ yêu cầu cam kết CGCN từ nhà đầu tư quốc tế, tạo động lực để thu hút FDI chất lượng cao, mang công nghệ tiên tiến vào Việt Nam. Đồng thời, Dự thảo Luật cần hướng tới minh bạch, chuyên nghiệp hóa thị trường, nhất là quy định về sàn giao dịch trung tâm và công bố công nghệ, giúp cho thị trường KHCN hiệu quả hơn, giảm rủi ro, tăng kết nối cung cầu. “Luật cần có cơ chế đo lường hiệu quả, quy định rõ tỷ lệ thương mại hóa với kết quả nghiên cứu để đánh giá tác động và giám sát” - Chủ tịch Quốc hội lưu ý.
Trong khi đó, Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải nêu thực tế, thời gian qua, một số doanh nghiệp FDI thường CGCN trung bình hoặc lạc hậu, thậm chí đã thanh lý, để "khấu hao", ảnh hưởng đến môi trường nước ta.
“Nhiều địa phương thu hút FDI bằng mọi giá, vừa sử dụng đất đai nhiều, vừa dẫn đến ô nhiễm môi trường, suất đầu tư không cao" - bà Hải nói, đồng thời đề nghị Dự thảo Luật Luật cần có cơ chế kiểm soát, thay vì chỉ ưu đãi, khuyến khích đối với những công nghệ hiện đại, tiên tiến, thân thiện môi trường.
Bà Hải cũng cảnh báo hiện tượng chuyển giá trong CGCN - một trong những vấn đề nóng thời gian qua. Thông qua việc góp vốn giữa công ty mẹ ở nước ngoài với công ty con và quá trình góp vốn bằng công nghệ trong các dự án thường được nâng giá trị CGCN lên rất lớn, sau đó, công ty con chuyển giá trị đó về công ty mẹ dưới hình thức khấu hao, tạo ra những hiện tượng lãi thật, lỗ giả nhằm trốn thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp cho Nhà nước. Vì vậy, bà Hải đề nghị quy định rõ tiêu chí thẩm định giá trị công nghệ.
Phó Tổng Thư ký, Trưởng ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Đậu Anh Tuấn thì cho rằng, vấn đề lớn nhất nằm ở khâu định giá công nghệ, đặc biệt với công nghệ mới. Điều này không chỉ liên quan đến việc kiểm soát để tránh tình trạng chuyển giá mà còn ảnh hưởng đến năng lực góp vốn của doanh nghiệp. "Không định giá được thì không thể vay vốn ngân hàng, không huy động đầu tư" - ông Tuấn nói và đề nghị Nhà nước thành lập trung tâm hỗ trợ định giá công nghệ, giúp doanh nghiệp, tổ chức tín dụng có căn cứ để khuyến khích góp vốn, cho vay phát triển công nghệ.
Ông Đậu Anh Tuấn cũng đánh giá cao việc Dự thảo Luật chú trong về thủ tục thẩm định công nghệ, để Việt Nam không trở thành “bãi rác về công nghệ”. Tuy nhiên, theo ông Tuấn, hiện nay thủ tục thẩm định công nghệ trùng lặp với thủ tục đầu tư và thủ tục về môi trường trong chấp thuận chủ trương đầu tư. Do đó, cần nghiên cứu có cơ chế tích hợp, lồng ghép các thủ tục để vừa đảm bảo việc kiểm soát tốt vừa liên thông, đơn giản hóa thủ tục để tạo thuận lợi và tạo động lực cho doanh nghiệp đẩy mạnh đầu tư.
