Tính toán kỹ lưỡng việc điều chỉnh thuế để không tạo áp lực nguồn thu

Đe dọa sinh kế người lao động, gây thất thu ngân sách

Trong khuôn khổ Hội nghị đại biểu Quốc hội (ĐBQH) hoạt động chuyên trách lần thứ 7, việc điều chỉnh thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) đối với mặt hàng rượu, bia, xe ô tô Pick-up chở hàng cabin kép… vẫn là câu chuyện “nóng” được nhiều đại ĐBQH đặt ra.

Đóng góp ý kiến về điều chỉnh thuế TTĐB đối với ngành bia, đại biểu Nguyễn Duy Minh (ĐBQH TP.Đà Nẵng) cho rằng, ngành bia hiện nay đang tạo ra hàng triệu việc làm trực tiếp và gián tiếp trên cả nước, từ người nông dân trồng nguyên liệu, nhà máy sản xuất đến hệ thống vận chuyển, phân phối và bán lẻ.

Việc tăng thuế đột ngột, mạnh tay như đề xuất hiện nay sẽ khiến giá bia hợp pháp tăng cao, kéo theo sự sụt giảm tiêu thụ và doanh thu, buộc doanh nghiệp phải cắt giảm nhân sự. Theo một nghiên cứu độc lập, thu nhập của người lao động có thể giảm đến gần 4.600 tỷ đồng mỗi năm nếu thuế tăng như đề xuất. Điều này đe dọa đến sinh kế của hàng trăm nghìn lao động, đặc biệt tại các tỉnh, thành phố phụ thuộc rất nhiều vào ngành đồ uống.

Xét trên khía cạnh thu ngân sách địa phương, đại biểu chỉ rõ, ngành bia hiện nay đóng góp hàng chục nghìn tỷ đồng mỗi năm cho ngân sách nhà nước bao gồm thuế TTĐB, thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập doanh nghiệp. Tuy nhiên, khi sản lượng tiêu thụ hợp pháp giảm mạnh thì các nguồn thu này sẽ bị suy giảm đáng kể.

“Điều này không chỉ ảnh hưởng đến ngân sách trung ương mà còn trực tiếp tác động đến thu ngân sách của các địa phương có nhà máy bia - nơi mà nguồn thu này đóng vai trò rất quan trọng trong việc đầu tư phát triển hạ tầng y tế, giáo dục tại địa phương và trong bối cảnh đặt ra mục tiêu tăng trưởng GDP tối thiểu là 8% trong năm 2025. Do vậy, việc điều chỉnh thuế cần phải được tính toán kỹ lưỡng để không tạo ra áp lực cho nguồn thu” - đại biểu Nguyễn Duy Minh nói.

Về sức khỏe cộng đồng, theo đại biểu Nguyễn Duy Minh, chính sách thuế phải góp phần bảo vệ sức khỏe của cộng đồng. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, việc tăng thuế quá nhanh, quá cao có thể gây tác động ngược. Giá bia hợp pháp tăng đột biến sẽ đẩy người tiêu dùng, nhất là nhóm thu nhập thấp chuyển sang các sản phẩm không chính thức, không kiểm soát được chất lượng “bia cỏ” hoặc bia nhập lậu. Điều này đã được một số tổ chức nghiên cứu có danh tiếng chứng minh.

Báo cáo nghiên cứu hành vi của người tiêu dùng cho thấy, nhiều mẫu bia đã bị phát hiện chứa hàm lượng methanol vượt ngưỡng, gây nguy cơ lớn về an toàn thực phẩm và đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe của người tiêu dùng. Việc này không những phá vỡ những mục tiêu ban đầu là bảo vệ sức khỏe mà còn làm gia tăng thị phần bia bất hợp pháp, gây thất thu ngân sách, làm méo mó thị trường.

ĐBQH Nguyễn Duy Minh

Chính sách thuế nếu không được thiết kế trên cơ sở khoa học, không có đánh giá tác động đầy đủ và thiếu sự tham vấn của cộng đồng doanh nghiệp sẽ dẫn đến hệ lụy ngoài mong muốn. Nhấn mạnh điều này, đại biểu Nguyễn Duy Minh đề nghị Ban soạn thảo tiến hành đánh giá tác động toàn diện, minh bạch, có sự tham gia của các tổ chức nghiên cứu độc lập, đặc biệt là xem xét tác động đến việc làm và thu ngân sách địa phương.

Đồng tình quan điểm trên, đại biểu Hoàng Đức Thắng (Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị) cho rằng, việc tăng thuế TTĐB đối với ngành bia là bao nhiêu, lộ trình, thời điểm áp dụng như thế nào thì cần phải nghiên cứu, đánh giá kỹ lưỡng, hợp lý, khoa học và thực tiễn, nhất là đánh giá đầy đủ, đúng đắn những tác động không mong muốn nếu áp mức thuế mới này; đặc biệt là trong bối cảnh các doanh nghiệp vẫn gặp khó khăn để duy trì tồn tại và phát triển sau đại dịch Covid-19.

Theo đại biểu, các phương án dự kiến tăng mức thuế TTĐB đều dẫn đến giá tăng cao, người tiêu dùng có thể sẽ tìm đến các sản phẩm rẻ tiền hơn và kích hoạt sản xuất thủ công, buôn lậu, vừa gây thất thu thuế, gia tăng rủi ro sức khỏe đối với người tiêu dùng và những hệ lụy khác làm cho mục đích tăng thuế không thể thực hiện được.

Quan tâm đến việc tăng thuế TTĐB đối với mặt hàng xe ô tô Pick-up chở hàng cabin kép, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Đoàn ĐBQH tỉnh Hải Dương) nêu rõ, theo quy định của Luật Thuế TTĐB hiện hành, dòng xe này đang chịu mức thuế từ 15-25%. Nếu áp dụng như đề xuất của Dự thảo Luật sẽ áp thuế bằng 60% xe con chở người cùng dung tích xi lanh thì thuế suất có thể sẽ tăng lên ít nhất 9% hoặc có loại tăng lên gấp đôi.

“Việc tăng thuế suất cao ngay trong một lần sẽ tác động tới tâm lý khách hàng, làm giảm lượng tiêu thụ xe, dẫn đến giảm doanh số bán hàng của dòng xe này và kéo theo hàng trăm người mất việc làm, giảm nguồn thu ngân sách nhà nước từ các dòng thuế có liên quan như thuế nhập khẩu, lệ phí trước bạ, lệ phí cấp biển, thuế giá trị gia tăng của cả xe sản xuất trong nước và xe nhập khẩu” - đại biểu Nga bày tỏ quan ngại.

Giãn lộ trình để doanh nghiệp thích nghi với việc tăng thuế

Từ những phân tích trên, các ĐBQH đề nghị cần xem xét lộ trình điều chỉnh thuế TTĐB cho hợp lý.

Đại biểu Nguyễn Duy Minh đề nghị cần xem xét lộ trình điều chỉnh thuế hợp lý đối với mặt hàng bia có độ trễ tối thiểu 1 năm để doanh nghiệp có thời gian chuẩn bị và người tiêu dùng có thời gian thích nghi.

Đại biểu cũng đề nghị nghiên cứu áp dụng phương pháp đánh thuế dựa trên hàm lượng cồn thay vì đánh thuế đánh đồng theo giá trị sản phẩm. Điều này phù hợp với xu hướng quốc tế, vừa công bằng, vừa góp phần định hướng tiêu dùng có trách nhiệm.

Theo đại biểu Hoàng Văn Cường (Đoàn ĐBQH TP. Hà Nội), thuế bia có ảnh hưởng đến tiêu dùng dịch vụ, nếu tiêu dùng dịch vụ giảm thì sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập quốc dân. Hiện nay, Chính phủ đang áp dụng chính sách để khuyến khích tiêu dùng dịch vụ bằng việc giảm thuế giá trị gia tăng 2% trong năm 2025. Nếu sang năm 2026 lại tăng thuế bia ngay, tức là vừa bỏ giảm thuế giá trị gia tăng lại tăng thuế TTĐB sẽ tác động đến tiêu dùng trực tiếp, dịch vụ sẽ không tăng được.

“Tôi đồng ý phải tăng thuế bia nhưng thời gian áp dụng bắt đầu thì không nên áp dụng ngay từ năm 2026 mà nên bắt đầu từ năm 2027. Như vậy, chúng ta sẽ có thời gian để tuyên truyền, vận động và thay đổi hành vi tiêu dùng” - đại biểu Hoàng Văn Cường nêu quan điểm.

Đối với xe bán tải pick - up chở hàng cabin kép, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga cũng đề nghị cần có lộ trình tăng thuế suất thuế TTĐB trong vòng 3 năm, từ năm 2027 đến 2030. Mức tăng thêm 3%/năm tương đương với việc chia đều mức tăng 9% trong 3 năm áp dụng từ năm 2027, thay vì tăng một lần 9% đến hơn 20% như hiện nay.

“Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu vẫn còn nhiều biến động hiện nay thì sự ổn định chính sách lớn sẽ mang lại nhiều lợi ích đa dạng hơn là tăng nguồn thu thuế trước mắt” - đại biểu Nga nhấn mạnh.

Kết luận Phiên thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải cho rằng, tất cả những mặt hàng như rượu, bia, thuốc lá đều tác động đến sức khỏe, liên quan đến hành vi của người tiêu dùng. Về lâu dài, chắc chắn những mặt hàng này có hại và phải có giải pháp về hành chính, đồng thời cần có giải pháp về thuế để điều tiết. Thông lệ quốc tế đều có những điều tiết này, nhưng mức độ và lộ trình điều chỉnh như thế nào thì phải có dự báo chính sách để các doanh nghiệp đã đầu tư thì có điều chỉnh, chưa kể việc điều chỉnh này còn liên quan đến các hộ nông dân cung cấp nguyên vật liệu và tất cả các vấn đề có liên quan.